Katalog

nerede ve ne olabilir? useppe Mercalli taıafından İtalya'da ondokuzuncu yuzyü sonuna dogru qelıştırüerek Alman Sieberg ve dıgerlen tarafından zamanın ınşaat teknıgıne gore yırmmcı yuzyıl ıçınde tâdıl edılen olçektır Şıddet olçeklennm en faydalı yanlarmdan bırı de aletlı deprembüımm gelışmesınden once meydana gelmış depremlerın ıncelenmesınde kı yararlarıdır Ornegın, 1680 yılında guney Ispanya'da Malaga'da meydana gelen deprern, gozlemcılerın raporlarından derlenen bügının arazmın fay harıtasıyla bırleştınlmesı sonucu hem epısantnn yerı, hem hıposantnn dennlıgı (50 km), hem de olasılı buyukluk aralıgı (M 6,47,1) lahmın edılebılmışür Bu tur çalışmalann en guzel orneklerını Prof Nicholas N. Ambraseysın Ortadogu tarıhsel depremlerı uzerıne ulkemızı de ıçeren 2) Bu şıddet Şekil 2'de goruldu gu gıbı sısmograflarca dalga gen lıgı olarak kaydedılıyordu Tabıî kı bu genlıgın degışmesıne neden olan sırf uzaklık degıldı Deprem merkezınden yayılan enerjının mıktan ve sısmografin buyutme oranı da etkılıydı Ancak 30'lu yıllarda Kalıfornıya'da kurulmuş olan sısmograf agı bırbrının tıpkısı olan sısmograflardan oluşuyordu Bu buyutme sorununu ortadan kaldınyordu Califomla Institnte of Technology sısmologlarından Chaıles Richter bu avantajı kullanarak yalnızca uzaklıgın genlık uzerındekı etkasını ıncelemege koyuldu. Mw rnıde kullanılan yıldız parlaklık olçegınde kullanılan büyüklük (=magnitnde, kı bu dılımıze artık manyitüd olarak da geçmıştır) terunını taktı Kalıfornıya'dakı depremlerın buyukluklermı olçmek ıçın kullandıgı amplıtud S dalgalannın (yanı makaslama dalgalannın) kaydıydı Buna mahallı buyukluk (=local magnıtude MLdenır) Ancak yuzey dalgalannın S dalgalanndan çok daha fazla enerjı taşıdıklannın anlaşılması ve deprem buyuklugunun aynı zamanda uretılen enerjının de bır yansıması olmasının arzu edılmesı netıcesmde Charles Richter ve buyuk Alman sısmologu Beno Gutenberg tarafınddh yuzey dalgalarmı kullanarak Ms (=surface wave magnitude) denılen yenı bır buyukluk gelıştırüdı Odakları yuzlerce kılometre derınde olan derın depremler buyukluk tespıtınde yenı bır sorunu ortaya çıkardı Bunlar sıg şoklar gıbı aynı perıyodda ve yuksek genlıklı yuzey dalgaları uretmıyorlardı Onun ıçın odak derınlıgınden etblenmeyen P (veya basmç) ddlgalannı kullanan yenı bır buyukluk daha turetüdı Kutle dalgaldrını kullandıgı ıçın buna Mb adı verıldı (bodywave magnitude). 5 t Rıchter'ın bu soruna yaklaşımı, ordınatı genlık, absısı uzaklık olan Şekll 4. Mw lle halen kullanımda olan dlğer büyük grafıkler çızmek oldu (Şekil 3). lük kutaılannın karfilaftınlması. Ms= yüzey dalRichter amplıtudun uzaklıkla azalBuyukluk, degışık dalgaların ortalaması alınarak hegası büyüklük, Mb kütle dalgaıı büyüklük, ML= dıgını bılıyordu ama kendısını saplandıgı ıçın, degışık ıstasyonlardan elde edılen bır oryerel veya Rkhter (Sdalgası) büyüklüğü. Mx+Mw, hayrete duşuren, degışık buyuktalamadır Istasyonlar ne kadar fazla olursa, buyukluk heML, Ms veya Mb. Brumbaugh'dan. luktekı ıkı depremde bu azalmasabı o denh guvenılır olur zıra sısmograf uzerınde kaydenın benzer olmasıydı (Şekil 