Katalog

İnsanoğlunun onurunu kurtarma girişimi Galiba biz de doğuştan yön bulma yeteneğine sahibiz! Kuşlarda ve diğer canlılardaki doğuştan yön bulma yeteneğinin insanlarda da olduğuna dair iki ipucu.... Tepkı venrken çok seçıcı davranan nöronlar, yenı bır bulgu değıl Ornegın, beynın gorme sıstemınde sadece ozel renklere ya da çızgılerın dıkey veya yatay olmasına gore ateşlenen hucreler var 1971'de Unıversıry College London'dan (UCL) John O'Keefe, farelerde bır labırentın, kafesm ya da odanın duvarlanna gore farenın konumlarını takıp eden hucreler keşfettı Ranck'ın bulgusu, bazı hucrelerın spesıfik yonlerı hıssedebıldıgını gosteren ılk kanıttı Ancak, sınırbılımde, sadece tuhaf ozellıklerıyle bazı hucrelen tanımlamak yeterlı değıl Baskalannın, sızın bulgularınızı adam yerıne koyması ıçın hucrelerın nasü çalıştıgını, dıger hucrelerle nasü baglanü kurduklannı ve beyınde nerede olduklannı gostermek zorundasınız Bunu ızleyen yıllarda, Ranck ve arkadaşları Jeffrey Taube üe Robert Muller ' yuzdogrultu hucrelerıran' tum bagiantı aglannı açıga çıkarttılar (Hucreler beynın beş ayrı bolgesınde bulunuyordu) Araştırmacüar bu hucrelerın yon tercıhlerının, hayvan koşsa da sabıt de dursa, aynı kaldıgını buldular Odaran buyukluğu, geometrısı, ıçının dolu ya da boş olması, sonucu degıştırmıyordu Karanhkta büe her hucre tercüı ettıgı yonu hatırlayabüıyor ve yuz, sadece o yone donuk oldugunda ateşlcnıyordu Oldukça ügınç bıçımde, manyetık pusulaların tersıne, bu hucre bırhgı, "kuzey" ya da "on" olarak keyfı bır yonu seçıyor ve daha sonra hayvanın gıdış yonunu bu tercüıe gore duzenlıyordu Bazı hucreler, baş hareketlermdekı degışımı sanıyenın on bırı kadar surede anlayabüıyor Taube'ye gore, bu hucreler, gozden ve ıç kulaÇpn denge sıstemınden bügı almanın yanı sıra, kafayı hareket et tırmek ıçın beyınden boyun kaslarına gonderüen sınır smyallerını de ızlıyor olabüır Ne yazüc kı, yonunu bulmaya çalışan bu farenın, "yon bulma" hucrplerınm rastgele seçümış "kuzey" ya da ' on" hıssı, bırkaç gun sonra, yavaş yavaş şaşırıyordu Neyse kı, oda kapısı gıbı goze aşına bır yeryuzu şeklının gonıntusu, hızla ayarın yenıden yapüabümesıne yardımcı oluyordu Taube Eğer kendı etrafınızda donup duruyorsanız ya da başmız donuyorsa, hucrelerınızın hepsı ateşlenıyor" ve eklıyor 'Ama bır yeryuzu şeklını gorduğunuzde ateşlenme normale donuyor" t. I nsanoglunun yon bulma duyusu, dıger hayvanlann sahıp olduklannın yanında oldukça acız kalır Goçrnen kuşlann "navıgasyon yeteneklerı dülere destandır Anlar, kovanlannın bırkaç kılometre çevresınde beslenır ve kovanlarına gerı donerken dıger arkadaşlanna nere de beslendıklerını kesın olarak bıldınrler Oysa, çok az ınsan daha once hıç kaybol madığını ıddıa edebılır Bır bmada ya da şehırde yolumuzu bulabüıyorsdk, bunun nedenı beyınlerımızın, yolların, bınaların, kondorların ve dı<Jer "yeryuzu şekıllerının" nasü gorun dugunu oÇfrenmış olmasından