Katalog

İzmir Körfezi'nde toplu balık ölümleri Denizlerde aşırı plankton üremesi (redtide) olayı Tufan Koray*,Bülent Cihangir ** gorulmesı, herhangı bır balıkçı tarafindan yakalanıp yenıden denıze atümış olabüecegını veya herhangı bır 'zararlı atık madde" gırdısı oldugunu duşundurmemektedır Korfezın evselendustrıyel atıksulann getır dığı normal değerlenn çok uzermde nıtrat fosfat gıbı besın tuzlannı bulun durdugu bıhnen bır gerçektır Bugun, Izmır Korfezı ıç kesımle rınde yaşanan bu olumsuzluk ınsan kaynaklı kronık kırlenmenın "dogal sonuçlarından sadece bırısı olarak karşımıza çıkmaktadır Aşın ureme gosteren fıtoplankton turlennın zehırlı olmaması nedenı üe halk sağlıgı açı sından bır sorun bulunmamakla bera ber, olen balıklann toplanarak saül I zmır Korfezı run Akdenız Havzası ıçerısuıde evsel ve endustrıyel atıklann etkısıyle üerı derecede kırletümış onernlı bır odak noktası olduğu bıhnen bır gerçektır Iç Korfez'de antümadan deruz ortamına verüen evsel atıklar, Dış Korfez'de ıse Gedız Nehrı'nın Ege ovalannı yıkayarak getırdığı tanmsal ve endustrıyel kokenh atıklar, bolgeyı tehdıt edıcı oğelerdır Iç Korfez'de zaman zaman gorulen yogun fıtoplankton drtışının neden olduğu krrmızı su (redtıde) olgusu (Koray ve dıg,1992, Anon ,1997,1998), ortamın aşırı besın bu lundurma ozelhğının (Eutrophıcatıon) bır gostergesıdır Ortamın aşırı plankton uretı mı, Korfez genelınde balıklann bol luk ve dagüımını da artıncı bır ozellık olarak gorulmektedır Gunumuzde lç Korfez'dekı yogun kırlenmeye karşm, sardalya, hamsı, ısparoz kefal mıgrı gıbı balıklar yumurtalarıru bırakmayı ve yaşamlarını surduıebümektedırler (Cihangir ve dığ , 1997a, 1997b) donuşturmektedır Hıstamın, ınsan vucudunun dışandan aldığı alerjık ya da vucudun bagışıklık sıstemıne ters duşen mad delere veya bakterı ve vıruslere karşı oluşturdugu oldukça uzun zıncırlı ve parçalanması zor bır maddedır En onemlı ozelhğı ınsan vucudunda luk hıssı adale agnlan kusma mıde bulantısı tıpıktır Fazla alınması halınde ıse, daha cıddı belırtüer olan dalgınlık sıcak ve soğugu kanştırma nefes almada guçluk, çrft gorme konuşma ve yutkunma guçlugu bekrlenrnıştır Bu tıp zehırlenme, çogunluk la kotu prognoz gostenp olumle sonuçlanır Cıguatera zehirlenmeleri tropık bolgelere hastır Gunumuze dek Akdenız sulannda herhangı bır Cıguatera vakası saptanmamışhr sentezlendıgı taktırde krrmızı lekeler ve şışlıkler oluşturmasıdır Oyle ta, hassas bunyelerde bogazda şışlığe neden olup, bogularak olumlere dahı sebep olabümektedır Dolayısıyle dokularında hıstamın oluşmuş bır balığın yenümesı halrnde, ük 3060 dakıka ıçınde ınsan vucudu hızla lekeler halınde kızarmaya başlar ve bunye run duyarlıgına gore farklı reaksıyonlar oluşur Çok aşın bır duyarlüık olmaması halın de mıde yıkanması ve antı hıstamınık'lenn uygulanması üe çozumlenebüen bır besın zehırlenmesıdır Toksik mikroalg zehirlenmeleri ne derecede tehlikelidir? Toksık mıkro alg zehirlenmeleri bayat balık yenümesı üe oluşan zehırlenme