Katalog

Semenderlerden Triturus'da kur yapma davranışları Suda yaşayan hayvanlarda eşlerin doğrudan doğruya birbirleriyle ilişkiye geçmesine gerek yok. Buna rağmen Triturus'larda döllenme oluncaya kadar erkek ve dişi arasında ilginç kur yapma davranışları saptanmıştır. Kurtuluş Olgun* Oğuz Türkozan** 2 Dalgalama: Dalgalama hareketı erkegın kuy rugunu bır ya da bır kaç sanıye yukan kaldırarak vucut ve kuyruğunu dışıye yandan gostermesıdır Bu sırada vucut, lateral olarak bır mıktar meyıllı tutulur, kuyruk ıse duz ya da meyıllı olabüır 3 Kamçılama: Erkegın kuyruğunu anı ve sert hareketlerle yan tarafına dogru çarptırmasıdır Bu hareket, dışınm arka tarafını kapatacak derecede etküı bır su akımı oluşturur Bazı turlerde kamçılama tum kuyruk ve vucutla bırlıkte kuvvetlı bır çarpma şeklınde gerçekleşır Bu olay genellıkle erkegın vucudunun arka kısmını kaldırıp dışının uzerıne dayadıgında başlar Ilk olarak erkek başıru hızlı bır şekılde dışıye çevırerek aşagıya ve yukarıya sallar Kuyruk bu sı rada dışının vucuduna veya kafasına vu rulur ya da dışının başınrn uzerınden gegırılır Butun bu hareketler 02 sanıyede gerçekleşır Kamçılama hareketı sırasında eger dışı tepkı gostermıyorsa yuzerek erkekten uzaklaşır um canlılar, kendılerınden oncekı carüılardan ureme yoluyla meydana gelmıştır" ılkesı, bıyolojının temel ılkelerınden bındır Ureme, eşeysız (aseksuel) ve eşeylı (seksuel) olmak uzere ıkıye ayrılır Bolunme, dallanma, kopma gıbı çeşıtlı şekıllerde olan ve yavruların kalıtsal ozellıgı tamamen atasma benzeyebüen eşeysız uremede, tek bır ata vardır Bıyolojık onemı temelde tum canlılarda aynı olan eşeylı uremede ıse ıkı farklı ata vardır Bunlar, mayoz bolunme sonucu oluşan hareketlı erkek eşey hucresı (sperm) ıle hareketsız dışı ureme hucresı (yumurta) dır Eşey hucrelerının bırleşmelerı yanı dollenmenın olabıl mesı ıçın ıse ozellıkle yuksek organızasyonlu hayvanlarda, dışı ıle erkek bıreyler arasında bır çıftleşme olayının olması zorunludur Suda yaşayan hayvanlarda, eşlerin doğrudan dog ruya birbirleriyle üışkıye geçmesine gerek yoktur Or negın kuyruklu kurbagalardan olan Trıturus (*) 'da, dol lenmenın olabılmesı ıçın, erkek bırey eşey hucrelermı suya bırakır Bu nedenle bu hayvanlarda bır çıftleşme davranışından soz etmek olanaksızdır Bununla beraber, erkek ve dışı bıreyler çeşıtlı ıç ve dış faktoılerm etkısı ıle eşey hucrelermı mumkun oldugu kadar aynı zamanda suya bırakırlar Boylece dollenmenın olabılmesı, yanı eşey hucrelerının bırbırlerını bulabılmesı kolaylaştınlmış olur Bu zamanlama olmadan dollenmenın olması hemen hemen olanaksızdır Aşagıda anlatılan bu davranışlardan sonra erkek spermatofor (sperm ıçeren, yaklaşık 4 mm yukseklıgınde jelatınımsı bır kıtle) bırakır, dışı spermatoforların ust tarafında bulunan spermatozo ıd ıçeren kısmı kloakma yapıştırarak vucut ıçme alır Spermatozoıdler, sperm kesesı adı verüen bır kese