Katalog

Yapay burun üretildi Burunun farklı kokuları nasıl algılayabildiğinin sırnnın çözülmesi, yapay burun geliştirmede büyük rol oynadı I nsanın dış dunyayla kesışme yuzeymde gırış ve çıkış noktdldrınm çok azı hesapldnıp olçulebüır durumda Goı rne yetısı çok eskıden ve ozellıkle ronesanstan berı geometrı, mekanık ve bunların temelınde gelışen butun bır bılım vo tcknolojı dunyasmm temelını oluşturuyor Insanoglunun goı me yetısı en kuçuk ayrıntısına kadar mdtematıkle ıfade edılebılır bır ozellıge ulaştırümış Işıtme duyusu ıse gormek kadar olrnasa büe hesaplanıp olçulebüır ozel lıklerı bılınen ve sadece muzık olarak degıl teknolojınm başkd dldnlarında da matematıksel bır yapı ıçınde kullanılabılu ozellığe sahıp Insanoğlunun dunya ıle temasında kendısını dogru/yanlış ayrımlanyla yonlendıren koku alma duygusu ıse bugune kadar hıçbır olçume gelmeyen, teknolojıde kulla mldmdyarı bu uzok durma ya da yaklaşma (akla hemen bınlerce parfum gelıyor tabu) duygusu yaratan bır ınput noktası Akü yetısının gelışmesınde koku almanın tarıhsel olarak oynadıgı rol ve onemı bılınıyoı Gelışmesının ük aşama sında msan yıyeceklerı tehlıkelı ve zehırlı olanlar ve olma yanlar şeklınde ayırmdkla kalmıyor aynı zamanda meyve gaçldimın ve şekerlı dıger yıyeceklerın bulunmasında da pusula gorevı goruyoı Şekerlı yıyecekler meyveler ıse bılmdıgı gıbı beyın fonksıyonlarının gelışımındekı en onemlı fızık etkenler sıstemınm basıt ve ılkel bır yapıda olması bu konudakı araş tırmalar ıçın buyuk bır avanta] oluşturuyor Dolayısı ıle araş tırmaların çogu en basıt canlılar ornegın bocekler uzerınde yapılıyor Laboratuvar araştırmalarında kullanüanhaşerelerden bırı de çekırge Çekırgerun duyargalan (antenlerı) koku alma organı olarak çalışıyor Nature dergısınde (cüt 384) yaymlanan bır makalede büdırdıklerıne gore Amerı kalı araştırmacı Mıchael Wehr ve Güles Laurent çekırgenm duydrgalaı mda 800 kadar noronun koku alma halınde 20 Hertz cıvarında eşzamanlı salmıma geçtıgını belırlemış bulunuyorlar Belırlenen sonuçlara gore her degışık kokuda tıtreşıme geçen ve eşzamanlı sahnımlar ıle sınır sıstemı nı uyaran degışık sınır hucrelen oldugu anlaşlıyor Müzik sistemi gibi Buradakı şaşırtıcı sonuç her kokuya ayn tıtreşım veren degışık sınır hucrelerının eş zamanlı salmımmın tam bır muzık sıstemını anımsatıyor olması Araştırmacüar da zaten koku alma yetısının seslerı algılama yetısıne yakın bır yapıda oldugunu soyluyorlar Her kokuya ayn bır tıtre şım, eşzamanlı bır salınımyanı bır tını yaratan sınır hucrelen kokunun dışdunyadakı fızıksel uyarısım sınır hucresınde tıtreşıme dolayısı ıle ütreşımle mekan yapısma tercume etmış oluyorlar Farklı sı nıı hucıeleıınm oşzamanlı tıtreşı mı sınır sıstemı ıçmde algılamanın mekansal yanını oluşturuyor Algüamanın ıkıncı boyutu ıse bu eşzamanlı tıtıeşımlerm bır bırı ardrna dızılış şeklı, yanı za mansal boyutu Her dızı ayrı bır melodıye ışaret edıyor ve melodı yapılan ıle de kokuların bırbırınden