Katalog

6.4lük artçı deprem beklemeli miyiz? Formüle göre, İzmit Depremi, 6.4'lük bir artçı şok doğurmalı. Ancak fay geri kalan enerjisini Marmara Denizi içinde dağıtarak boşaltıyor olabilir. Aysun BoztepeGüney armara Denizi içinde Adalar'ın yakmında 21 Ekım 1999 tarih ve 4.4 buyuklülugünde olan deprerrun, ana deprem fayına uzaklıgı nede niyle artçı deprem olup olmadıgı tartışıldı. Bır grup araştırmacıya gore, bu deprem bir artçı deprem degü, yenı bir fay hareketı ile ügüidir. Dıger bır görüşe göre, bu da, sıradan bır artçı deprem niteligindedir. Bu tartışma şu nedenle önernlıdir: 17 Agustos 1999 İzmit depreminden hemen sonra, dunyanın onde gelen yerbilimcilerinden Xavier Le Pichon başta olmak uzere bazı yerbilimciler, bu fayın oluşumu ile Marmara Denizi içine iletilen enerjinın yakın bir gelecekte bölgede büyüklügü 8'e ulaşabilen bır depreme yol açacagını tahmın edıyorlar. Bu yuzden Adalar civarındakı 4.4 buyüklugundekı 21 Ekım 1999 tarihli depremın oluşu ve bunun yenı bir fay hareketi ile ilişkilendirilmesi, akla büyük depremın onculeri mi başladı, sorusunu getırdı. Bu yazı, elde henüz yeterli veri olmamakla birliktc, bu tartışmaya bir katkı yapabilmek amacını taşıyor lugune yakın daha 4 deprem beklenebilir. Kalıforniya 1992 Lauders depremi artçılarının incelenmesi şunu gösterdı; Bazı büyük artçı depremler, ana deprem fay kıngından bagımsız ve ondan çok uzaklarda da gelışebılıyor Ornegın 6.5 buyuklugundekı Buyuk Ayı depremi, ana şoku oluşturan Lauders depremi fayına yaklaşık 40 km uzaklıkta olmuştu (Jones ve Hough, 1995). 1994 Northridge (6.7) depreminde ıse, artçıların çogunlugu ana faydan tamamen bagımsız başka bır fay üzerinde gelişmişti (Hough ve Jones, 1997). Artçı şoklar genellıkle ana şoktan hemen sonra sıkça oluşurlar. Hem 17 Agustos 1999 izmit (7.4) depreminde hem de 27 Hazıran 1998 Adana (6.2) ve 13 Mart 1992 Erzincan (6.8) depremlerinde bunun yakından tanıgı olduk. Bu deprem oluş sıklıklan da, zaman içerısınde seyrekleşmeye ve büyüklükleri de azalmaya başlar. Omori Yasası denüen göruşe göre (Utsu,1961) artçı şokların sıklıklan yaklaşık zamanla ters orantılıdır. Jones'un (1997) bulgularma göre, daha uzun ve daha iyi gelişmiş faylar, beklenenden daha az enerji açıga çıkarıyorlar. vardır (Hough ve Jones, 1997). Ancak, bizim görüşümüz, bu bölgede kalan enerji boşalımının, 4 ve Şekll 3: Büyük artçılann oluf aralıklannın, 5 gibi zaman aralığının (gün) fonkslyonu olarak a r t ç ı l a r görüntülenmeıl. Şekllde verilen tarihler Tablo 1 'de 1, 2, 3, 4, 5, 6 no İle verilen depremlere ile, uzun alttlr. bir surede gerçekleşecegidir. • Tablo 1 de 1, 2, 3, 4 no ile verilen depremler bugüne kadar ana şokun oldugu fay üzerinde gerçekleşmış olan ve büyüklügü 5 ve üzerindeki artçılardır Bunların en belirgın ozelligi yerlerinin ana şokun gerçekleştigi fayın batı ve dogusu olmak uzere sıralı biçimde olmasıdır (Şekil 1). Bu fay üzerinde enerjinin boşalımı, sıralı biçimde çarpışarak varolan enerjiyi sönümleyen 2 vagonun çarpışmasına benzemektedir. Sistem enerjıyı en kolay M Bilindigi gibi artçı deprem genellıkle şoyle tanımlanıyor: Ana şoka neden olan, kırüan fay parçasının buyuklügü kadar bir mesafe içinde oluşan depremler, artçı depremlerdir. Bu alanda belli bir süre sismik aktivito, ana depremden önceki düzeyin çok üzerinde seyreder. Artçı şoklar ana şoka göre daha küçük bir alanı etkiler. Ancak yer yer yüacı etkıleri büyük olabilir. Yukandaki artçı deprem tanımı, depremlere çogunlukta uyan bir tarum olmasına ragmen buna tümüyle uymayan dururnlar da vardır. Örnegin tıpkı, 17 Agustos 1999 izmit (7.4) depreminde oldugu gibi, 1992 Lauders/Kaliforniya (7.2) depreminde, artçı şoklann çogu ana deprem fayı üzerinde yıgışım gösterırken, yaklaşık 100 km yi aşkın uzaklıkta bazı yörelerde de depremler olmuştur (Hough ve Jones, 1997). Bu nedenle, bu iki olay arasında benzerlikler vardır. . . ..