Katalog

Sarmısaklasak mı? Sarmısaklamasak mı? Sarmısak: Kokusuna katlanmaya değer mi? Doğan Yücel* . büeşen, allisin adlı kukurt ıçeren bır madde sarmısagın kendıne has kokusunu veren de ışte bu allısın ve yıkım urun lerı sarmısakta başka pek çok etkın maddenın oldugu da saptanmış durumda Sarmısagın Akdeniz ulkelerı mutfagında çok kıülanıldıgını belırtmıştık Bu ulkelerde kalpdamar hastalıklarının da ha az goruldugu de büınıyor Bu durum acaba sarmısagın kalpdamar sıstemmı koruyucu eüasınden kdynaklanıyor olabılır mP Bu amaçla bazı çalışmalar yapılmış Ama yapılan çalışmalann çogu sadece uluslararası kongrelerde sunulmuş Hakemlı uluslararası büımsel dergılerde yer alan yayınların sayısı ıse az Bu az sayıdakı çalışmadan Ingıltere ve Avustralyada yapılan ıkısınde sarmı sagın kan yaglannı duşurucu etkısı araştınlmış Deneklere 6 ay suresınce "koku kontrollu" sarmısak verümış ve 6 ay sonra sarmısak verılen grupla plasebo grubu (sarmısak verümeyen grup) arasında, kan yaglan açısından bır fark gorulmemış Buna karşılık daha kuçuk bır denek grubuyla ABDde yapılan benzer bır çalışmada sarmısagın kan yaglan duze yını duşurdugu saptanmış sarmısagın kan yaglan duzeyını duşurucu etkısını araştıran ve bu konuda yapılmış çalışmalann sonuçlanna dayanan ıkı araştırma S arnusak (Laünce adı Allium satıvum), son zamanlarda uzerınde en çok durulan besınlenmızden bırı Yararh etkılerı neredeyse ovule ovule bı ürüemıyor Ustelık dort bın yıb aşkındır, Dogu ve Ortadogu toplumlarmda, ozellıkle bızım de ıçınde yer aldıgımız Akdenız ulkelerınde çok kullanılan bır bıüasel besın Daha çok da yemeklero lezzet ve koku vermekte kullanılıyor Yemeklere verdıgı lezzete, kokuya dıyecek yok Ama bır de yıyenlerın solu ğuna, hatta bedenıne smen kokusu olmasa Oyle kı, atasozlerımıze bıle gırmış sarmısagın kokusu Ornegın kotu bır ış yapmayan, alnı ak bır kışı, boburlenerek "sarmısakyemedım h ağzım koksun" dıyerek korkusunun olmadıgını belırtır Ya da kotu yanlarının ortaya çıkacagı duşunulen bır hşı, veya bır olay hakkında karar vermek ıçın acele edılmemesı gerektıgını vurgulamak amacıyla "sarmısağı gehn etmışler, hrkgun kokusu çıkmamış'' denılıvenr Boylesıne ıçımıze ışlemış sarmısak Sarmısak, eskı toplumlarda vebaya, koleraya, "kotu ruhlara" karşı kullanılnuş antıseptık, anühelmmtık (bagırsak parazıtlerme karşı), ıştah açıcı ve kan basıncıru duşurucu etkılennın oldugu behrtılır Sarmısagın dışlen vıtamınce ve antıoksıdan maddeler bakımından zengın, sarmısakta bulunan başbca aktıf dan bırınde, sarmısagın kanda kolesterolü % 9, dıgerınde % 12 azalttıgı belır lenmış Sarmısagın kan basmcını duşurucu etkısı de benzer şekılde araştırümış Kan basıncıru duşurucu bır etkısının olabüecegı belırtılmış, ancak nasıl etkı gosterdıgı saptanamamış sarmısagın kalpdamar sıstemı uzerıne olumlu etkısı nın oldugunu kanıtlamada bu çalışmalann yetersız kaldıgı da