Katalog

mümkün mü? yanlış alarmlann olabılecegının onceden kabul edılmesı Aylar oncesınden yapılan bır tahlıye ve alarmm asılsız çıkması, hal kın guvenını kaybettırebüır 4) Deterministik tahmln: Depremler onceden haber venlebüır Kesm olarak, konumlanru (enlemını, boylamını ve dermlıgını), buyuklugunu ve tekrarlanma zamanını, kısıtlı olçulerde belırleyebüırız Dolayısıyla planlı bır tahlıye yapüabılır Zamana baglı olmayan tehlıke, uydu ve jeolojık verıler bır lehlıke habercısı olarak kullanılmayd başlansa da, yaklaşık otuz yıldır standart bır uygulama halıne geldı Bunun aksıne, az sayıda sısmolog, determınısük tahmının mantıklı bır hedel oldugunu duşunuyor JLB.D'de ıse yavaş yavaş deprem sureçlerının temel ozellıklerının anlaşılması ve sısmık tehlıkenın daha gelısmış bı çımde hesapldnması uzerınde durulmaya başlandı Kalıfornıya, Parkfıeld'dekı dep rem habercılerının, zamanında hayata ge çırılemeyen başansız gozlem gırışımı ha"Ç Japonyada ıse, ozellıkle 1995 yılın dakı Kobe depremınden sonra, depremlen onceden kesın olarak haber vermenın, gerçekçı olamayacagı anlaşıldı Çln'de geçtıgımız uç yıl ıçerısınde otuz tane yanlış alarm, elektrık hatlanru ve ışlen felce ugrattı Bu da, son hukumet planlarmı, resmı olmayan tahmınlere guvenmemek konusunda yonlendırdı Oyleyse, eger bugunku bılgımızle, bıreysel depremlen kesın ve guvenılır olarak onceden belırleyemıyorsak, onceden be lırleyebılme derecelennı daha ne kadar ıncelemeye d e v a m edecegız? lan Maın (lngıltere Edınburg Unıversıtesı, Jeolojı ve Jeofızık de partmanı) Tartışmayı Turkçeleştiren: Turgut Curer Böyle bir tartışmaya gerek var mı? Büyük depremler muazzam ölçüde enerji yaydıkları için, birçok araştırmaa, bunların gözlemlenebilecek ve tanımlanabilecek bazı "habercileri" oldugunu düşünüyor. Ceçtiğimiz 100 yıl boyunca, özellikle 1960'tan beri, bu tür kuramsal habercileri bulabilmek için, hepsi de başarısızlıkla sonuçlanan büyük çabalar gösterildi. n zorluklanndan ve potansıyel olarak odullendırilmeye layık olmalanndan oturu, hem bılım adamlanna hem de halka, çok cazıp gelıyor Kuramın yararı Sır Isaac Nevrton gıbı bır büımcı bıle, sımyayı başlıca araştırma konusu yapmıştır Sureklı başarısızhga ugraması, onun bılımden vazgeçmesıne ve darphane şefı olmasına neden olmuştur Sırlsaac'ınbaşarısızlıklarınaragmen sımya 100 yıl boyunca yeteneklı bılım adamlannı, boşuna çaba sarf et meye yoneltmışür Depremı onceden kesın olarak haber vermek de, ğunumuzun sımyası (elementlerı kımyasal tephmelerle degışıme uğratmak) sayılabılır Sımya ve dığer ornekler, bır şeyın ımkansız oldugunu kanıtlamanm tek yolunun, onun altında yatan fenomenın, tatmınkâr bır teonsını gehştırmek oldugunu gosterıyor Halıhazırda, deprem oluşum surecını açıklayan tatmınkâr bır teorı yok Bunun ıçın belkı de ugraşılmalıdır Ancak bu, buyuk olasılıkla, depremı onceden etkın bıçımde haber verebılmenın neden ımkansız oldugunu daha ıyı anlamamızı saglayacaktır Çogu ulkenın hukumetı, depremlenn onceden haber verümesı uzenne yapılan çalışmaları, tutumsuzca harcamalarla odullendırmektedır Bazen saygıdeger bılım adamlannın, çalışmalanna fon bulabilmek ıçın, araştırma konulannı "depremlenn onceden haber venlmesı" şeklınde lanse etmelerı mazur gorulebılır Ama ashnda, "haber vermek" konusunda uzman kuruluşlara ve araştırma programlanna gerek yoktur Esas olarak, uzun surelı sısmık tehlıkeyı tahmın, guncel sısmolojı ve depreme dayanıklı ınşaatlar ıçın tasanm standartlan gehştırme çalışmalan desteklenmelıdır Buçfun, Japonya'da bıle, depremlen onceden belırleme araştırmalan bash alondadır Bazı "onceden