lerden çok daha farklı ve tehlıkelı bır sureç ızlemektedır Ornegın, en hafıf toksık mikroalg zehırlenmesı olarak bılınen DSP deruz kabuklulannın yenılmesınden 30 dakıka veyabırkaç saat sonra etkısını gostermekte ıshal, mıde bulantısı kusrna üe sonuç lanmaktadır 12 saat sonra belırtıler kaybolsa da, kroruk halde bağırsak kanserıne neden olabümektedır PSP, DSP'den daha tehlıkelı bır tok sındır tlk 30 dabka ıçınde dudaklarda uyuşma yuz adalelennde kontrolsuzluk, parmak uçlarmda karıncalanma başagnsı, yorgurüuk hıssı, bulantı, kusma ve ıshalle kendını gosterır Genellıkle, yaşlüar ve hassas bunyelüer dışmda nadıren olumle sonuçlanan bır zehırlenmedır Mıde yıkanması ve solunum destegı üe hasta tekrar kazanüabüır ASP tıpı zehırlenme dığerlenne gore daha geç bekrtı vermesı üe karakterıstıktır Toksını alrruş olan deruz urununun yenılmesını takıben 34 saat sonra aru olarak başlayan acıya karşı duyarsızlık, hallusınasyonlar, bellek kaybı gıbı belırtüerle tıpıktır Ozellıkle yaşlüarda solunum felcıne baglı olumler saptanmıştır NSP tıpı toksının alınması hahnde 36 saat sonra kaşmtı baş ağrısı ıshal yorgun En tehhkelı mikroalg zehırlenmelerınden olan Cıguatera toksını alrruş olan balıgın yenümesınden 12 24 saat sonra ük behrtüerını gostermeye başlar Kann agnsı üe gelen ıshal bulantı ve kusma ük belırtılerdır Takıben yuksek ateş (42°C olabüır) solunum pıoblemlerı ortaya çıkar Herhangı bır antıdot'u ya da çaresı yoktur Beurtı lerı aylarca hatta yülarca surebüır ve en kotusu bu toksını alan kışının sıcak ve soğugu bırbırıne kanştırmasıdır Sadece bu nedenle hastalaruı kendüerıne zarar verme melen ıçuı yülarca hastahanede kalması gerekmektedır *Prof Dr Ege Uruversıtesı, Su Urun len Fakultesı **Doç Dr Dokuz Eylul Uruversıtesı Deruz Büurüen ve Teknolojısı Enstıtusu Şu anda, Izmır Korfezı her yd benzer sureklılık ıçınde, yeknesak aşırı uremelerın yaşandığı bır ortam konumundadır Şuphesız, her an fitoplank tomk topluluk yapısma gırebüecek yeru bır toksık tur açısından konunun uzmanı olan araştırıcılarca sureklı ızlenmesı gereklıdrr Bu bağlamda 4 Ekım 1999 tarıhınde Çakalburnu dalyan bolgesmde yuzeyden alınan su orneğınde yapüan oksıjen olçum sonuçlanna gore çozunmuş oksıjen değe rmın 1 8 rnq/lt olduğu tesbıt edılmıştır Denız suyunda normal olarak 710 mg/lt olan çozurımuş oksi]enın dalyan yuzey suyunda bu denlı duşuk olmasına, geçtığımız gun lerde Korfez de gorulen turuncu kahverengı gorunum veren Prorocenlruın dentatum adlı dmofldqelldt luıunun aşırı uremesının rıeden olduğu anlaşılmıştır Bu durumun takıbı ıçın 13 Ekım gunu Inciıaltı açıklannda yapılan bır dığeı su ve plankton orneklemesınde yuzey suyun da çozunmuş oksrjenın normal sevıyelerde (5 7 mg/lt) fıtoplankton turlerınrn zehırsız oldugu (Pıuıocentrum dentatum Ihallasuosıra allenn) ve lıtredekı hucre sayısırun 2 3 mılyon cıvarında olduğu saptanmıştır Dıger taraftan ölü balık solungaçlarında da dogal olarak plankton hurrelerı bulunmuştur Bu bağlamda Agustos son larından