ıçınde depo edüır ve daha sonra yumurta kanaüanndan gelen yumurtaları doller Fakat bu döllenme olayı oluncaya kadar Triturus'da erkek ve dışı arasında çok ügınç kur yapma davranışları saptanmıştır Bunlar, alıştırma, gos terı ve spermatofor transferı evrelerıdır (Şekü 1) A ALIŞTIRMA EVRESİ Alıştırma evresınde, tur ve cınsıyet tanımı yapüır Erkek bu sırada dışının on tarafinda gosterıye hazır du rumda bekler B GÖSTERİ EVRESİ Gosterı evresı, dıger üa evreden daha uzun surede olur ve bazı turlerde durgun gosterı evresı ve gerı çeküme evresı olmak uzere üa kısma aynlabüır Bu evre farkh turlerde spermatofor depolanması, sudakı oksıjenın oranı ve çıftleşmeye hazır rakıp erkeklerm varlıgından dolayı farkh davranış tıplerı gosterır Gosterı evresı boyunca gerçekleşen davranış tıplerı şunlardır, 1 Yelpaze: Yelpaze adı verüen harekette, dışının on tarafinda duran erkegın kuyrugu dışıye en yakın olacak şeküde yan tarafa katlanmıştır Kuyruğun uç kısmı, 4 Hafifçe Vurma: Kuyruğun hızlı bır şekılde yelpaze hareketıne gore daha Resim 1: Triturui alpestris erkeğindt yelpaze pozisyonu (T. Halliday'den). yavaş fakat daha duzenlı olarak dışarı dogru dalgalandırılmasıdır Bazı turlerde ıse bu olay erkegın dışının yanagına kuyruguyla artarda hafifçe vurması şeklınde gerçekleşır 5 Eğilme: Erkegın bacaklarını uzatarak vucudunu kaldırması ve dışıye dogru dayanarak yan tarafını ya da kuyruğunu dışının burnuna degdırmesıdır 6 Bükülme: Egılme hareketı sırasında erkegın vucudunun arka kısmının kemer şeklını almasıdır (Resim 2) 7 Sallanma: Bu hareket sırasında erkegm vucudu bukulmuş arka ayaklar hafifçe kaldınlmış ve kuyruk dışıye dogru kıvrılmıştır Daha sonra kuyruk hızla açılır ve guçlu bır şekılde aşagı dogru hareket ettırüır (Resim 3) Resim 2: Triturui carnlfex erkeğlnde bükulme pozisyonu (M. Spar 8 Başın Sallaıunası: Gosterı boyunca reboom'dan). erkek bıreyın başını hızlıca dıkey olarak yukan aşagı hareket ettırmesıdır Bu hareket çok sık olarak gorulmez 9 Titreşim Gönderme: Erkegın dışının uzak oldugu tarafa dogru kuyruğunu hızlı bır şekılde sallayarak titreşim gönderme hareketıdır 10 Kuyruk Ucunu Titretme: Kuyruğun uç kısmının yavaş olarak solucan gıbı hareket ettınlmesıdır 11 Geri Çekilme: Bu evıe durgun gosterı evresınden sonra, dışı bırey erkek bıreye yaklaşmaya başlarsa gerçekleşır Er kek dışının kendıne dogru yonelmesıyle yelpaze kamçılama ve dalgalanma hare ketlerı yaparak yavaş yavaş ondan uzaklaşır Resim 3: Triturus cristatus erkeğlnin salınma pozisyonu ( S. F. M. Teun 12 Flamenco: Erkek bırey yelpaze hanls'den). reketınden sonra bırkaç adım yuruyerek dışı bıreyden uzaklaşır ve durur Eger dıyarı tdraf ya da kuyruk tabanına dogru hızlı bır şekılde şı erkegı takıp eder ve kuyruguna dokunursa, erkek bı çarptırüarak, dışının burun kısmına dogru bır su akıntısı rey surunup spermatoforlarını bırakır Eger dışı erkegı oluşturulur (Resim 1) 627/20