Katalog

Dev heyelan Bir milyon yıl önce Havvaii'nin büyük bir kısmı koparak denize döküldü. ir milyon yü once, Havvaıı adalarından Oahu'nun sakınlen, rengarenk kuşlar ve bocekler, tropık cennetın ayaklarının altından kaymak uzere oldugunu akülarından bıle geçırmezdı Bir belanın yaklaştıgının ük ışaretı buyuk olasüıkla korkunç bir yer sarsıntısıydı O anda, volkanık çokellen, âdanın yansıru kaplayan Koolau Yanardagı, tam ortadan ıkrye yanldı, dagın kuzey cephesı bir çağlayan gıbı denize dogru akmaya başladı Futbol sahası kadar buyuk, bınlerce kaya kutlesi denize yuvarlandı Bunu, kuçuk bir kasaba buyuklugundekı yuzlerce kaya bloku ızledı Hareket sona erdıgınde, New York şehn buyuklugunde bir kutle, kıyıdan 100 küometre açıga gomulmuştu Tbzlar yere kondugunda, adanın onda bın yok olmuştu Ama daha da beterı yoldaydı Heyelan her yone yelpaze gıbı yayüan dev bir tsunami'yı harekete geçumıştı Oahu'nun guneydoğusundakı Molokaı'yı vurdugunda bırkaç metre yukseküge .ulaşmıştı bıle Her yone dogru yayüan 'su duvan" okyanusu aştı ve Guney Amenkadan Çın'e kadaı Pasıfik çevresındekı tum sahülere çarptı, plajları supurdu, bıtkı ortusunu sokup çıkardı Bu, belkı de aynı sahıllerı daha once vuran tsunamüerın en buyuguydu Her 100 000 yılda bir boyle kuvvetlı bu dalga, heyelanlardan guç alarak Hawau sahülerını vuruyor Kalıfornıya Menlo Park'takı Bırleşık Devletlpr Jeolojık Araştırmalar Kurumu (USGS) gorevlısı, James Moore olmasaydı kımse boyle dev dalgaları hayal bıle edemezdı 1964 yılında Moore, Oahu açıklannda Bırleşık Devletler Dondnması'nın okyanus tabanıyla ılgılı yaptıgı sonar ıncelemelerıne goz atıyordu Denızaltı dag sıstemının başlangıçta Oahu'nun bir parçası olarak oluşabüecegı dıkkaünı çektı Dıger yer bılımcıler ıse bu tepelerm yalnızca kuçuk volkanlar oldugunu tahmın edıyorlardı Moore bunun aksme, korkunç depremlerın orüarı adanın açıklarına surukleyıp, denız ta banına gomdugunu ılfrı surdu Ancak kımse ona ınanmadı Moore, 1980 yıkndakı St Helen Yanardagı harekete geçene dek bu fıkrını bir kenara bıraktı Volkan patiadıgında kuzey yuzeyı butunuylf nehrr vadısının altına gomulmuştu "Toplum ara.sında volkanlann üoye yarüabüecegı fıkrı an cak St Helens'ten sonra yayıldı' dıyoı Kalıforrııya, Monte rey Korfezı Denız Araştırmalan Enstıtusu'nde volkan bılımcı nlrin David Clague. AyrıcM şımdı yerbılımcıler bir cephesı tamamen çokmuş vnlkanın nasıl gorundugunu anlayabılıyorlardı 657/24 B aralıklı tumsek, tumsek bir desen Olaydan hemen son ra, GLOR1A adlı bir sonar cıhazıyla o donemdekı en hassas araştırma metoduydu donatılmış USGS gemısı Havvaı'dekı denız tabanının detaylı bir resmını elde ettı Donanmanın elde ettıgı bulanık resımler şımdı anlam kazanmışn Yerbılımcıler aralıklı tumsek, tumsek desenı hemen tanıdı Yerbılımcıler 100 000 kılometre karelık alanı kaplayan toplam 17 heyelan tespıt ettı Pekı boyle heyelanlar nasıl sonuçlar dogurmuştu' New York Cıty buyuklugunde bir kutlenın denize urlatıldıgında dev bir dalga oluşturacagıru herkes kestırebüıyordu Ancak Moore, Lanaı adasına gıderek bu dalganm bu yuklugunu araştırdı Adanın sag tarafinda, bazüan denız sevıyesının 100 metre uzerınde duran, ırı kıreçtaşı k^yalan etrafa saçümıştı Ada yalnızca volkanık kayaçlardan oluştugu ıçın kıreçtaşı yalnızca denızın altındakı mercan resıflermden kaynaklanmak zorundaydı Moore aynca 120 metre yukseklıkte büe mercan tarlalan ıle denız kabuklan buldu Ancak, Hawa ıı'de o ana kadar kaydedılenlerın beş katı buyuklugunde