Katalog

ODTÜ Çiçekleri Kırçiçekleri rehberi ODTÜ Doğa Topluluğu Zeki Kaya, U$ur Zeydanlı, Burcu Nazlıer Çengel, Tuğba Yılmaz ODTU Bıyolojı Bolumu ve Doga Toplulugu uyesı olan, bu cep kıtabı boyutlarmdakı guzel kıtapçıgı hazırlayanlar, kampuslerı olan dığer unıversıtelere de ornek olacak bır çalışmaya ımza attılar ODTU Kampusu ıçınde bulunan Orta Anadolu kır çıçeklerını, fotografladılar ta nımladılar, ozellıklerıru belırledıler ve ozellıkle amator dogaseverlerın çok rahat bır şeküde kullanabıleceklen bır kıtapçık yayımladılar ODTU Doğasının korunmasma yaptıklan katkılardan dolayı Kemal Kurda; ve Cevat Erder'e (kırmızı tombul yanaklanyla kıtabı bızzat kendısı CBT'ye getırdı1) ıthaf edılen kıtap, bır kaynak oluşturmarıın yanısıra, dogaseverler ıçın, kır çıçeklennı tanımak, ogrenmek, onların ozellıklerıru bümek ısteyenler ıçın guzel bır rehber ozellıgını taşıyor Kıtapçıgın gırış yazısından ozet Kırçıçegı deyınce ılk aklımıza gelen hrlarda açan kuçuk, rengarenk bıtkılerdır Aslında bu tanımın ıçerısınde, çiçekleri dıkkatınızı çekmeyecek kadar gosterışsız, hıç umursamayacagmız bıtkıler de vardır Daha çok amator dogaseverler ıçın hazırlanrrıış kıtap yardımıyla sadece ODTU kampusu ıçındekı bıtkılerı degıl, ornegın Karahındıba, Papatya, Ge ven Devedıkenı Yer meşesı gıbı bozkınn bırçok yaygın tuıunu de tanıyacaksınız Turkıye yaklaşık 9 bın tur ıle zengın bır bıtkı varlıgına sahıp Ustelık bunlardan 3 bını ıse sadece Turkıye'ye ozgudur, yanı endemıktır Ûlkemızın çok kuçuk alanlarda bıle ıklım degışıklıgı gosteren cografyaya sahıp olması, bu zengınlıgın bır nedenı olarak gorulebılır Aynca ulkemız uç ana bıtkı dagılım boltakıp etmezse durmaya devam eder, kuyrugunu kaldırır ve duzleştırır Bunlar olurken kuyruk, vucudun gerı kalan kısmı ıle uygun bır şekıl alır ve kuyruk ucu hızlı hareket edecek şekılde durumunu korur Tum bu hareketlerın amacı dışmm erkegı cezbetmesıdır Bu evrede bazen, dışının erkegın kuyrugunu ısırdıgı da gozlenmıştır Yağmur Çlçeğl Xeranthemun annuum gesinin kesistiğı bir bolgede bulunuyor Akdenız bıtkı cografyası, AvrupaSıbırya bıtia cografyası ve Iran Turan bıtkı cografyası ODTU kampusu ıse Iran Turan bıtkı cografyası bolgesıne gırmektedır Buraların genel adı da bozkır olarak bılınır Bozkır kurak daglann ve ovaların bıtkı ortusudur, az suyla yetınen, herşeyı ıdarelı kullanıp yaşamını surduren bır sıstemdır Bozkır tekduze, kendı halınde gorulur, ancak dıkkat edılırse, çıçeklerle bocekler arasmdah uyumlu yaşam bırlıktelıgı, etrafta koşuşturup duran tarla farelen, sıncaplan, kor fareler vardır Çıçeklerden başlayan bu yolculuk, çakır dikeni. Centaurea sobtltialls gokte suzulen kartala ya da kayalann arasmda yıtıp gıden tılkı veya kurda kadar uzar Bu doga rehberi herkesın kolayca anlayabıleceğı bır şekılde hazırlandı Cebınıze koyup kıra çıktıgınızda, buldugunuz çıçekler hakkında kıtapta rahatça bılgı bulabılırsınız Kıtapta çıçekler renklerıne gore gruplandırıldı Fotograf altlarında bıtkının sıra numarası, Turkçe ve Ingılızce, yoksa Latmce adlan, bıtkıye aıt bılgılerın yer aldığı sayfa numarasına yer verümış Aynca başka bır gruplama ıle, çıçekler yapılanna gore 5 gruba ayrılmış Kıtapta aynca aıle ve turlerın tanımlamalanna, botanık terımlerı sozlugune, Latınce ve Yunanca oneklere ve kelımelere, Turkçe ve Latınce Indekse ve kaynakçaya yer verılmış Doğaseverlerın