Ekım ortalarına kadar suren aşın fıtoplankton patlamasına bağlı balık olum lerının (Şekıl 4,5), ortamın oksıjen dengesının bozulması yanı anoksıa (oksneasızlık) ve hıperokma (aşırı oksıjen) olayları veya solungaç tıkanması sonucunda ortaya çıktıgı belırlenmıştır Olen ve karaya vuran balıklarrn değışık boy ve turlerde olması (kefal ısparoz kayabalığı mıgrı) ve çok geruş bır alanda 666/20 ması ve yenürnesı kesınlıkle sakıncalıdır Ulkemızın, ekonomık, tıcan kulturel ve turıstık açıdan onemlı merkezlerının başmda yer alan Izmır de, deruz kırlılüığının onlenmesı ıçın yerel yonetım tarafindan evsel ve endustrıyel atıklann arıtüarak de raz ortamına venlmesı, aük su toplama ve antma sıstemlerı yaprm çalışmalan (Buyuk Kanal Projesı) tamamlama aşamasına gelmış durumdadır Kaynaklar AcaraA & Ndlbantoglu U 1960 Prelımınary report on the redtıde outbreak ın the Gulf of Izmır Rapp Reun Comn Int Exp lor Scı Mer Medıterranea, 15(39) 3338 1OC UNESCO 1992 1997 Harmfol Algae News An 1OC Newsletter on toxıc algae and algal blooms Anonım 1997 Izmır Korfezı Deruz Araş ürmaları DBTE 19941996 Donem Raporu Destekleyen kuruluş Izmır Buyukşehır Beledıyesı Anoram 1998 Izmır Korfezı Deruz Araş ürmalan DBTF 1997 Donem Raporu Destekleyen kuıuluş Izmır Buyukşehır Beledıyesı Cıhangıı B Mateı S & Çoker T 1997 Eggs and Ldrvae Dıstrıbutıon ın the Izmır Bay VVorkshop on Marme Research ın the lzııuı Bay Septembeı 17 19 Izmır 1997 Cıhdngır B Benlı H A & Unluoglu A 1997 Demersal Fıshenes Resources ın the Izmır Bay VVorkshop on Marme Research uı the Izmır Bay September 17 19 Izmır 1997 Koray T 1984 The omırance of red tıdes and causatıve organısms ın Izmır Bay F U FacultyofSrı] B 1(7) 75 83 Koray T 1990 Planktoruc prostıta assocıated wıth colortıdes ın Izmır bay Rapp Comm ınt Meı Medıt 32 1 KomyT BuyukışıkB PaılakH & Gokpınar Ş 1992 Izmır Korfezı nde denız suyu kalıtesını etkıleyen bır hucreh organızmdlar redtıde ve dıger dşın ureme olaylan Doqa Turk BıyolojıDergısı 16 135 lb? NumannVV 1955 1/mıı Korfezı nde ba bkkınlması hadısesı Hıdrobıyolojı Mcc A 3(2) 90 93 BAYAT BALIK VE ZEHİRLENME Bayat balık yenilmesine bağlı zehir lenmeler ve toksik mikroalg etkisi arasında bir ilişki olabilir mi? Bayat balık yenılmesı ve toksık mıkıo alg Ptkısmde kalmış deruz kabuklulan ve balıklarının yenılmesı üe oluşan zehır lenmelenn arasında kesınle bır ılışkı yok tur Bayat balık yenılmesı üe oluşan ze hırlenrneler dogal olarak vucutlarında hıstıdın maddesıru fazla mıktarda bulunduran (hamsı sardalya, uskumru vb) balüdarm uygun olmayan koşullarda saklanması so nucunda meydana gelmektedır Bu balık turleruun yakalandıktan hemen sonra en fazla 10°C (hatta bazı kaynaklara gore 2°C) sıcaklıkta korunarak pazara nakledümelerı geıekmektedır Bu koşulların sağlanmama sı halrnde anaerobık koşullarda hızla ureycn bır bakterı turu olan Clostııdıum spp, balığın yakalanmasuıı ızleyen ük dakücalarda aktrf hale geçerek sentezledığı deoxı carboxüase enzımı üe hıstıdın'ı hıstamıne