Katalog

. . . • * . , Gizli evrim Büyüme ve gelişme genlerinin sessiz mutasyon operasyonu ature dergısınde yer alan araştırmalannda, Chıcago Umversıtesı Hnvvard Hughes Tıp Merkezı nden Suzanne L. Rutherford ve Susan Lindquist, buyume ve gelişme ıçın onemlı olan genlerın, sessiz bır bıçımde nasıl mutasyonlara neden olduklarını gosterıyorlar Bır tur bır çevre krızıyle karşüaştıgında bu mutasyonlar aruden ortaya çıkarak, dogal seçımın etkısınde kalan, alışümışın dışında yenı bıçımler oluşuyor Boylelıkle, turlenn, zor anları atlatmada ve çevreye uyum saglamadakı şanslan artıyor Bu çalışma, Daıwin'ın 1859 yıhnda Turlenn Kokenı adlı kıtabında betımledıgı turden, olagan ve yavaş, dereceü evrımsel degışmelere üışkm sorula ra açıklama getırılebılecek Ornegın, fosıl kayıtlan, yumuşakçalardan omurgalüara kadar bellı başlı hayvan cınslerının, kendısıra ızleyen olaylarla uyumlu olmayan anı bır evrımsel etkınlık sonucu 600 ıla 500 mılyon yıl once ortaya çıktıgını gostermektedır Kambrıya Patlaması adı verüen bu anı evrımsel degışımın zamanlamasına üışkm her zaman tartışmalar sure geldı Yuz mılyon yıl son derece uzun bır sure gıbı gozukse de, o tarıhten berı yenı bır hayvan tu runun gelışmedıgını unutmamak gerekır Rutherford ve Lındquıst, araştırmaları sırasında, Hsp90 adı verılen bır proteını ınceledıler Bu protem, 'ısışoku proteırüerı' adı verüen bır proteın grubuna aıt olup, yenı oluşan proteınlere, olgunlaştıklarında sahıp olacakları bıçımı kazanmalarında yardımcı olurlar Proteırüer ıçın bıçım, ışlevlerı açısından son derece buyuk yaşamsal onem taşır Ote yandan, ısı şoku proteınlerı, yuksek sıcaklık, oksıjensız kalma, son derece yuksek tepkome gucu olan 'serbest kokler' ve hatta kro nık bazı hastalüdar gıbı alışümış dışı durumların etkılerıne karşı proteınlerı koruyucu gorev yaparlar Kısacası ısışoku proteınlerı organızmalan çeşıtlı streslere karşı korudugundan, bunlara 'stres protemlerı' adı veıümektedır Ancak Hsp90 ın bır başka ışlevı daha bulunmakta Bu protem, hucre bolunmesı, buyume ve ge hşmeyle ügüı çeşıtlı bıyokımyasal sureçlerde onem taşıyan, kararsız bır dızı proteıne baglanır Hsp90 bu proteınlere sureklı bağlanıp açüarak, onlan, ışlevlerını boşalünaya hazır kararsız bır durumda tutar Zatürreeye karşı önlem: Aşılanmak... N Burada son derece onem taşıyan nokta, Hsp90'ın proteınlerın bıçımıyle degü de, bunların dızüışlerde hafif degışmelere ugrayarak mutasyonlan bırıktırırler Ancak bu mutasyonlar, gelişme proteınlerının gorevlerını yerıne getırmelerını denptleyen denetım proteınlerının Hsp90 tarafindan gozetım altında futulmasıyla maskelenmektedır Araştırmacüar, bır üaç yardırnıyla Hsp90'ı etkısız hale getıren meyve sınegı Drosophüa'yı mceledıklennde, farklı goz rengi, olagan dışı gozler ya da gozlerın olmaması, kanat ve bacak bıçımlerınde farklılık ya da organların farklı yerlere taşınması gıbı bır dızı degışım saptadüar Hsp90'ı eksık olan sınekler bır daha gerıye donuşu olmayan bır mutasyon sergüemekte ve bu mutasyonu sonrakı nesülere aktarmaktaydı Yapılan deneyler, gerçek yaşamda, yuksek sıcaklüdarın etkısınde kalan sıneklerde de bu mutasyonların oldugunu gosteımıştır Stres halmde, Hsp90, hem kararsız gelışım denetleme proteınlerının bakıcısı, hem de genel amaçlı stres proteını olarak üa katı çalışır Krız anında ıse Hsp90 ük gorevını yerıne getırmeyerek, salt ıkıncı gorevını yetıştırmeye yonelır Boylelıkle, gelışım deneüeyıcı proteınlerdekı gızlı mutasyonlar su yuzune çıkarlar Evrım açısından bakddıgında, ışte boyle anlarda toplumlarda olabıldıgınce çok çeşıtlenmeler soz konusu olmaktadır Rutherdford ve Lındquıst'ın çalışması şımdüık bır laboratuvar modelı olmaktan üerı gıtmese de çevre ve gelişme koşullarının, evrımsel degışımı etkılemelerıne neden olan ılışkılerıne bır ornek oluşturmakta Kambrıya Donemı, 543 müyon yü once başladıgında, Dunya tum tanhınm en şıddetlı Buz Çag'nı yaşamaktaydı Bıyosferde derın degışımler soz konusu olup, ozellüde