Katalog

Evlerde onarım ve güçlendirme Evinizin depreme karşı güvenilir kılınması için hangi önlemler ahnabiHr? Erhan Karaesmen Agustos 1999 Marmara Depremı jeofizıksel ve tektonık gostergelere gore dunyada yılda en aşagı bır kez kendını gosteren orta ınsı deprem afetlennden bındır Gerçı alışılmıştdn uzunca bır surede, yer kabugu nun uç ayn vennde buyuk yuzey deformasyonu ya rahşı ve bırden fazla (muhtemelen uç) şoka sahıp oluşuyla bılınegelen orta ınsı afetlerden bıraz aynlmaktadır Yanı, doğa pek kolaylaştncı davranma rraştır Ama, Marmara Deprerrunı benzerlennden çok ayıran, afet olmaktan çıkanp yan kımayete donuşturen ana unsur elbette doğa değüdır Kentsel yerleşme kulturunden, planlamacı ongorulerle ış gorme lerbıyesınden nasıbını almamış, bıreysel çıkarcüığa ucuz ve sorumsuz tuketoncılığe rampa yapmış bır toplumun varlığını surduruşundekı akılızansagduyu yoklugunun kefareti odenmıştjr Bu yarı kıyametten çıkanlacak derslenn de sadece soğukkanlı teknık detay duzenlemelen ıhüyacı, ya da yapı kalıte denetımı duzenegının kurulması gereğı turunden saptamalarla sınırlı tutulması çok yetersız kalacakur Ote yandan, yıne bu depreme ozgu ve ulkernızde (hatta belkı dunyada) pek az rastlanmış bır ozel konut onarımı furyasına tanıkhk edılmektedır Bu nedenle kamuoyumuzu hem bır ıvedı gereksınme gosteren ozel bır konuda bügüen dırmekte hem de uzun soluklu dersler üe bunlarla bağlanülı sosyoteknık önlemler konusunda toplu olarak aydınlatmakta yarar gorulmuştur 17 Yıkılışta ve yeniden yapılışta beton 17 Ağustos felâkeönın suçîulan arasında baş koşeye bır malzeme oturdu Beton Klasık suçlular, muteahhıt, beledıye, bakanlık, muhendısmımar, yonetmelık vb hepsı, bu seferlık, golgede kaldı Daha dogrusu, beton tum sosyoteknık planlama ve uygulama bozukluklannın, kusurlannm sımgesı hakne geünldı Ulkemızgerçeklennınganpparçalanndanbınnıoluş turan "taşra betonarmase"nın bu depremde çok başarısız bır sınav verdıgı kesındır Ancak, bu durumun betonarmenın genelde mutlak bır yenılgısı olarak degerlendınlmesı buyuk yanılgı olur Guvenıhr jeolojık formasyonlar uzenndeh sağlam zemıne oturan ve bazı kuçuk ozensızlıklerden nasıbını alsa da genelde duzgun betonarmeh bınalarda hasar mertebesı çok sınırlı kalmıştir Aynca, bu rur yapılann sayısı hıç de az degüdır Buyuk afetın bırkaç haftasonrasında, kamuoyu kuvvetlıce artçı şoklann sıklıgının da yol açhgı bır telaşlı urkuntuyu sur durmektedır Bu psıkolojı, geçmış depremlenn sonrasında pek ahşümamış bulunan bır onanmguçlendırme etkmlıgı furyasına meydan vermışnr Bu yazının temel amacı, bınasını daha guvenlı ve yurek çarpıntısı yaşamaksızın oturulur hale getırme arayışındakı yurttaşlan ışın teknık yonu ıtıbanyle aydınlatmakur Dolayısıyla, depremde hasara ugramış betonarme taşıyıa sıstemlı bınalann onanmı, desteklenmesı ve guçlendınlmesı operasyon