3) dılen amplıfudler dalganın yayüma yonune yol boyunca çalışmaları verır Turkıye'nın genç tektonıgını ve hole Bır dığer ıfade üe, amplıtud azalmasını temsıl eden egrıkarşdaşılan fızıkı şartlara ve her kayıt ıstasyonundah zedepremsellıgını anlamak ısteyen herkes bu tur tarıhsel lerm hepsı bırbırıne Şekil 3'de goruldugu gıbı kabaca mın şartlarına baglıdır Bu nedenlerden oturu yerlerı ve depremsellık çalışmalannın yontem ve sonuçlarını ogrenparaleldı Demek kı mek zorundadır Marmara Denızı'nın tektonıgı hakkında herhangı ıkı depre Meteorit çaıpması 17 Agustos'tansonra düe getınlen ve yayımlanan pek çok mm amplıtud farkı (çap: 10 km; hız 20km/«) fahış hatanın altında tarıhsel depremsellıgın nasü deger30 uzaklıktan bagımsız10 lendırüecegının bılınememesı, bu ışın her onune gelen dı, çunku ıkı amplıtuDünyanın Güneş'ttn aldığı gündelik enerjl t egıtımsız kışıce de yapüabılecegı karusı yatmaktadır dun bırbırıne oranı hep sabıt olacaktı Dflnyaıun yübk uı akısı 28 Nesnel bır deprem buyukluk olçegının gelıştınlebüŞımdı ış meydana ge10 mesı, depremı ınsan gozlemınden bagımsız kaydedebılen depremlerın ampABDnin yıllık enerji tüketimi lecek depremolçerlerın (sısmograf) gelısmesıne baglıylıtudlerırun kendısıyle dı Ilk kullanüabılır sısmograflar ondokuzuncu yuzyılın karşılaştırılacagı bır 26 son çeyregı ıçınde Filippo Cecchl, Jamet Ewing ve 10 sıfır düzeyi (yanı Thomaı Gray gıbı sısmologlarca gelısünldı Bunlar yebaşvuru standardı) Dünyanın yıllık ortaluna sismik rın sarsıntısını objektıf olarak olçebılıyorlardı Bu aletlerın bulmaga kalıyordu enerji kaybı büyük nükleer patlaması New Madrid depremleri (1811gosterdıgı, daha oncekı şıddet dagüımı çalışmalanndan Richter bunu elındekı 24 10 elde edılen sonuçların aynısıydı Yaru depremm odagınsısmograflann hassaML St Heleıu indifaı Tayhın (kinetik ene dan uzaklaşükça yerın saısılma şıddetı azalıyordu (Şekil sıyetıne gore yaptı ve 100 km'lık bır uzaklık Kıfa içlerinin ortalama yıllık megatonluk bir nükleer patlama 5 B depremselliği 22 ıçın 1 mm'nın bınde 10 bırı buyuklugunde Hiroşima'ya atılan atom bombası bır genlıgı sıfir duzeyı kabul ettı Bunu ya 20 parken Rıchter'ın 10 Tipik bir f imfekliyüdınmlı hrhnanın A, A 2 amacı oyle bır sıfır elektrik enerjisi duzeyı seçmektı kı, OrU boy bir hortum (kinetik enerji) ^ A! ^T~ Sıfır düzeyi olacak her depremm 18 | 10 buyuklugu pozıtıf çık"o" ı^o sın Ancak geçen zaman ıçınde sısmog l Yıldınm 16 raflar o denlı hassas10 laştüar ta, negatıf bu 400 500 km 100 200 300 yuklukler de artık elde edüebüıyor Orne6,0 4, 8,0 10,0 12J0 2,0 Uzaklık gın bu sısmograf alı0 cısının yayında bır Moment büyüklük (M) Şekil 3. Deprem büyüklüğünün tesbitl için kuttamlan uzak balyoz vuran bır ınsan birimsiz sayüar hk/genlik grafiği. Sıftr düzeyi kabul edilen depremm gen 4 buyuklugunde llğl Ao> dır. A1A0=A2A0 olduğuna dikkat edinlz bu bır deprem uretebüu Şekll 5. Çeşitli doğa ve Insan tirünü olaytann enerfl ölçeğl ve bunun kütle dalgası büyükyüzden deprem büyüklüğü (manyitüd) odaktan uzaklıktan Richter gelıştır lük (Mw) dnsinden ifadesi. bağımnzdır. dıgı olçeğe astrono 1 i itüd) ~ • 661/9