Katalog

Î konuşma yeteneği runda kalıyor Bır şempanze uzerınde ben zer çalışmalar yapan Emory Uraversıtesı, Yerkes Bolgesel Maymun Araştırma Merkezı'nden Keith J.Hayes ve Catherine H.Nissen, bu tur nesnelerın yemden sınıf landırılması yetenegını "soyut yetenek" olarak adlandırıyor Bu tur testlerde Alex'ın yuzde 80 orarunda başarı sagladıgı kaydedüdı Soyut kavramları öğrendi Alex aym zamanda "aynı" ve "farklı" gıbı soyut kavramları da ogrendı Kendısıne rengı, şeklı ve malzemesı aynı ya da farklı ıkı nesne gosterüdıgınde, Alex hangı ozelhklerın aynı veya farklı oldugunu belır tebüıyor Nesneler arasında hıçbır ortak ozellık olmadıgında da "hıçbnı" dıyor Ustelık rengını, malzemesını ve şeklını daha once gormedıgı bır nesneyle karşüaşsa bıle dogru yanıt verebüıyor Alex gerçekte bel lı sorulan ydrutlıyor ve nesnelerın fızıksel ozellıklerı konusunda rasgele tahmınlerde bulunmuyor Alex'ın kavrayışı şempanzelerın ve yunuslarınkıyle uyuşmaktadır Nıtekım, maymungüler de yedı degışık nesnenın bulundugu bır tepsıyı gorduklerınde "X'ın rengı nedır?" ya da "Hangı nesne Y rengıne ve Z şeklıne sahıptır?" turundekı sorulan yanıtlayabılmektedırler 3rı diıhy.ıİJilıiK ııııı ymı sıra, herhangı nesnenın bırkaç kdtegorıye gırdıgını de ırleyebüıyor Ornegın, kendısme uçgen ü bır şekıl gosterüıp rengı ve şeklı soiugundd dogru yanıtları verebüıyor Her sorunun hedefı de aym nesne oldugu Alex soruları yanıtlayabılmek amacıyla defasında kategorılerı degışürmek zo Model/rakip protokolünde eğitlmclnln öğrendye sorduğu sorularla Alex'ln eğitllmesl amaçlanmıştır. Oğrencl doğru yanıt verdlğlnde, tanıdığı nesnenln kendislne verilmesl suretlyle ödül lendlrilmektedlr. Böylece öğrencl Alex Içln bir model oluftururken eğitlmcl açnından da blr raklp hallne gelmektedir. Bu shtemde roller lürekll değlftlrtlerek soru toran klfinln hep aym insan olmayacağı gösterllmektedlr. Alex'in diğer yetenekleri Bız benzer bır testı Alex'ın sayısal becerıleıını olçmek ıçın de kullandık Pa paganımız nesnelerın sayısmı belırtmek ıçın 'ıkı1, 'uç', 'dort', 'beş' ve 'aln' rakamlannı kullanmaktaydı Alex'e adetı ve nıtelıgı farklı nesnelerden oluşan bır set ornegm, mavı ve kırmızı anahtarlar ve oyuncak arabalar gosterdıgımızde, bellı bır rengı ve şeklı olan nesnelerın adedıyle ılgıh sorulan dogru yanıtldydbılıyordu Alex ayrıca ölçü kdvramını da bılıyor Kendısme ıkı nesne gosterüıp, renklerı ve malzemelerı belırtılerek hangısının buyuk ya da kuçuk oldugu soruldugunda duzgun yanıtlar verebüıyor Nesneler aynı buyuk lukteyse, yanıtı 'hıçbırı' oluyor Bunldrd ek olarak, Alex'ın soyledıklerınm anlamını kavradıgını kanıtlayan bır dığer unsur ıse, egıümcısı herhangı bır talebme yanlış yanıt verdıgınde ornegın, ıstenmeyen bır nesneyi gosterdjğınde Alex genellıkle ıstegı yerıne getırümemış çocuklaı gıbı 'hayır' deyıp başlangıçtakı ıstegmı tekrarlıyor Bu da papaganın yalnızca basıt bır şeküde egıtımcüerını taklıt etmekIe kalmayıp, aynı zamanda ınsan konusmasmın bazı yonlerını kavrayabüıdıgını de ortdya koyuyor ex'e bır tepsıye dızılmış uç anahtar ve ıkı hta parçası gosterılır Jitimci: Kaç anahtar var? lex: Tahta ene (egıtımcıye) Tahta var rru' jitimci (Irene'e) Lvet ene: Bunu dene ğitimcî: Pekı, soyle ıkalım Kaç tane tahta ır? lex: Ikı ene: Ikı mı? jitimci: Evet ex kendısme verılen