lannın ılkelennın ozetlenmesı sının fazla aşılmayacaktır Bununla bırhkte, bu konulann daha ıyı algdanabılmesı, betonarme yapılann deprem etkısı alündakı davranışı ve bırkaçı bır araya geldığınde agır hasara yol açabüen anlayıs, tasanm ve yapım kusurian uzennde durulmasında da yarar gorulmektedır Dunyada yuz ellı, ulkemızde yuz yıllık geçmışıyle, betonarme, çok alısılmıs ve alabıldıgıne yaygın kullanım alanlanna sahıp bır yapı makemesını ve yapım yontemlerını çagnşunr Hararetb yandaşlanna gore, beton ük hazırlanışında yan sıvı oluşuyla.kalıplann ıçındekı karmaşık geomernlı boşluklan büe bunlann ıçme onceden yerleşnnlmıs çelık çubuklan sararak rahatbkla doldurabüen ve sonrasında bu çelık parçalanyla bır hamur oluşturarak sertleşen ve dayanım gucu kazanan hanka bır malzemedır Kuçuk gorenlenne ve kotuleyenlenne gore ıse çehgı ne kadar sardıgına ve ne denh dayanım kazandıgına pek guvenılmeyecek bır mucehhez çamurdur n dogru betonarme kat kat yapılarak yukselmesı mekanık bır zorunluluktur Bu durumda, duşey taşıyıcı yapı elemanlan (Turk praügınde buyuk çogunlukla kolonlar), ust uste gelen katlarda bırbırlennden ayn zamanlarda dokulurler Alttakının usttekı üe sureklılık baglantısı, adına "filız" denen ve bır alttakı kattan ust kata taşan donatı çubuklarıyla sağlanmıştır Alt kattan gelen bu fıhzler ıle ust katın kolonlan boyunca üave edılenlenn bellı bır uzunluk boyunca komşuluk yapmalan, aynca uçlann kancalanmış olması çptn kurallar bu baglanfı sureklılıgının garantılendır Ote yandan yatay taşıyıcı elemanlar (doşemeler ve kınşler) bırbırlenyle ve kolonlara saplananldnnın kolonlarla bağlanü surekhlıgı, ozel yerleştinlmış donanlar ve bu ışlemler sonrasında gosterüecek dıkkat sayesınde saglanır Dugum noktalannda bırleşım toklugu sağlanması geregı, betonarmedeprem ılıshsının çok duyarlı bır bolumunu oluşturdugu gıbı onanm ve guçlendırme ışlenndekı onlemlenn de hedefinı oluş turur Bu bırleşırran oluşumundakı teonk ve prank kusurlar, yapı hasarlannın ana kaynaklanndan bındır Ancak, betonarme bınalardakı depremsel hasariann kaynagı olarak gostenlebılecek kavramsal yaklaşımı, tasanm ve uygulama üe ılgüı dığer bazı kusurlardan daha soz edılebüır Uzman ya da en azından teknık eleman olmayan okuyuculann dıkkatlennı aşırı aynntıya dagıtmaması betonarme bır bınanın tum ozellıklenne ve neresınde ne tur kusurlara rastlanabılecegını anlatımına veb eömlemesıne gınlmemektedır Ancak, tum ana kusurian ozetleyen bır çızelge verümesınde yarar gorulmuştur (TabloI) Çızelgede aynca ışaret edüdıgı gıbı çok sayıda kusurun bırden buluşması haknde, bınada hasar nskının yukselebılecegı aşıkardır. Marmara Depremınde bu nsk maalesef ıyıce yukselmış, bıbnen olaganustu yıkımla sonuçlanmışür Ancak, butun kotu ko şullann ve kusurlann mutlak yanyanalıgı soz konusu degüdır Oyle olsaydı, hayal etmek büe