„ . ••.[,. Adalar depremi 5 büyüklüğünde 4 deprem Artçı şoklar genellikle GutenbergRichter formülünü izleyon bir gelişım gösterir (Richter, 1958). Buna göre, ana şokunun büyüklügü 7.4 olan bir depremın genelde bır tane 6.4 büyüklüğünde artçı şok ile 5 buyuklugune yakm 10 depreme daha neden olur. 17 Agustos 1999 izmit depreminde ise şu ana kadar görülen, 6.4 büyüklügunde bir artçının olmadıgı, bunun yerine, kalan enerjinin 5 civannda depremlerle karşılanmaya devam ettigidır. Bu açıdan degerlendirildiginde, 17 Agustos 1999 İzmit depreminde henüz 5 büyüklüğünde 6 deprem oldu, 5 büyük29* 17 Agustos 1999 izmit depreminin (Tablo 1 ve Şekil 1, # A) hemen ardından en büyük enerji boşalımları ana şokun oldugu fay üzerinde (Tablo 1 ve Şekil 1, # B) ve bu faydan kilometreKARADENZ \ lerce uzakta Adalar açıklarmdaki fay üzerinde oldu (Tablo 1 ve Şekil 1, # C). Bu iki artçının büyüklükleri arasında yaklaşık bir birimlik fark vardır Bu göz lem ana şoku izleyen dönemde bölgede oluşabilecek büyük artçıların dacjılımı ve büyüklükleri hakkmda bilgi verebilir. Ana şoku izleyen dönemlerde artçı depremler üe en büyük enerji boşahmlarının, öncelikli olarak ana şokun oluştugu fay üzerinde ve Marmara Denizi içerisındekı faylar üzerinde olacagını beklemekteyiz. Marmara Denizi içerisinde oluşacak en büyük artçıların büyüklüklerinin, ana şokun oldugu fay üzerinde olmuş en büyük artçının büyüklügünü Şekil 2: Marmara Denizi Bölgeslndekl belll başlı tektonik yapılar. geçmeyıp bundan daha aşagıda olacagıCeometrl ve hareket doğrultuları Barka ve KandlnskyCade (1988) ve nı düşunmekteyız. Jeolojik olarak bu Wong ve diğ. (1995) den almmiftır. (Straub, 1996) yaklaşımın dayanagı, Kuzey Anadolu fay zonunun Marmara Denizi içerisinde, hem dogrultu atımh yoldan boşaltabilecegi ana şokun oldugu fay dtuzlemıni hem de KG (KuzeyGüney) genişlemeli tektonik rejim ve Marmara Denizi içersindek fayları kullanmaktadır. içerisinde birçok fay oluşturmasıdır (Şekll 2). Tablo 1 de, 1, 2,3, 4, 5, 6 üe verilen büyük artçıların olusumlan arasında tanımlanabilen bir bağlantı oldugu görülüyor Bu ilişki Şekil 3'tekı grafikte verilen fonksiyonEnerji Marmara'da dağıldı mı? f 9. sayfmda... Büyüklügü 7.4 olan ana şoku bu güne kadar 6.4 gibi büyük bir artçının izlememesinin olası nedeni, enerjinin Marmara Denizi içerisinde yer alan bu faylar boyunca dagüma egiliminde olması olabilir. Ana şokun oldugu günden bu güne kadar, büyüklügü 5 ve daha büyuk 6 adet, 4 ve üzeri olan 61 adet artçının gerçekleşmiş olması, onemli miktarda enerjinin boşaldıgını gösteriyor. Ancak, açıga çıkmamış bir o kadar da enerjinin var oldugu tahmin edılıyor. Literatürde, 7.4 gibi büyuk bır depremden sonra, olması beklenen 6.4 lük bır enerji boşalımının aylar sonra bıle olabileceginin ornekleri Sua A B C 1 2 3 4 5 6 I9M49 22:01:99 31:08*9 13:09:99 29:09:99 21:10:99 T«* 1741:9* 03:01:37.» 06:14:013 08:54:42.1 18:17:44.9 17:30:59.4 11:10:515 14:55:28.7 03:13:05.7 02:08:18.3 Eakrn 40.7» 40.64 40.71 40.59 40.74 40.75 40.77 40.70 40.77 Boybun 29 97 30.65 29.05 29.08 30.68 29.92 30.10 29.34 29.00 Dcnriik lt.O 15.3 5.4 11.5 5.4 17.7 19.6 12.0 11.6 Stn 7.4 5.5 4.3 5.0 5.0 5.2 5.8 4.8 4.4 tmit İzmit Yılon AdılarIsnbul AkyuıAıfakrbtanbul ÇmarokYılon Yer nmm 40" 29' 31' 32" Şekll 1. Table 1 de verllen depremlerin (Kandllli Rasathanesi Deprem Araştırma Emtitüiü Kataloğu 1999) dağıhmı. Tablo 1: Bu çalifmada kullanılan depremler (Kandllli raıathaneıl Deprem Araştırma Emtitüiü, Kataloğu, 1999) 661/17