belırtılmekte Vampir kovucu... mek) ve kanın pıhtılaşmasında rol alan trombosıtlere karşı etkdı bır madde bulunmuş Ajoene, yukarıda sozunu ettıgımız allısınden oluşan bır madde Allısın ıse, "allıne" adlı maddeden allinaz adlı enzımın etkısıyle oluşuyor Bu dorıuşumun olması ıçın sardım sak dışınde farklı bolumlerde bulunan allıne ve allınazın bır araya gelmesı gerek kı, bu da sarmısagın parçalanması ıle gerçekleşıyor bu donuşumler sonucu açıga çıkan ajoene'ın, kandakı trombosıtlenn kumelenerek pıhtı oluşturmasını engelledıgı saptanmış Ajoene'm trorn bosıt kumelenmesını onleyıcı etkısı hem m vıtro (vucut dışında, camda), hem m vıvo (canlı vucudunda, canda) yapılan çalışmalarla kanıtlanmış Dolaşımda trombosıt kumelenmesınm azaltılması, kalpdamar hastalıklan açısından onemlı bır risk faktorunun ortadan kalkması an lamına gelıyor Bu nedenle, kalpdamar hastalıgı olanlara kanı ıncelucı üaçlar, ornegm aspırın, verüıyor Işte ajoene de aspırın gıbı etkı gosterıyor, kanı ınceltıyor, bırlıkte alındıgmda aspırının etkısını artırıyor Ustelık saf ajoene kokusuz, dolayısıyla toplumsal olarak kabullenılmesı daha kolay Sarmısagın kanı ınceltıcı, kanın akışkanlıgını arüncı etkısı, Ortaçag Avrupası'nda "vampir kovucu" olarak un yapmasında etkılı olmuş olabılır mı' Gerçekte, kanın akışkanlıgının artışı vampırlenn ışını kolaylaştırsa gerek. Kımbüır, sarmısagın vampir kovucu etkısı belkı de bızzat vampırler tarafından, ornegın Dracula Kontu tarafmdan çıkarılmış bır soylentı1 (Vampırlenn bugun olmadıgı gıbı Ortaçag Avrupa sı'nda da olmadıgını, Dracula Kontu'nun ıse yalnızca bır korku romanının kahramanı oldugunu behırtmelıyım) Sonuç olarak, bugunku bılgılere gore sarmısak, kan yaglannın mıktarını azaltıcı, kan basıncını duşurucu, kanı ın celücı ve antıoksıdan etkılen ıle fazla bıhmsel bulunmasa da ozellıkle kalpdamar hastalıgı rıskını azaltabüır Ancak gene de kalpdamar hastalıgına yakalanmamak ıçın az yaglı, az tuzlu ve olçulu beslenme, sıgara ıçmeme, fızıksel aktıvı te gosterme gıbı etmenler, sarmısak ye mekten çok daha oncelıklı olsa gerek Kaynaklar 1 Sımons LA, Balasubramanıam S, von Ko nıgsmark M ve dıgerlerı Onthe effect of garlıc on hpıds and hpoproteıns ın mıld hypercholosterolemıa Atherosrlerosıs 1995, 113 219225 2 Jaın AK, Vargas R, Gotzkovvsky S ve dıgerlerı Can garbc reduce levels of serum lıpıds7 A controlled clınıcal study AmJMedl993, 94 632635 3 VVarshafsky S, Kamer ES, Sıvak SL Pffect of garlıc on total serum cholesterol a meta analysıs Ann Intern Med 1993, 119599605 4 Sılagy CA, Ned HAW A metaanaly sıs of the effect of garlıc on blood pressure JHyperten 1994, 12 463 468 5 Jaın MK, ApıtzCastro R Garlıc Molecular basıs of the putatıve "vampıre repellant" actıon an other matters related to heart and blood Trends Bıochem Scı 1987, 12 252 254 6 Beaglehole R Garlıc for flavour not cardı oprotectıon Lancet 1996, 