belırleme" taraftarları, çalışmalarını, sısmık tehlıkeyı azaltmak konusunda yapılan bırleşık çalışmanın bır parçası şeklınde gostermeye ugraşıyor Ne var kı, hedefler ve onceden belırleme yontemlen açısından bakılırsa, bu saçma gorunuyor Depremlen onceden belırleme çalışmalannın huzunlu tanhı, soguk fuzyon gıbı yenılgılerden zaten ogrenmış oldugumuz dersı bıze bır kez daha verdı Ozetle, spesıfık araştırma konularının potansıyel onemı, bılım standartlannı duşurmemehdır Bıhm, hem uzun hem d e kısa vadede, ancak ozenlı bır araştırma metodolojısı ızlendığı zaman üerleyebılır RobertJ Gd/erYerveGezegenFızıgıDepartmanı Tbkyo Unıversıtesı, Japonya 627/19 H alk medya ve hukumet, "depremın onceden haber verılmesını", yaklaşmakta olan buyuk bır depremın, şehırlen tahlıye etmek gıbı onlemler alrnaya goture cek kadar guvenılır ve kesın bır alarmı şeklınde goruyor "Onceden haber vermek' sozu ozellıkle bu amaç ıçın kullanılıyor Başka deyışle, sısmık tehlıkelerın uzun donemlı tahmınlerı ya da şok sonrası olasılıkların ıstatıstıksel tahmınlerı, "onceden haber vermek" sınıfina dahıl edılmıyor Depremlen onceden haber vermek neden bu kadar guç? Bu soru, elımızde hâlâ sısmıgın kaynagını açıklayacak tanımlayıcı bır teorı bulunmadıgı ıçın, kesın olarak yanıtlanamaz Dunya kabugu (neredeyse tum depremlenn oldugu ke sım), dayanım ve elastık yamukna enerjısının dagüımı açısından hpterojpndır Dpprpmm oluşum surecı, başlangıç koşulla Üç temel soru ve yanıtları Uç temel şoru ortaya çıkıyor * Hangı guçlukler, depremlen onceden haber verebılmek ıçın yapılan araştırmaların ayagını kaydırıyor1 *Depremlerı onceden haber vermek neden bu kadar guç? * Onceden haber verebılmek neden hâlâ tarüşıhyor' Bu sorulann yanıtlar kısaca şoyle Depremlen onceden haber verebümeyı amaçlayan araştırmaların çogu, deneyımlere dayanarak yapılıyor Bu da tek tek olayların ıncelenmesı anlamma gelıyor Buyuk bır depremın ardından, her turlu verı, yenı bır "habercınm" bulunması umuduyla ıncelenıyor Habercı adaylannı rapor eden araş tırmacılar gelecekteb olası bır deprem ıçın ayru turde sınyal lerı aramak amacıyla sık sık yenı gozlemevlerı kuruyorlar Ampınzmdeneyımlerden yararlanma onemh bılımsel başarılara da onculuk ettığı ıçın tamamen elden bırakümamalı Ne var kı, E B VVılson'ın da soyledığı gıbı, dogru duzgun kontrol edılmezse ampırık (deneyımsel) yaklaşım gulunç sonuçlar dogurabılır, tıpka tamtam seslennın, guneş tutulmasından sonra guneşı yenıden hayata dondurmesı gıbı Kontrollerın duzgun yapılmaması onemlı bır sorun Başka kronık bır problem ıse, "anormal" sınyallen, daha makul bır açıklamayı hesaba katmadan, dogrudan depreme bağlamak Bır araştırma grubu, defalarca depremlenn elektnksel habercılerını gozlemlemek konusunda ısrar ettı Oysa, şımdı, bu sınyallerın, yakınlardakı dıjıtal radyotelekomınıkasyon verıcılerınden kaynaklandıgı ve depremlerle hıç üışkısı olmadıgı anlaşıldı Depremlen onceden haber vermek ıçın ugraşan uz manlar çok nadır olarak ozenlı ıstdtıstıksel analızler yapıyorlar rındakı kuçuk degışımlere oldukça duyarlıdır Kabuktakı faylar arasmda, karmaşık ve lıneer olmayan bır etkıleşım vardır Bu da, tahmınlen daha guç kılar Kısacası, depremın onceden haber verılebılecegını gosteren ıyı bır neden yoktur Bazı laboratuvar deneylerı buna ımkan saghyor gorunebılır, ancak bunlar yalruz çok kuçuk bır alanı temsd edebüır Eger depremlen, şımdı ve yakın bır gelecekte, guvenılır ve kesın olarak haber veremeyeceksek, bu, neden Nature'ın web sayfasında tartışılıyor9 Sorunun yanıtı, bılımsel olmaktan çok sosyolojık gorunuyor Bazı araştırma konulan, aşı