Katalog

Papağanlarda mantık Papağanlann şimdiye kadar çok iyi taklit yaptıkları düşünülürdü. Ancak son yapılan araştırmalar papağanlarm aynı zamanda sözcükleri anladıklarını da ortaya koydu. Bu bulgular ışığında bu makalenin yazan, Alex adlı papağan üzerinde uzun yıllar çahştıktan sonra papağanlann da zekâ bakımından deniz memelileri ve maymunlara eşit olduklarmı saptadı. Irene M.Pepperberg er gece laboratuvardan çıkarken Alex arkamdan ' Hoşçakal ben yemeğe gıdıyorum Yann gonışuruz' dıye seselenıyor Papaganlann ınsan konuşmalarını taklit etrnekle unlu olduklarmı herkes bılır Ancak bu kuşların sozcuklerı salt ses duzeyınde taklit ettıklerı anlamını ıse bümedıklerıne ınanılır Ancak son yırmı yıl boyunca Alex adlı papaganla çahştıktan sonra papaganlann da ınsan sozlennı anlayabıleceklerını kavradım Eger ıleüşım be cerüerı bır hayvanm zekâ duzeyıra kanıtlayabılıyorsa, bu duıumda Alex ornegı, pa paganların da maymunlar ve yunuslar ka dar zekı olabüeceklerını ortaya koydu yaatmışü Ben de bu gozlemlerden yola çıkarak, seslı üetışımın onemlı oldugu Ekvator ormanlarında yaşayan ve surunun daha yaşlı uyelerınden ogrendıklerı varsayıldn sesler ve ıslıklarla ıletışım kuran grı papa ğanlar ıçın de aynı şeyın geçerlı olacagını duşundum Bunun dışında laboratuvarlar dakı papaganlann da genellıkle karmaşık ogrenme ve ıletışım becenlenyle ıhntılı sembolık olgulan da kdvrayabıleceklerı gozlendı 1940'h ve 50'h yıllar arasında Freıburg Unıversıtesı Zoolo]i Enstıtusu'nden rumun daha çok yanhş bır egıtım yontemınden kaynaklandıgını duşundum ve onlann üeüşım yeteneklerını gelıştırmek ıçın yenı bır teknık gelıstırdım H "Git Alex'e sor" Papaganlara sozcuklerın ogretılmesı ıçın en çok kullanılan yontem kuşlann bu lundugu ortamda ıkı kışının ellerınde tut tukları nesnelerı gostererek bunlann adla rını bırbırlerıne soyledıklen M/R (mo del/rakıp) protokoludur Ogrenme guçlugu olan çocuklann once gozlemledıklerı eylemlen daha sonra uygulayarak konuşmayı Papağan Alex, 100'ü aşkın nesneyi tanıyor, nesneler arasında ilişki kuruyor, soyut düşünüyor, istemediğine hayır diyor, sayı sayıyor, renkleri ayınyor... Daha ne yapsın! Otto D.W.Koehler ve Paul Lögler gıbı Avrupalı araştırmacılar papaganlar orne gın sekız kere patlayan flaşa maruz kaldık larında ve daha sonra kendılerme çeşıtlı nesneler ıçeren setler gosterüdığınde kuş ların sekız ddetlık setlerı seçtıklerını belır ledıler Ancak Orval H.Mowrer gıbı dıger araştırmacılar sımgelere dayanan ıletışım yontemınde bu kuşlara bır şey ogretılemeyece gını belırledüer Ornegın Illınoıs Unıversıtesı nde Movvrer'ın araştırmalann da papağan, egıtıcısını gordugunde yıyecek ala bümek ıçın rıello' deme yı ogrenebılıyordu Kuş uygun olmayan zaman lardd da odullendınlpbıhr duşuncesıyle rıello dıyp bılıyoıdu Ancak daha sonra sozcugu uygunsuz vakıtte kullandıgı zaman kendısıne yıyecek verü medıgını gordugunde "hello" sozcugurıden tamamen vazgeçebılıyoı du ogrenmelerıne dayanan bu yontem kuşlar uzerınde de denencü Bu tur bır ogrenme surecınde, ornegın Alex, egıtımcının elıne bır nesne alıp ogrencıye bunun rengını sormasını goz lemledı Ogrencı dogru yanıtlddıgında odul olarak ona soz konusu nesne verüıyordu Yanıt yanlış oldugunda ıse egıtımcı nesneyi ortadan kaldınyordu Bızler daha sonra bu egıtım surecını egıtımcının