de atmosferdekı oksıjen mıktarı artmaktaydı Işte bu artan oksıjen mıktannın yol açtıgı stresm yol açtıgı mutasyonların serbest kalması gozle gorunebdır buyuklukte hayvanların ortaya çıkmasına yol açmış olabüır Her ne kadar bu tur açıklamalar varsayımdan üeıı gıtmese de, en azından degışımlerı molekuler mekanızmalan açısından degerlendırebüecek hale gelmış bulunuyoruz FezaAkça Kaynak nns, 17 12 98 I çmde bulundugumuz aylarda pek çok kışıyı yataga duşuren, hatta hastaneye yatıran zaturreenın bümen bırçok çeşıdı vardır Bakterüerın veya vınıslerın neden oldugu zaturreenın, bakterıyel olanınm da bakterı çeşıtlerıne gore turlerı vardır (Pnomokok streptekok, stafilokok vb gıbı) Sıkça rastlananı, pnomokok baktennın sebep oldugu zaturreedır Bu bakterı akcıgerlere gırdıgı takdırde bakterıyel zaturree, kan dolaşımına yerleştıgı takdırde bak teremıya, beyıne ulaşması halınde de menenjıt olarak adlandırüır Her uçu de pnomokok bakterının sebep oldugu bu zaturree turu, vırutık olana kıyasla daha tehlıkelıdır Ozellüde yaşlı kışüerde hastane tedavısını gerektıren bu zaturree, her yü bınlerce kışınm olumune sebep olmaktadır 65 yaş uzerınde olup, ponmokok zaturree olmuş olan yaşlı kışüeruı % 2030'unda bakteremıya (kanda olanı) gelışebüır Bunların da % 20'si olumle sonuçlanabüır AntÜDiyotüc almış olsalar büe Dıger bır deyısle 65 yaş ve uzerındeküer, ponmokok bakterı üe bulaşmış diger kışüere (genç olanlara) kıyasla 2/3 oranmda daha yuksek bır nsk taşırlar Önlenebilir mi?.. Bazı zaturree turlerıne karşı evet. Zaturree aşısı guvenlı olup, tek bır aşı üe çogu kışıde 10 yıla varan bır korunma saglanabümektedır Aşı olan kışıyı, pnomokok zaturreenın yukanda belırtüen her uç çeşıdjne karşı da korunmuş oldugu gıbı, dıger pnomokok hastalıklara karşı da korunmuş olur Bazı uzmanlar, aşüanmanın 65 yaşından once, 50 yaşından sonra herhangı bır zamanda yapümdsının sonuçlan bakımından çok daha ıyı olacagını belırtıyorlar Keza aşüanmanın, daha onceden bır zaturree geçırümış olsa büe, yapılmasının şart oldugunu ıfade edıyorlar Yukanda belırtüdıgı güoı zaturreerun bırçok çeşıtı mevcuttur Bu bakımdan yapüan aşılanma üe zaturreenın her şeklme karşı korunmuş olmayıp, pnomokokların sebep oldugu zatürreeye karşı % 88 oranında korunmuş oluruz Ama vırutık olan zatürreeye karşı degü Kışüerın bu aşıyı bır kez olması yeterlıdır Bununla beraber daha yaşlı kışüer bırden fazla aşı olmaları konusunda doktora danışmalıdır Kepler ve Astroloji Unlu gokbüımcı Kepler bır zamanlar yüdız falcüıgı üe ü güendı ım ? Ca lıfornıya Kutuphanesmde bulunan manuskrıp lerde Johannes Kepler'ın, unlu astronomun, Avusturyalı arıs tokratlann yüdız fallarına baktıgına daır metınler bulundu Kıtap iolukayuncusu ve astronomu Anthony Misch'ın buldugu manuskııpt 400 yülık ve Kepler'ın belırgm el yazüarını ve ışaretlerını taşıyor Gezegenlerın yorungelerının temel ükelermı saptayan ve ük teleskopu gelıştıren Kepler saray matematıkçısı olarak aynı zamanda saraya astrolojı hızmetlerı vermekle de gorevlı oldugu sanüıyor O donemler, astronomı üe astroloji ara sında ayrım, bugunku kadar kesınleşmemıştı Yan etkileri var mı? Bazı kışüer, aşıdan hafif şeküde etkılenırlerse de, bunlar az sayıda olup, etküerı de çok kısa surelıdır Aşı olanların yansında, aşının yapüdıgı yerde hafif bır kabarcık ve hafif bır yanma duygusu oluşur, o kadar Aşı olanların % 1 kadarında ıse, ateş, adale agrısı cıddı şışİLk (aşı yerınde) ve ağrı goruldugu de olur Kışüer bu aşıyı grıp aşısı ÜP bırlüde de olabüırler Ozetle * 65 yaş ve uzerı olanlaı zaturree aşısı olmalıdır * Rronüc bır rahatsızlıgı olanlarla, bunyesı zayıf olanlar da bu aşıyı yaptırmalıdır * Çogu kışı ıçın bır kez aşüanmak yeterlıdır * Çok hafif ya da yok denecek derecede yan etkısı vardır * Aşüanmak saghgı korumanın temel prensıplerınden bırıdır Çeviren: Yılmaz Akseki Kaynak Natıonal Instıtute on Agıng adlı kuruluşun Pneumonıa Preventıon It's Worth a Shot ısımlı broşurunden alınmıştır 629/10