htayı gagaladıktan sonra psıde bazı degısıkkkler ıpılır ve yenıden sorulara ^çılır ğitimci: Kaç anahtar ır? .Diyalog Alex'le bir diyalog Irene: Pekala Alex tşte tepsımız Bana kaç tane mavı kup oldugunu soyler mısın9 Alex: Kup Irene Dogru, kup Ama kaç tane mavı kup var' Alex: Dort Irene: Dogru Kup ıster mısın'? Alex: Fmdık ıstıyorum Irene: Pekı, ışte fındık (Alex'ın fındıgı yemesıru bekler) Şımdı bana kaç tane yeşıl yun oldugunu soyler mısın' Alex: Altı Irene: Bravo, canım Diyaloglann dökümünden de anlasıldığı gibi Alex, tepisinin uzerin dekl nesneleri sayabll mektedlr. 1986 yılında kaydedllen 1. diyalog, papağanın Ikl değlslk türdekl bef nesneyi burada tahta ve anahtar birbirinden ayırt cdebildiğini göstermektedir. 1997 yılına alt olan 2.dlyalogda Ise Alex'in becerllerlnln daha da gellftlğl gözlenmektedlr. Artık Alex, tepsilerin üzerindeki dlğer nesne lerin varlığmdan etkllenmeden mavi küplerin ve yesil yün yumaklann adetlni söyleyebilecek diizeye ulasmiftır. 2.Diyalog dık. Kuşlar aynı zamanda yalnızken ya da karşüıklı ethleşım hahnde olan egıümcüerle beraberken de Alex'ın vıdeo kayıtlannı seyretüler Her uç papagan da arada sıradd vıdeo programlarında tanıdık oldukları sozlerı taklıt etmelenne ragmen gondermeye dayanan konuşmayı ogrenemedüer Bu kuşlan daha sonra standard M/R protokolunu kullanarak egıtngımızde testlerden çok daha başanlı sonuclar elde ettıgımızı gorduk Papaganların dıger yontemler uygulandıgında ogrenememelerı, kuşun düdcatını canlı tutabılmek ıçın model ve sosyal etküeşımın onerrüı olması ve aynı zamanda çevredekı hangı unsurlann onem taşıdıgı, yeru tanıtüan nesneleri tanımlayan kavramlara nasıl gonderme yapüacagı ve soruların yanlış ya da dogru yanıtlanması durumunda neleı olup bıttıgının büınmesı nın onem taşımasından kdynaklanmaktadır Kısacası, kuşlann ınsan konuşmalannın bellı bır duzeyını yakalayabümelerı ıçın tum bu unsurlar son derece onemlıdır. Kuş beyni ' * lex: Anahtar Jıtımcı Anahtar, tamam ıç tane anahtar var9 lex: Ikı tdhta jitimci: Ikı talıta odugu \ dognı Ama bana kaç tane anahtar ol ıgunu soyler mısın9 lex: Beş jitimci: Pekı Alex Bu oyuncakların ledı Şımdı soyle bakalım Kaç tane ıahtaı var? lex: Uç ene: Uç mu' jitimci: Bravo, canım Iştc sana anah Eğitimle ilgili ipuçları Alex'ın bu becerüerı edınmesını saglayan egıtımın puf noktaları nelerdı7 Bu soruyu ytinıtldydbümek ıçın bııkaç yıl once Alo, Kyaaro ve Griffin adlaımdakı uç grı papaŞanla ügılendık Ancak Alex'e uygula dıgımız yonternm degışık turlonnı ve hatta ıkı egıtımcıyle beraber ınteraktıf sıstemı denememi7e ragrnen bdşarılı olamadü; Alo ve Kyddro'ya Alex ın ders prograınlannı ıçeren vıdeo kayıtlanra da goster Papaganların beyınlerının yapısı, ka rada ya dd denızde yaşayan memelüerınkılerden oldukça farklı olmasına ragmen Alex kendısme uygulanan zekâ testlennde yunuslar ve maymunlaı kadar akülı oldugu nu kanıtlamıştır Bu kuşlann beyınlen aynı zamandd sesı guzel olan kuşlarınkınden de daha gelışmıştır Sonuç olarak, Alex ve tuylu arka daşları papaganlann bılgıye dayandn kar maşüc becerüeı ın ustesınden gelebüeceklerını ortaya koymuşlardır Papagdnldrm bu yetenekleri dıger hayvanlarda da benzer zekâ pırütılannı yakalayabümemız ıçın gereklı gırışımlerın ydpümasını zoıunlu hale getırmektedır Kaynak Scıentıfıc Amerıcan 629/13