ve modelın yerlennı degıştıre rerek tekrarladık Boylece Alex, ıleüşımın çıft yonlu bır yol oldugunu ve konuşma olgusunun salt bır kışıye ozgu olmadıgmı gozlemledı Oysa Freıburg Unıversıte sı nden Dietmar Todt'un araştırmalarında kuşlar yalnızca egıtım seanslanndakı rolle rını degıştırmeyen ıkı kışmm konuşmalannı dınlemışlerdı Bunun sonucunda kuşlar başlangıçta sorulan soran kışı dışında kım seye yanıt vermedıler Bızler M/R sıstemıne ek olarak Alex ın ogrenme surecını desteklemek ıçın başka yontemlerden de ydrarlandık Orne gın Alex heıhangı bır nesneyi tanımlayan yenı bu sozcuk ogrendıgınde ona nesneyle ılgılı olarak 'Işte kâgıt' ya dd "Kâgıdı çıgnı yorsun" gıbı tam cumleler de soyluyorduk Bu cumlelerın arasına "kagıt" sozcugunun sıkıştırüması bunu tek başına sunmak yen ne yenı sozcugu sureklı ve vurgulayarak kulldnmdrnızı saglıyordu I ler şeyden once Alex yenı sozcugu noımal konuşmalarda 1977 yüında araştırmalarıma başladı gımda bu kuşlann ogrenme kapasıtesı bı lınmıyoıdu 0 sırdlardd papaganlar dıl ko nusunda basıt tdklıt gırışımlerınden oteye gıdememışlerdı Araştırmacılar ıse bu konuda daha çok şempanzeler uzerınde yogunlaşan çalışmalar yurutuyorlardı Benım papağanlarla ügılenmemın nedenı, papdganlarla maymunlar arasında kı bazı benzerlıklerden kaynaklanıyordu Nicholas Humphrey Cambrıdge Unıver sıtesı'ndeyken maymunların karmaşık ya pıya sahıp sosyal grupldr ıçınde yaşadıkla n ve bırbırlenyle etkıleşım halınde oldukları ıçın ılerı derecede ıletışım ve ogrenım becerılen sergueyebıleceklerı fıkrını orta oldugu gıbı ışıtıyordu Dancısı egıtımcı rınden herhangı bır odul beklemeden sı cugu ogrenmış oluyordu Bır dıger yontı ıse sesdeş sozcuklerın kulldnılarak ogre mesı surecıne dayanıyordu Sonuç olarak, bızım kullandıgır tum yontemler, sonüann hedefledıgı s < cugun bılınmesı durumunda papagaı sozcugun nıteledıgı nesneyle odullendı mesını temel aLyordu Boylece Alex ın 1 deneyde bıldıgı sozcukleıın betımled nesnelerle odullendınlmesı suretıyle og nılmesı gereken sozcuk veya kavramla m neyı ya da eylemı ılışkılendırmesı sağla yordu Oysa Mowrer'ın programlannda \ dogru yanıt kuşun sevdıgı herhangı bır yecekle odullendırılıyordu Bu yontem de kuş, yıyecekle ogrenılmesı gerek kavramı bırbınne kanştırabılıyordu 100'den fazla nesneyi tanıyor Ancak papaganlar dogal Alex tepsi uzerindeki neineleri şekline, rengine, malzemeslne ve ortamda duzgun bır şe adetine göre tanımlayablliyor . Belll baflı hedef nesneler kiıp, kılde bırbırlenyle ıletışım harf, rakam ve küçük oyuncaklardan oluşuyor kurdbıldıklprı ıçın bu du 629/12 Alex le çalışmaya başladıgımda ke dısı 13 aylıktı papdgdnlann tutsak duruı dayken 60 yaşına kaddr ydşayabıldıklı goz onune almdıgındd bu yaş Alex ıçın < dukça kuçuk sayılır Alex egıtım yıllann salt ınsanlara degıl aynı zamandd bazı m< mun turlerıne aıt olan davranış bıçımleı dp oçjrendı Şu drıdd kuş yalnızca 50 değişik ^ yecek ve nesneyi tdnımlanidkld kdlma> aynı zamonda bunlaı ı renk ({.)embe ma yeşıl sarı turuncu gn ya da mor) znalz me (tahta yun kâgıt tebeşır ya dd tdş) biçim (ıkıden altıya kadar koşegenlı ne neler) bağlamındd da tanıyabılıyor Ayrn bu uç unsur arasındd paralellık kurara 100'u aşkın nesneyi yuzde 80 dogruluk p yiyla tanımlayablliyor ıstıyor ve betımlpy bılıyor Ustelık papaganımız renklen ve ş