Katalog

Katil yosun, terörist yosun Bayram Oztürk (*) S on zamanlarda "Katil yosun" üe "Teronst yosun" adı verüen ıkı Alg (Yosun) turu kamuoyunun gundemıne geldı Bırçok kışı bu ışın ashnı oğrenmek ıçın urııversıtelere, vakrf ve derneklere başvuruyor Yanlış olarak "Teronst yosun" dıye adlandınlan Caulerpa racemosa turunu ulkemizde ük yayınlayanlardan burı olarak (CırıkOzturk, 1991) bazı saptarnalaıı yapmak ıstıyorum Kdtıl yosun, Caulerpa taxıfolıa olarak adlandınlan tur once Almanya'dakı akvaryumda kullarulırken, daha sonra Monako Oşınografı muzesınden ıstenır ve buradakı akvaryumdan ıstemeden su sırkulasyonu yoluyla de nıze ulaşır ve Akdenız'ın ıstenmeyen mısafirı olur Tropık kokenü olan bu yeşü yosunun Akdenız'e gırışı 1984 olarak büdırümektedıı (Boudouresque ve dıg 1995) Yalnız bu saptama bazı bılımdddmlan Caulerpa taxifolla, tarafından kabul edılmemekte ve yosunun Troplk denlzlerde Kızıldemz'den geldıgı ılerı de surulmektedır yaşayan bu tür, (Chrısholm ve dıg 1995) Ancak genel olakatil ismlnl aldı. rak bu yosunun Akdenız'e ulaşmasında Monako muzesınırı etkısı kabul edılmektedıı Once kuçuk bır alanı kaplayan bu ekzotık yosun zamanla yayılarak Fransa, Ispanya , Monaco , Italya, son olarakta Hırvaüstan sahıllerıne ulaşmıştır Ozellıkle kırlı alanlarda hızla ureyen bu tur Cdulerpısın adı verılen bır tur zehırlı salgıyla dıger denız alglerının buyumesıne ket vurmakta' (ancak dogal or tamda bu ıspatlanmış degüdır) Akdenız'ın sıcakhk degerlerı yosunun lırtümektedır (Mayet, 1992) Gerçekten, Akdenız'de de bu denızde yayılrnasma elverışlı gorunmekle bırlıkte, nız çayırlarırun bulundugu alanlar gıtgıde dzalmaktadrr şımdılık KATİL adı verüen ture ulkemız sulannda rastalave azalan dlanlardakı tur çeşıtlüıgınde dzalmalar veya nılmadı Bu konuda çalışan akademısyenler Turkıye suyeknesaklık gorulmektedır (Santını ve dıg, 1996) Anlarında 6 tur Caulerpa bulundugunu belırtıyorlar (Aysel cak, bu yosunun Akdenız'ın ekolojık dengesını degışhreve Dural, 1998) Ancak taşınma veya yayılma yolu genelcegı hatta dıger turler uzerınde baskı kuracagı da üen lıkle her tur gemı agırlıklı olarakta yat ve yelkenlıler olasuruluyor Buna karşın, şimdıye kadar yapüan bır çok büdıgınden potansıyel bır TEHDIT sozkonusudur çalışmada bu yosunun Akdenız'de her hangı bır turun Katil yosunun ulkemız kıyılarında gorulmemesı azalmasına veya neslının tukenmesıne neden olmadıgı ıçın ne yapılmalı? Veya gorulurse ne olur, Akdenız gıbı büınmektedır. Ustekk, yosunun yayüdıgı alanlarda Gun fakır ve besın agının oldukça uzun oldugu bır ekosıstem bahkldrı, Hanı balıklan üe Karagoz gıbı balıklann besbunddn nasü etkdenır Sonra çevresel denızler bundan nasü etkılenır Once, katü yosunun yayümaması ıçın kamuoyuna ve başta da denızcılere once saglam ve doyurucu bılgıler vermek gerekır Zıhınlerı karıştırmak gereksız spekulasyonlar bu konuda tehlıkelı olabdır Katıl yosunun ulkemız sulanna gelmesı halınde yapılması gereken ük şey bır ızleme projesıdır Proje bu konuda çalışan uzmanlar üe gonıülu kuruluşldrın işbırlı gı üe yapümalıdır Izleme ışını yapacak kuruluslar bellı donemlerde toplanarak çalışmaları gozden geçırmeudır Izleme projesı ıçın Çevre Bdkarüıgı fınansal kaynak bulmalıdır Bu yosunun başta fıkologlar tarafından ızlenerek olası ekodıvesıte ve bıyodıversıte arüamındakı degışınüerın kestırümesı ve buna uygun yontemlerın gelıştırlmesı gerekır Dıger yandan, Akdenız'de hızla azalan denız çayırlarırun yerıne Caulerpa turlerırun geçmesının Akdenız gıbı fakır bır denız ıçın şdns oldugu da be lenmesı için uygun oldugu da belırlenmışür (Prancour ve dıg , 1995) Aynca Nudıbranş turlerının populasyon' larında da artış olabüır Bu nedenle, Akdenız'de bırçok degısık EKO SISTEM oldugu gozonune almarak bu turun olası Klımaks ve suksesyonlanna karşı olabüecek değışımlerı ızlemek gerekmektedrr Ornegırı, yapüan çalışmalarda yosunun 10 üe 31 C arasında yaşadıgı ve 15 C uzennde ıse gelışme gosterdıgı belırlenmışür (Komdtsu ve dıg, 1997) Bu çalışrnayı temel alacak olursak yosunun Çanakkale ve Istanbul bogazlarındakı duşuk sıcaklık barıyerlerını aşamayacaklannı soylemek mumkundur Bır başka deyımle, Marmara ve Karadenız bu turun yayılması ıçın