Katalog

Bostan kuyulan ve su dolaplarına bir buruk merhaba Yurdumuzda kullanılmış su dolapları, gerek işlevleri gerekse teknolojik ve ekonomik imalat yöntemleri bakımmdan iyi çalışılmış bir mühendislik ürünü görüntüsü sergiler. Suat Çakmak Y akın tanhımızın taknben 1800 lu yüların başın dan ben yurdumuzun ozellüde Baü Anadolu ve Marmara bolgelerınde bag bahçe gıbı kuçuk drazı parçalanndakı zıraı alanlann sulanması amacı üe, su dolaplan adı verılen mekanızmalar bazı semtiere ısmını verecek kadar (Istanbulda Dolapdere) onem kazanmış ve yaygın olarak kullanılmıştır * Ancak hemen belırtmek gerekır kı kuyulardan su çıkanlmasına dayanan benzerı elavator sıstemlen çok eska tanhlerden ben Akdenız ulkelerınde kullanılmıştır Şeküde gorulduğu gıbı kuyu ağzındakı bir tdmbur veya çıknk uzerınden kuyunun dıbındekı suya sarkıtılan ıkı halat arasına baglanmış derı su tulumlanndan oluşan mekanızma su dolaplarının ükel atalarıdır Bunlara 1 Arapça ' Na ora , Fransızca ve İspanyolca Norıa denümıştır Yakın tarıhımızde yurdumuzda kullanılmış su dolapları gerek işlevleri gerekse teknolojık ve ekonomik imalat yöntemleri bakımından ıyı çalışılmış bir muhen dıslık urunu goruntusu sergiler Bugun artık bır kenara atılmış dokme demır malzemeden dokum teknıgı üe ımal edjlrrıış bazı mekanızma parçalarının uzerınden okunarr'fîrma ısımlermden bunların ük etapta ve çogunun Ingılız mamullen oldugu anlaşümaktadır 0 tanhler hatırlanacak olunursa 18 yuzyü Avrupası nda başta İngütere olmak uzere sanayı hareketlerı başlamıştır gereklı enerjı kaynagı henuz komurdur Ko murun derın galerı ve kuyulardan çıkarılması, kuyularda bırıken suların tahlıyesı, bu tur mekanızmalann oluşma sı ve gekşmesını zorunlu kümışur Ve aynı tarıhlerde ufuklannda guneş batmayan buyuk Brıtanya Imparatorlugu Asya'da ve Afrıkada genış somurgelere sahıptır Kendı memleketınde gelışurmış oldugu boyle bır ma mulu somurgelerıne ve dıger dış ulkelere pazarlaması dogaldır Aynı tarıhlerde Turkıye Osmanlı Imparatorlugu nun polıtık kargaşası ıçınde sanayıden tamamen yok&un gerı kalmışlıgın butun açlıgı üe Avrupa nın sanayı mamullerı ıçm cazıp bır pazardır Oozellüde serbest bır lıman statusu goruntusunde Izmıı Ingılız Fransız Italyan ve dıger Avrupa halklarınm yerleşım yerıdır Bugun hâlâ o gunlerden gelen bırçok aüe artik tamamen Izmırlı ola rak ydşammı surdurmektedır Ege Bolgesı tarıma elverışlı butun toprakları üe dunyanın en kalıteh zıraı urunlerını yetışüren olağanustu bır çıftlık gıbıdır ve bu urunle rın üıracat lımanı yıne Izmır dır Zıraı etkınlıklerın boylesme hareketlı oldugu bır bolgede hayatı onemdekı su ve sulama ışlemlerı akarsu nvanndakı arazüer de bazı yontemlerle nıspeten daha kolay çozumlenebümış ıse de, çok daha genış bır alanda zorunlu olarak yeraltı sulanndan yararldnmak çok daha zahmetlı ve sorunlu pahalı bır ugraşıyı gerektıı mıştır Işte bu ortamda su dolapları bır kurtarıcı gıbı ım dada yetışmıştır Nasıl çalışıyor? Su dolaplannın çalışma prensıbı bugun sanayının bırçok kesımınde değışık amaçlarda kullarulan Kepçelı elavator tertıbatnın aynısıdır Su alınacak kuyunun (11) agzına belırlı sayıda bolmelerden oluşan bır tambur (su dolabı) (57) donme hareketı yapabüecek şeküde müın den yatay konumda yataklanmıştır Tambura hareket tertibaun enerjı unsuru olan atın (dolap beygırı) (1), baglandıgı manıvela kolunu (2) çekmesı ve bu kola baglı konık dışlı çark çıfhnı (5,6) dondurmesı üe üetüır Konık dışlıçarklar 1/1 hız oranında olup hareket yonunu 90° degıştırdıklerınden dolap beygırının 5 numaralı dışb çark eksenıne gore daıresel hareket yapmasını ve dola yısıyla sıstemın kesıntısız çalışma olanagını saglaması bakımından mekanızmanın en onemlı parçalannı oluştu rurlar Dolap beygınnın daıre yorungesınden sapmaması ıçın yukarının ıpı 2 numaralı manıvela koluna dık konumda olup onunla beraber donme hareketı yapan kolun (3) ucuna baglanmıştır 645/8