ıstenmez o agır hasarlı guzelım Golcuk Degumendere havzası tamamen yerle bır olabıhrdı Burada dückat edümesı gereken bır obur nokta ıse, ha sar kaynaklan arasında mıman ve yapı mekanıgı felsefesındekı ve tasanmsal temel bügüerdekı bozukluklar üe eksıklıkler dır Mıman duzensızlık ve geometn bozuklugundan başlayıp bına gınş kaüannda yanal njıtlık sureklılıgının bozulması (za yıf kat) ya da kısa kolon etkısının yaratüması cjibı daha sofısti ke konulardakı kusur ve hatalara kadar gıden on bır (çızelge de 515 arası) hata sayüabümektedır Yukanda sozu edümış o çok duyarlı duğum noktası teş küı meselesıyle bağlantıü kusur ve hatalar da dortluk (çızel gede 1619) bır pakette toplandı Soz konusu çızelgede yer alan arıza kaynaklan ve ku surlardan ük üasmın tekü yapı kalıtesıyle ügısı yokrur Onlar ızleyen üa kusur (3 ve 4) kaynagı ıse ulkemızdekı yapı sure cı bozukluğunun sımgesel ve çok koklu bır gostergesıdır Tıt reşımı çok arttıran zemınlerde ya da yer ustu deformasyonla nnın çok belırgm kuvvetiı oldugu yerlerde rasüanan olağanus En alt kat ta kolon v klrty yerteı planı. U(Coton Kolonlaı aran kıri} Bu genel açıklamanm daha çok teknık adam olmayan okurlann da dıkkatıne olarak, betonarme ınşaau ışının bellı geometrılı boşluklan saran ahşap, kontrplak, plastık veya metalden yaEvlerde muhtemel hasar noktaları (Tabio 1) pılabüen kalıplann ıskelelenyle bırTtk Bısna Hasvdakl DigerKaynaktaiaBırtıkt» NfkvtHaMrKıynıMan hkte hazırlanmasıyla başladıgı haürYaygmkfrv.&klıfl. (HatalarveKusurtar Bebrteyicilığı Huardıki MirtoytcMgl latılmalıdır Sonra bu kalıplann nıçıOanel BeMeme Kusur Cinsı 17.Agus.1999 Oend 17Agus 1999 Qml 17.Agus.1999 ne donatı (betonarme çelıgı) çubuk 1 Evrensel ve Ulusal Dunyada ve Çok yaygın Ortadan Yuksek Orta Ortadan lanyerleştınlır Daha sonradabu kaS| hafflçe Bılgı Eksiklığı (Eskı ülkede yaygın (yapı stokunun yuksek yuksek lıplann ıçıne şanüyenm bır koşesınYonelmelık Olayı %99'u) de karılmış veya bır hazır beton tesıYuksek Ortadan Çok yuksek Yaygın 2 Tıtreşımı Arttıran Seyrekveaz Orta (maalesef) Cografya, Jeolojı ve yaygın yükMk sınden getırılmıs beton dokulur Ote Zemınde Yapılaşma (bereket yandan katlı yapılann temelde yuka versın) eta Temel 3 Deprem Olayına Karşı Toptan Umursamazlık Yerleştırme Bozukiugu (Dayanım ve Aderans Zalıyetı) Seyrekveaz yaygın Seyrek Çok yaygın Ortaya yakın Ortadan yuksek Ortadan yuksek Orta Yuksek n V 4 Betonda Kanşım ve Çok yaygın Orta Az Yuksek S15 I Mıman ve Yapı i] i* 657/4 Mekanıgı Tasanmındakı Anlayış Bozukiugu ve Temel Bılgı Ortadan seyrek Yaygın Ortadan yuksek Yuksek Yuksek Çok yuksek Q)Hafıl nasariı koloı @ Haiorsı/ ama heıap gereğı takvr, edılecek kok Eksiklığı U19 IlBazı Temel Yapım Kusurian Seyrek Ortadansık Orta Ortadan yuksek Ortadan yuksek Yuksek Binadaki kolon ve kirişlerin şema tlk görUnüşü. X Çatlamı duvartn yen