ayrılmdsı rnurnkun oluyoı Araştırmacüar bo cekler uzerınde yapıldrı deneylerde belırlenen bu tıtreşım o/pllıklprını memelıler gıbı daha kaımaşüc canlılarda beyınedekı bıyoelektnk dalgalara benzetıyorlar Koku alma duyusunun elektrık, mekanık uyan yapısı aydırüatüdıkça kokunun olçulebılır ve dolayısı ıle gorme Kokular nasıl ayırt ediliyor? Şımdıye kadar büınmeyen şey beymın kokulaıı bır bırlerınden nasıl ayrrdettıgı ıdı Yanı koku alma yetısının du yu oıganmı uyaran karmaşık ve karmakarışık bır kokular yıgınmı nasıl oluyor da smır sıstemı ve nıhayet bu sıstemın merkezı olan beym farkları ayıret debılecegı, kokulaıı tas nıt edebüecegı bır algılama duzeyıne otuı tabılıyoı Bu ko nuda bılınen tek şey beyınde koku alma duyusunun algıla rrıa merkezı olabılecek bu yer bulunmayışı Yapılan araş tırmalaı kokuların sınır hucrelerınde, yanı noronlarda, tıtreşımlore yol açtıgı ve çok degışık temas noktdlarından bu uyarıyı alan sınır hucrplerının eşzamanlı (senkrorı) sdlınımı nın beymde genel ve ortak bır dlgıldnidya yol açtıgı Koku alma yetısının olçurnu gelışmış canlılarda oı negın memelılerde algılama yetüerınm karmaşıklıgı ve ust fonksıyonların çoklugu nedenı ıle çok zor hatta olanaksız Sınır sıstemı uzerınde kokuların ızını surebılmek ıçın sınır ve ışıtrne duyusunda oldugu gıbı teknolojık olarak taklıt edüebüır olması ımkanı ortaya çıkıyor Tat alma ve kokla ma duyulan şımdıye kadar teknolojı ıçm benzerı yapüamaz şeylerdı Oysa şımdı Almanya'da Rostock'lu araştumacüaı elektronık bır koku alrna aidcı gelıştıımış bulunuyoıldi In sdnoglunun gelışmesmdekı oncelık sırasına uygun olarak koku alma araçları şımdılık kalıte kontrolu ve tehlıkeyı tam mada kuUanüacak Boyle bır teknolojının Rostock gıbı bır Dogu Almdnya kentmde gelıştırılmış olrrıasında şaşılacak bu şey yok çunku bu yapay burunldi zaten ddhd onue de ılkel bır tek nolojı duzeyınde Rusların uzay ıstasyonu MIR ıçın gelıştırıl mış Rostock Uzay Araştırmalan ve Çevre Korunumu şırke tı RST bu yapay burunu gelıştırerek yıyecek maddelerı ureten fabrıkalarda kalıte kontrol aracı olarak pıyasaya surmeye hazırlanıyor Venlen bügüere gore yapay burun tıpkı dogal burun gıbı tıtreşebüen kuvarz tabakalarından oluşuyor Yapay bu rurıu oluştuıan heı kuvarz tabakası kendısıne çarpan her ayrı molekulu ayn bır tıtreşıme çevırıyor Kokunun yanı ha vadakı molekulun ne oldugunun anlaşılması ıse kuars tabakalı sensorlerle elde edılen frekansların heı frekansın ne ol dugunu gosteren bu veı ı tabanı üe kdrşüaştırılması ve ta nınması ıle oluyor Yıne de Rostock'lu yapay burun olduk ça ılkel, ınsan burnu gıbı sayısız kokuyu ayırt edebılecek yetenekte degıl Şımdılık sadece 56 koku tanıyabılıyor Ama bu da bır başlangıç, yapay burunda bır ük adım Şarabı kokusundan tanıyan o paha bıçılmez degustator degü de kok muş balıgı ayırt edebüecek basıt bır ışçının yıllık malıyetme denk duşen 50 bm DM'a yapay burun satılıyor Yapay burunun dogal buruna ustunlugu ıse yoı