Katalog

f\ nasıl etkileyecek: Bir senaryo kasırgalar, südonlar ve fırtına kabarması sonucu denız kıyüarıru olumsuz bır şekılde etküeyecektır Burüann beklenen sonuçlan arasında, kıyı erozyonu, delta ve yeraltı sularınm tuzlanması, medcezirin korfez ve nehırlerdekı yukseltüerının degışımı, sedıment ve besın naklındekı degışımler, kıyı sularının kımyasal ve mıkrobıyolojık durumlanndakı degışımler ve kıyı sellenndekı artışlar sayüabüır Kırletıcı emısyonlarının bugun duzeyde, atmosfere salınması devam ederse 2100 yüında deraz sevıyelerı 1 m yukselmiş olacaktır Bu yukselme, ornegin, Japonya kıyüannıbuyukolçude tehdit ediyor Boylece Japonya, endustrısının%50'sınıveplajlannın %80'nı kaybetme tehlıkesı altmdadır Avrupa'da en rısklı yerler Alrnanya, Hollanda ve Ukrayna kıyüan üe bırlıkte Turkıye'dekı Seyhan, Ceyhan, Goksu, Patara, Eşençayı, Fethıye, Buyuk Menderes, Kuçuk Menderes, Bakırçay ve Gedız gıbı bazı Akdenız deltaları sayüabüır K Afrıka'daNüdeltasının onemlı bır kısmı da sel ve erozyon nedenıyle kaybedüebüır Pasıfik Okyanusundakı ada ulkelerı ve kıyüarda yerleşen toplumlaı kıyı erozyonu ve kıyı seüerı tehlıkesıne açüctır Marşal adalan, toplam kara alanının % 80'nını kaybedebüecektır Kıyı sel ve erozyonları Batı ve Orta Afrıka'nın alçak sevıyelı (Angola, Kamerun, Gabon, Gambıa, Nıjerya, SenegalveSıerraLeone gıbı) ulkelerını de cıddı bır şeküde etkıle yecektır Bu ulkelerde yerleşım ve sanayı hızla denız kıyısma kaymakta ve gelışmektedır Hangı senaryoya baküırsa baküsın ozon ve üdım degışıklıgınden Turkıye, tamamen olumsuz bır şeküde etküenecek tır Buolumsuzluklardadaha çok denız su yu sevıyesındekı yukselme, taüı su süontı sı üe beraber Turkıye'nın, turızm ve tanm sektorunde de buyuk kayıplara neden olabüecektır (Kadıoglu, 1993a,b) Boylece dığer Akdenız ulkeleri gibi Turkıye ıçın de en buyuk pıoblem denız sevıyesındekı yukselmeler olacaktır Kıyı şendındekı yerleşım alanlan yukselen denız suyu üe kaplanırsa veya bunu onlemek ıçın ekonomık boyutu çok buyuk olacak setler ınşa edümesı gerekebüır Benzer şeküde turıstık plajlar ve yat lımanlan yukselen denız suyu üe kullanüamaz hale gelebüecektır Tuzlu denız suyu, nehırler ve yer altı suları gıbı, tatlı su kaynaklarını da yok edebüır Aynca kıyı şerıdınde ve deltalardakı tarrm alanlan da kullanüamaz hale gelebüecektu Kıyüardakı konut ve ba lık uretun kaybı da olabüecekdır (Kadıoglu, 1993a,b, 1997) Denız tuzları, topragın tuzu halıne donuştugunde buyuk problemlere neden olurlar Tanm alanlan tuzlu su gırışıyle, oncelen buyuk veıım kayıplan na ugrarken sonralan da tamamen kullanümaz hale gehrler Aynca tuzlu su gırışı problemmın çogu zaman kısa bır sure ıçmde çozulememesı de problemın onemını daha da arttırmaktadır Tuzlu su üe mucadelde temel amaç, bıtkı koklennı sularken tuzlu suyun kokle nnsevıyesıneulaşmasınıonlemektır Artan yagışlar kıyı alarüanndakı tuzları erıterek debıyolojıksıstemlerezararverebüır Duşuk yerel yagış mıktarları ıse, tuzlu denız suyunun kara ıçlenne dogru gırışını arttınr Aynı zamanda artan frekans ve fırtına şıddetı kıyı şehırlerını deltalan ve ovalan cıddı bır şeküde etküer olasıbğı sahil kentlerinl tehdit ediyor Denız su sevıyesı yukseldıgınde yakın kıyının dıp profilı de degışır Bu degışım yuk selen su sevıyesının neden oldugu kıyı erozyonundan oluşan sedımentın (çokeltı maddelenn) dıpte bırıkmesı üe oluşur Dığer bır deyışle deraz sevıyesı ne kadar yukselırse kıyılarda taban da o kadaı yukselır Aynı şekılde deruz sevıyesı nekadar yukselırse onun 100 katı kadar bır uzurüuktakı sahıl erozyona uğrar Ornegın ABD'nın Atlantık Okyanusu kıyılannda de nız su sevıye yukselmesı yüda 4 mm'dır Boylece 10 yüda denız su sevıyesı 4 cm yukselırken kaybedılen sahıl 4 m'dır (Hannah, 1992) Bırçok nedenden dolayı denız su