soguk olacaktır Buna mukabü Ege ve Akdenız kıyüanmıza yayüması olasıdır Terorıst yosun denılen Caulerpa racemosa turu ıse ılk kez, Cırık ve Ozturk tarafindan 1991 yıhnda tanınüdndı, bu turun bıyoekolojısı ve ekolojık çevrımdekı yerı farklıdır Once bu yosun teror tanımına hıç uygun degü dır Caulerpa racemosa Uzakdoguda yenen, yetıştırıcüı gı yapüan kısaca gıda olarak kullanüan bırçok yosün turudur Buradan Suveyş Kanalı yoluyla Akdenız'e gıren bu yabancı turun denızlerımıze gırmesının ıyı bır gelışme oldugu anlamı da çıkarümamalı ve sorun kuçum senmemelıdır, ama felaket tellalı olarak gosteımek te gereksız bır çabadn Dıger yandan, Caulerpa racemosa turunun Akdenız'dekı artışının nedenı araşürümalıdır Yapüan çalışmalaıda bu turun kuresel ısınma nedenıyle hızla yayüdıgına ışaret edüıyor (Doumange, 1995) Bızce, dıger canlüara yapacagı etkıyı bümeden ve sonuçlannı on gormeden, bu turun yayümasını onlemek ıçın uzerının degışık malzemelerle ortulmesı nsklıdır Bu algle bırlıkte yaşayan tur topluluklannın yaşam rıtımlerı ıncelenmeden yapü.an bu çalışmalann spekulauf olmaktan ote bir tarafı yoktur Bu yosunların kamouyuna bu kadar genış anlamda yansımasında bırçok arkadaş çalışmıştır, Bunların ıçın de Kımya Doktoru Mustafa Tolaya teşekkur etmek gerekır Unıversıtelerırruzde çalışan değerlı büım ınsanlarımızın bırkaçı dışındaküerın bu konuya egümelıdırler (*) IU Ogretım Uyesi, Turk Denız Araştırmaldrı Vakfı Başkanı hıçbır şey kaybettırmeksızın Mycoplasma genıtahum bu ış lem sıidsında, yalruzca, ınsan vucudundakı kımyasal oluşumları engelle yıcı, çok ozel bır ışlevmı yıtırmekte Venter ışte bu yontemle, evrım surecı ıçınde gelışen y^amın sırnnı ogrenrne ımkânına kavuşacak Yaşamın en kuçuk paydası olan DNA nın bır parçasını araş Yaşamın sırrının peşinde Bir genetik mühendisi, basit kimya formülleriyle yeni bir canlı türü yaratarak, yaşamın özünü bulmoya çahşıyor. C ıaig Venter, Uluslararası Genetik Aidştırma BııhÇp nın kpndısıne yonelttı<Jı olumsuz eleştırıleıe idğmen araş tırmasmdan asld vazgeçmıyor Oysa Los Angelesde duzenleııen AAAS topldntısındd (Ameııcan Assocatıon foı the Advdiıcement of Scıpnce) projelerıru açıkladıktan sonra, ozellıkle lngüız qazetecüeı tdrafından eleştırılnıış, hattd "Fıankenste1 ın a benzetılerek de suçlanmıştı Ventpr ın boylesıne yogun suçlamalara hedef olmasının başhca sebebı taııhte ük kez, yaşamı bır laboratuvarda başldt mak ıstemesınden kaynaklanıyor Proje, Venteı'm hııslıtaşüı<5ıneçok uygun Çunku o, çalışmalarında bırçok açıdarı zuıreyı yakalamış bır bılun adamı Ka lıtım şıfrelerını hıç kımsp onun kadar hızh çozememıştı DNA molekullennden tumden bır orqanızma sıralayabüen ılk kışı, yı ne Venter'dı Bırlıkte çalıştıQı Celera Genomics fırrridsı uç yıl ıçınrie ınsdrı kalıtımını deşıfre etmeye çalışacak Ustelık bu proje ulus ldidiası Human Genom Proıesı ne gore ıkı mıslı ddha kısa bır zamandd sonuçlanacak şeküde planldnmış Füozoflar Anatoteles ten sonra da, çok ozel bır yaşam gucunun, olu bır maddede gızlenıp gızlpnmedıgını veya olumun doganın ıçındekı bır kımya kanşımından oluşup oluşmadıgıru tditışnuş laısa da, bunu hıçbıı zaındn kanıuayamamışlardı Craıg Venter ışte bu tezleıden yola çıkarak, her şeyden once, yaşanun baş langıcı ve bitiçini meydana getıren sonsuz dongunun, bıyolojık varsayım ıçındekı yennın ne oldugunu ogrenmeye çalışacak Bu çalışma ıçın, ınsanrn nefes yollannda ve ureme organlannda yaşayan ve zaıarsız bır parazıt olarak bıhnen "Mycoplasma genitaliCenetlk Mühendisi Venter. Laboratuvarda bakteri um" bakterısmden faydalanıyor Baktenyı bu ça feridl lışma ıçın uygun küan en belırgın ozellıgı, ıçınde tırmacüdr laboratuvarda urptmeye deneyecekler Egeı uygun 470 genın bulunması Insanrn sahıp oldugu toplam gen aayısı ıse genlere ıstenılen ozellıkler yuklenebdırse, Venteı e gore, or80 000 Araştırmacılar kalıtım dızısınden genlerı tek tek ayıklanegın petrol auklannı temızleyın veya yuksek etküı ılaçlar urete yıp, her sefeımde organızmanın eksılen genlerle yaşayıp yaşabüecek organızmalar yaratüabılecek madıgını kontrol etmeye çalışacaklar Şimdıye dek 170 genı, bu Nilgun özbaşaran Dede bakterıden ayıklamaya başarmışlar bıle hem de canlüıgından 640/9