ulma ema resı gostermemesı yanütıcı dışet kenlerden etküenmemesı ve nezle olmaması Kalıte kontrolu ve kokuyla tanıridbılecek tehlıkeyı hdber verebüerı dlarm sıstemlerı gıbı çok genış bu uygulama alanı duşunulecek olur sa yapay buı un bır degıl bırçok la boratuvardan çıkıp bır suru fabrıkadan dunyaya surulecek Go gol'un "Burun" hıkâyesmdckı Ko valyof un burnu gıbı bır sabah İvan Yakovlevıç'ın berber dukkânınm dan başlayaıak her turlu kotulugun ve bozuklugun koku sunu da alacak mı bümmez Ama Sıvas katlidmmddn Susurluk ırtıbatına kadar şıddetle kokan yalan, ruşvet, tembellık, sorumsuzluk, batü ıtıkat baskı ışkence zulum gıbı mese leler yuzunden artık ddha basıt ve temeldekı kokuları ala mayan rnsan burnuna da yardımcı olursa bu yenı makıne üe belkı kokmuş bazı basıt sorurüar da çozulebüır (ça) araştırma GÖÇLER VE DÜNYANIN OLUŞUMU Memelüenn fosülenndekı kuçuk dışler, bızleıe, kıtalann bugunku hahne nasü geldıklerıne ılışkın ıpuçları verıyor New York Lyalet Unıversıtesı'nden David Krause, Stony Bacok ve arkadaşlan Nıtuıc dergısmdekı yazılarmdd (4 Aıalü< 97), Madagaskardakı 80 müyon yıllık kayalardan ve Hmdıstan'dakı bıraz daha genç kaydldrddn çıkdrüdn soyu tukenmış rnemelüere aıt dışlcn anlatıyor 564/2 Bu memelüer, yalnızca Guney Arnenka'nm guney bolumunde bulunuyoılardı Boyları kuçuktu ve fareye benzerlerdı En belırgın farklüıkları çok sıvrı uçlu dışlerı olmasıydı Son dınozorlarm yaşadıgı donemde ortaya çıktüar ve bırkaç müyon yü yaşadüar Bu hayvanların bugun bırbınn den çok uzakta bulunan kıtdlarda gorul melerı, o donemlerde yeryuzunde tek bır kara parçası bıüundugunu gosterıyor Yaklaşık 130 müyon yü oncesıne kadar bugunku Guney Amerıka, Antartıka Avustralya, Afrıka ve Hındıstan, Gondvvana adında buyuk bır kıta oluşturmaktaydı Ancak Gondvvana parçalanmaya bdşkya rak, bırbırınden aynlmış kıtalara donuştu Her ne kadar Hındıstan ve Mdddgoskar bır sure tek bır koro halınde bulundularsa da, bu ıbsı bır sure sonra bolundu ve Hrn dıstan kuzeye kayarak Avrasya üe bırleştı Bu bırleşme sırasındakı çarpışmanın gucu Hımalayalar'ın oluşmasına neden olurken, Avrupa üe çarpışan Afrıka dd Alplerın dogmasına yol açtı Bu parçalanmanın yol açtıgı degışımler jeoızıkçılerın ve paleon tologların buyuk ügısını çekmektedır Je ofızıksel kanıtlar, Gondavva'dan ük olarak Afnkd'nın koptugunu Guney Amerıka'yı ve Antartıka'ya baglı bıraktıgını ortaya koyuyor Bu bulgular, bırkaç mılyon yülık bır donem suıesmce Guney Amerıka rnemelı lerının Antaıtrka, Hındıstan ve Madagas kar'a goç ettıgını ortaya koyar 100 mılyon yü once Gondvvana dan ük kopan bolumun Afrıka olması bu kıtaya ozgu fü ve benzeı ı turlerının varhgını açıklaı Aynı şey kendıne aıt endemık turlere sahıp Avustuı ya ıçın dc soz konusudur Ancak tum bu varsayımlar yukanda sozu edüen fosülcrın Afhka'da bulunmamış oluşuna dayanıyor Aynı fosıllere Alnkaüd dd rastlanacak olursa tum bulgulann yenıden degerlendırümesı gerekıyoı Feza Akça Kaynak Nature News