dolayıdır Yoksa, bunu esrarengız bır ıçsel yon bul ma duyusuyla gerçekleştırmeyız Hayvan "navıgasyon" uzmanlannın çogu, dunyanın manyetık alanını hıssedebüır ya da en azından, gıdış yonlerındekı sapmalan takıp etmek konusunda uzman smır agiannı kullanabüırler Bız rnemelüer ıse, bun lann ıkısını de sahıp degümısız gıbı goru nuyor Ya da sahıp mıyız? Yıllardır, bazı sınırbüımcüer farklı bır goruşu savunuyor Fare ve maymunlann yollarını bulmalanru saöflayan beyın hucrelerı uzerınde yapılan, çok sayıda beyın goruntuleme deneyının sonuçlarını one suren bu uzmanlara gore konuyu yenıden duşunmenın tam zdmaru Onlara gore memehlerın beynı o kadar da kotu bır "navıgator' olmayabılır Manyetık bır sensorumuz (algılayıcılanmız) olmasa bıle, memelıler olarak, yon bulma duyusu dıye adlandınlabılecek bır şeylere sahıbız, tartışmalar hala surse de boyle bır duyunun kaynağı beyınde var Gözümüz kapalı olsa da yönümüzü buluyoruz Insanların gozlerını bır bez parçasıyla kapatıp, onları bır sandalyeye bağla yarak oldukları yerde donmelerını ıste mek, kulaga pek bılımsel gelmeyebılır aına bazen en basıt deneyler en açıklayıcüan olabılıyor New York Devlet Unıversıtesı Brooklyn'dekı Sagiık Büımı Merkezı nden James Ranck ve arkadaşları kendı etraflarında donen deneklerıne, başladıkları nokiada durmalarıru ıstedıklerınde yon bulnıak konusunda pek de kotu olmadıgı mızı anladılar Gozlerı açıldıgında ya da ayakları uzerınde donmelerıne ızın verıldıgınde elbette denekler daha ıyı tahmınlerde bulunuyorlardı Ama hıçbır gor sel verı olmaksızın hareketsız olarak san dalyede otururken bıle, bırkaç donuş sonrasında, hata payı 30 dereceyı geçmıyordu Ldboratuvar farelerı de, odul olarak yemek verüdıgınde benzerını yapabıüyor Eger herhangı bıruu, yuzu yemege donuk bıçımde doner bır sehpanın uzerı. ne koyup, çevrnrsenız, hayvanın hıç şaşırmadan yuzunun yeme^e karşı donuk kaldıgını gorursunuz Hatta ışıklar sonuk olsa bıle Belirli yönlere duyarlı nöronlar Ranck'e gore, bunun onemlı bır an lamı var Iç kulağımızdakı denge sıste mınden üetüen duyusal venler olmasa bıle, beyınde, doğrultumuzu takıp eden bır mekanızma var Ranck buna, ıçten yonlendırme (orıentaüon) duyusu dıyor Pekı bu nasü ışlıyor? llk delıllen yıne fareler saglamıştı Ranck 1984'un bır pazar dkşamı, beyınde "subıculum' adlı bır beyın yapısındakı noronlan elektrotlarla ıncelıyordu Tek bır farede elektrotlan yanlış bır yere yerleştırdı, ama onun yenne farklı bır şey buldu Ranck fare etrafta dolanırken farenın yuzu sadece ve sadece tek bır yone dondu <Ju zaman ' ateşlenen' huaeler buldu İnsanlarda da böyle bir duyu var Burada Taube'nm bızı kastederek konuşması, ınsanlan da ıçeren prımat sırafının da yone duyarlı hucrelen bulundu gu ınancma ışaret edıyor Yıllardır çok az kanıt olmasına karşın, dort ay once Ox ford Unıversıtesı'nden Edmund Rolls ve arkadaşlan, makak maymunlanndd yone duyarlı hucreler bulduklannı açüdadılar 629/18