bir dalga, mercan krnntılannı sahıhn bu kadar ıçlerıne taşıyabıludı Oysa Moore dalganın daha da buyuk oldugunu soylu yor 1940'h yülarda dıger bir yerbılımcı, Harold Steaıns Lanai'de 375 metre yukseklıkte benzer kıreçtaşı kırıntılarını keşfetmıştı Stearn, volkanık etkınlıgın, rnercanlan o kadar yuksege taşıdıgını duşunmuştu Ancak daha sonra adaların yukselecegı yerde battıgı ortaya çıktı dolayısıyla Mooıe daha da korkunç bir dalganın oluştugunu ılerı surdu Dalganın boyu, adada ulaştıgı en yuksek noktanın en az yarısı kadaı olmahydı Mercan çokellen, Lanaı nm o kadar yuksegıne çıkabılmek ıçın en az 200 metre yukseklıkte bir dalgaya ıhüyacı vardı Bu, Bogaz Koprusu uzermdekı tum araçları supurebüecek kadar yuksek bir dalga Ancak Lanaı'dekı dalganın o kadar buyuk olduguna herkes ınanmıyor Jamaıkd'dakı Uluslaıarası Denız Tkbanları Yetküı Kurumu'ndan Anthony Jones bunldiüan bırı Jones, Lanaı dalgasına yol açabılecek bir heyelanın bügı sayar modelını olusturdu Sonuçta dalganın en çok 100 metre yukseklıge, Mooıe un mercan kırıntılarını buldugu noktaya kadar ulaşabılecegını buldu Modele gore tum ada bıle bir anda hareket etse 200 metrelık bir dalga oluş turamazdı Jones "Bunu oluşturmanın tek yolu bir goktaşıdır" dıyor Jones, Stearns'ın buldugu mercan hrıntüannın, Ha waı yerlılerı tarafından yapılan eskı patıkalardan arta kaldıgım savunuyor Ona gore, Hawau yerlılerı sıyah volkanık kayaçların uzennde beyaz kıreçtaşlan kolaylıkla gorunsunler dıye serpıştırmıştı Ancak Clague, bılgısayar modellerının, gudılen olçusunde başanlı olabılecegını soyluyor Heyelanlann boyutu, hızı ve hareket yonu hâlâ tam bellı degıl Stearn'ın 1000 yaşındakı bir kalınüyı 1000 000 yülık bir mercan ıstıfiyle karıştırması pek akla yakın gorun muyor Ne yazık kı, hıç kımse gen donup Stearn'ın kazı alanını ınceleyemıyor, çunku daha kımse bulmayı başaramadı Clague, çıftçılerın şekerkamışı tarlalan ıçın onlan sokup attıgını duşunuyor Lanaı'yı vuran tsunamı ıster buyuk ısterse devasa olsun, bu boyuttakı dalgalar, her yuz bın yıl da bir ugruyor. Yoksa şımdı sırada bir tane daha mı var? Çogu yerbıümcı tsunamıye yol açan tarzdakı heyelanlann etkın volkanlarda baslamaya egılımlı olduguna ınanıyor Magma, anıden bir rıft kuşagına, yanardag egımındekı çatlak ve fay bolgesıne enjekte edüene kadar buyuk bir basınç bırüar Bu, buyuk bir depremı ateşler, mdgmanm kuvvetıyle bırleşhgınde ıse bir dagın herhangı bir cephesını yok edebılecek guce ulaşır Boyle bir şey, ancak . Havvau'dekı Kilauea ıle Mauna Loaya ev sahıplıgı yapan Bıg Island gıbı bir yerde meydana gelebüıı Uydu olçum len Kıleuea'nın hareket ettıgını gosterıyor Dagın tum guney cephesı yılda 10 santımetre hızla denize dogru yayüıyor 1975'tekı 7 2 buyuklugundekı deprem, 10 metre dışa, 3 metre aşagıya dogru harekete neden oldu 1868 yuındakı daha buyuk bir deprem, dagı daha da fazla hareket ettırmış olabılır Magma adanın guney cephesındekı rıft kuşagına sokulmaya devam edıyor Dagın bu suruklenen kesımı Lanaı'yı denızın altına yollayan heyelandan çok daha buyuk Bir milyon yü once, New York buyuklugunde bir kaya kutlesını Odhu açüc larına taşıyan ' Nuuanu' heyelanından bıle buyuk, dıyor Oahu'dakı Hawan Urııversıtesı Manoa kampusunden yerbılımcı Julia Morgan. Morgan, dagı sıkı takıbe almış duıumda ' Küauea'da gelecekte Nuuanu buyuklugunde bir heyelan olma potansıyelı var" dıyor Eger yenıden boyle bir şey olursa Havvau bir kez daha kendını sular altına bulabüır Turgut Gurer NewScıentıst 8/7/1999