ve çıçekseverlerın bılgılerıne ODTU Doga Toplulugu, EPosta doga = orca cc metu edd tr Tel 0312210 21 50 reketler sonucu daha fazla sperm toplayabüır, ya da erkek daha sonra başlayacagı kur yapma ddvranışları ıçın dışının ılgısını çekmek ısteyebüır Spermatoforlar, dışı tarafindan kloaktan vücut içine alınıncaya kadar bu hareketlerın bır kısmı ya da tamamı 2 ya da 3 kez tekrarlanabılır Turler arasında bu davranışların benzer veya farkh olması, akrabaük ılışkılerının saptanmasında onemlıdır Dışı suya bırakılan spermatoforlan aldıktan sonra erkege arük sınyal gondermez Boylece kur yapma davranışlan sona erer Aynı ortamı paylaşan farkh Triturus rurlerınde herhangı bır evrede ortaya çıkan davranış farklılıgı, kur yap ma davranışlannın bıtmesıne ve dollenmenın engellen mesıne neden olur Çok uzun suren bır zaman dılımı ıçensınde kazanılan bu hareketlerın amacı hep saghklı bıreyler meydana getırme ve turun devamını sağlamadır (*) Bu cınse aıt Avrupada yayüış gosteren 12 turden sadece 3'u Turkıye de yaşar Bunlar Triturus vulgarısKuçuk Semender Triturus ^aretoiPurtuklu Semender ve Triturus vıt tatusŞentlıSemenderdır Bu turler Karadenız, Marmara Trak ya Ege Bolgelen ıle guneyde Içel, Adana, Gazıantep ve Hatay cıvarında yayılış gostenr Kaynaklar 1 Amtzen ] W and Spdrreboom M (1989) A phylogeny for the Old World nevvts genus Triturus bıochemıcal and behavıoural data J Zool Lond 219,645664 2 Grıflîths RA. (1996) NewtsandSalaraandersofEurope T& A D Poyser Natural Hıstory London Karaçam Pinus nigra nun uzenne bastırabılır Erkek bu sırada dışıyı ıter Dışı daha sonra tekrar hareket eder ve bu hareket bırçok kez tekrarlanır Bu hareketın ıkı amaa olabüır Ya dışı bu haOneHarsfcM C SPERMATOFORTRANSFERİ EVRESİ Spermatofor transferı olarak adlandırüan uçuncu evrede erkegın zemıne bırakugı spermatoforların dısı tarafindan kloaka alınması gerçekleşır Bu evrede gerçekleşen davranış tıplerı şunlardır, 1 Süıünme: Gosten evresınden sonra erkek bırey dışı bıreyden sperm toplamaya hazır olduguna ılıskın sınyal alırsa donerek dışının onune dogru yurur Bu sırada vucudu zemıne yakındır kuyruk dalgalanma ha reketı yapmaktadır ve baş hafıfçe yukanya kalkıkür Eger dışı erkege yanıt verırse onu takıp eder Surunme hareketı dışının spermatoforları almasından once meydana gelen bır davranıştır 2 Dokunma: Erkegın hareketlerınden etkılenen dışının burun hsmıyla erkek bıreyın kuyruguna dokunmasıdır Bu sırada erkek, dışının onune dogru surun mektedır Bu hareketler, dışı tarafindan spermatofor de polamaya yonelık olarak erkege gonderılen sınyallerdır 3 Fren: Dışının spermatoforlan depolanmasın dan sonra, erkek bırey yaklaşık bır vucut boyu surunerek on bacaklanndan bırının uzerınde 90 derece doner Boylece tekrar hvrılmış kuyruguyla dışı bıreyın vucuduna dık pozısyon alır ve uç kısmıru yavaşça dalgalandırır Bu şekılde dışı bıreyın ılerlemesı engellemış olur 4 Geriye ttme: Erkek fren pozısyonunda bulunurken dışı üerleyerek burun kısmını erkegın kuyrugu /£ | ÇBdLME EffH ^ T»«ne SPERMATOFOR TRAMSf Hti E VREd SürUrane Ucunu T«r««rm fekil 1: Triturus vulgaris'de kur yapma davraniflan Q. IV. Arntzen ve M. Sparrtboom'dan değlftirUerek). * Doç Dr Adnan Menderes Unıversıtesı, FenEdebıyat Fakultesı, Bıyolojı Bolumu, 09010 KepezAYDIN ** Dr Dokuz Eylul Uruversıtesı, Buca Egıtım Fakultesı, Bıyolojı Bolumu BucaIZMIR 627/21