sevıyesındekı kuresel yukselme, tam olarak olçulemez Bununla bırlıkte dunyanın değışık yerlerınde olçulen yukselme mıktan da bırbırmden farklıdır (Şekıl 3) Şoyle kı uzun vadeb (100 yıllık) denız su sevıyesı yukselmesının dunya genelınde kı ortdlaması yaklaşık olaıak yüda 3 5 mm ıken, Stockholm'de yüda 4 mm duşmuştur Denız su sevıyesının kuresel yuksel nıesı üe yapüan hesapların sonuçlan 1 üa 3 mm arasında degışmektedır Fakat bunlardan 1 15 mm en çok uzerınde mutabık kalınan değerdır Denız sevıyesı üe ıklım degışımın ekstremlen arasında belırgın bır üışkı vardır Buna ornek oldrak en sorı buzul donemınderı 18,000 yü once her yerde denız su sevıyesı bugunkunden 100 m daha duşuktu (Hannah, 1992) Akdenız kıyı larındd yapılan yuzlerce arkeolojık çalışma sonucunda Akdenız su sevıyesı son 2000 yüdır 40 cm yukselmıştır (yukselme hızı 0 2 mm/yü'dır) (Woodworth, 1990). Türkiye sahilleri etkilenir mi? Denız sevıyesı yukselmelerının DunArkası 14. Sayfada ya'dakı ve Turkıye'dekı olası etküerı Dunya Iklım Haber lerı dergısı nın Ocak 1998 sayısına gore Hukumeüerarusayıda rekor değerlenn olçulmesını normal karşılamamız Hava şartlan nadıren normallennde seyreder Bazen sı Iklım Degı meteorolojı raporlannda, "Bu hafta hava sıcaklüdan nor gereküğım ıfade eder şıklıgı Panelı mallennın altında seyredecekür"şekhnde bırıfade kullanüır Hıçduşundunuzmu, omrunuz (dıyehm 70 yıllık bır sure) (IPCC), ıklım Burada geçen "normaT kchmesının meteorolojıde ne an boyunca şu ana kadar gorduğunuzden daha buyuk, bırgundegışımının lamda kullanıldığını bümekgcrehr Hava sıcakhklannın nor lukyağış mıktannı kaç defa daha aynı gundc gorebümeyı denız kıyılamallennın ustunde veya altında bırmuddet seyretmesı, ık beklersınız? Istaüstığe gore bunun sayısı normalde yaknndakı yerel hm değışıklığının ışaretı değıldır Herhangı bır gune aıt laşık olarak 5'dır Resmı meteorolopk olçumlere bakarak etküerı uzesıcakhklann yüdan yüa değışımını mcelersek, bu gunun bır "Bugun benım hayaümda yaşadığm en sıcak sehzıncı (aynı rıne ozel bır yü normalmm uzerınde veya altında dcğcrlere sahıp tanhh) gun" dıyebıkyorsanv, bırıkhm değışıkhğmdenşuphe rapor yayın olduğunu ve zıgzaglar yaptığını goruruz edebılırsınız Yoksa msan belleğı ozelhkle 365 gunde bır ve ladı BurapoDığer bır deyışle, gunluk sıcakhklar çok nadıren nor uzun yıllar oncesı yaşadığı hava şartlannı sağlıklı bır şeküde run ana hatmal dencn (son otuz yılm) ortalama sıcaklığmda seyrpder haürlayacak ve hyaslayacak kadar guçlu değıldır Sureklı ları ozetle Sıcakhklar genelhkle normalden buyuk veya kuçuktur Me yaşlanan vc ücrleyen yaşmdan da dolayı hava şartlanndan şoyledıı teorolojı raporlanndah "normahn uzerınde" veya "norma daha lazîa ettlenır hale gelen ınsanm, sadece hafıza lın altında" gıbı ıfadeler, ıklım değışıkhğını bchrtmek ıçın kayıtlanna dayanarak "bu ne sırak, şunca yılhk hayaümda Iklımdeboyle sıcak gormedım" şeklmdeh tespıtlen üe ıklımm değıl, sadece hyas yapmak amacı üc vcrıhr gışırnı, denız sevıyelerı Belh sayıdah mcteorolojık rekor da normal karşılan değışüğıne karar veremeyız yukselmele Aynca herhangı bıryüm şu ana kadarh yıllann en sıcağı mahdır Sporculargıbı meteorolojı de rekor hrar Ve hergun ohnuş olması da hcrzaman bırşey ıfade etmez Ehnızde bır rı üe bırhkte dunyanm herhangı bır yerınde bır meteorolojık rekor gune aıt 100 yühk gozlem sonuçlan olsa, gozlemlerden bır kmlmaktadır yagışın fre kans ve şıdlstatıstığın raslantı kanunlan, hıç değışmeyen bır ıklım tanesı mutlaka en yuksek ve bır tanesı de en duşuk değere dPtındekı rejımmde bıle geçmışte gorubneyen mcteorolojık olaylann sahıp olacaktır Onemh olan, gozlemlerdeh genel (trend) gıdışatür. ortaya çıkmasıyla sıcaklık ve yağış mıktarlannda belırlı degışımler, Hava şartlarında normal ne, anormal ne? 599/13