348 11861187 * Doç Dr Sarmısagın kalpdamar sıstemı hastalıklannı onleyıcı bır başka etkısı de dolaşımdakı kanı ınceltmesı Gerçekten de, sarmısagın alkolde parçalanmasından sonra, bu kanşımdan "ajoene" adı verılen (ajo, Ispanyolca'da sarmısak de SIVAS TA BILIŞIM ATEŞI Güney Nair (*) 'Sıvas yollannda gecelen katar katar kağnılar gıder, tekerlen meşeden" demıştı şaır Mutlahp Gozen, Çan Lıscsı'nde Edebıyat dersı oğretmenımızdı Darbeden onceh donemdı Çdiıakkale'de Sıvas'ı bümezdık Ve bıze şaırm neden boyle bır cumle kullandığını sormuştu Her turlu muzıp yanıt geldı Muttalıp Bey'e Doğnı yanıtı kendısı ver mıştı "Sıvas Orta Anadolu kentıdır Yazlan sıcak ve kurak geçer Insan Idrışlennı hu yu7den akşamlara bırahr" Muttalıp Bey 'm Edebıyat Dersı 'nın uzerınden yıllar geçtı Bır akademısyen olarak bu kentın havasını solurken, Seçenek suyunun tadma varmak, Çıue Mmare'nm, Cok Medrese'nın altmda ıkı hardak çay yu dumlanidk, Gokpmar'm mavısını ızlemek, Alabalık sohbetlerı Sıcak Çermık ve Balıklı Kaphca 'ya gıtmek gıbı zevklenmız Vdr Arük ıklımler estsı gıbı değıl, şaırın kağnıîannın yerını teknolojının ekzoz dumanlan almış Zamarua hcr şey değışıyor anlaşılan ve ülozola haklıhk venyor gcçenheran "Değışmeyen tekşey, değışmenm kendısıdır" Sıvas, son yıllarda 'vahşet" orneğı bır olayla anılır oldu Tanhrn ve hukukun yargısma bırahlması gereken o Kara Cuma'dan soz edıyonım Şımdılerde bu kentın havasını soluyan dkademısyenlerın bır gorevı de "leke" olarak algıldnan bu karanhğı sılmekıçm beyaz bır fırça ıle zdmanı boyamak oldu Realıtelerı ortadan kaldırmasa da, bır kentın topyekun zan altında bıratlmasınm onune geçecek formuller uretılmeh Işte bıhmsel sorumluluğun gundeme geldığı bu nokta da, kentte tam uç gun suren buyuk bır organızasyona ımza attı Turhye Bılışım Demeğı ve Cumh<jnyet Unıversıtesı Sosyolojı Bolumu'nden gonullu 50 arkadaşımla bırlıkte bırer beyaz fırça ıle zamanın bır noktasmda dıhldık Sonuç rnu? Mukemmeldı Ethnlığın adı "21 Yuzyıl Bılışım Tek nolojüennm Işığında Eğıtım Kongresı ve Bügısayar Festıvah'' ıdı Cumhunyet Unıversıtesı rektoru Prof Dr Fe nt Koçoglu, kongrenm açış konuşmasını yaparken "Turhye'nm ıçınde de ılk çağı yaşayanlar var, ortaçağı yaşayanlar var, 21 Yuzyıh yaşayanlar da var" dıyordu Ortaçağ karanlığını anlatan kdra dumanlann uzerıne, 21 Yuzyüın, Bılgı Çağı 'nın dydmhk ateşının yansımalan duştu Bu ateş oylesme guçluydu t, Cumhurıyet Unıversıtesı'nde bulunan on bını aşkm oğrencı ve personelm yureğmde ı? bırakmakla kalmadı, kentın yaşamına yansıdı Ikı gun Cumhunyet Unıversıtesı'nde gerçekleşen ethnhkler uçuncu gunde SıvasKultur Meıkeıı'ne tdşındı Cunıhurıyet Unıversıtesı Konfrenas Salonu'nda uçpanel, ıh açık o turum ve bır açıhş büdırısı ügı ıle ızlenırken, açılan bır fotoğraf sergı smde Turhye'de bılgısayann tanhı kronolojık olarakızleyenlere sunuldu Dev cusselı hantal makmelerden, ınıkroçıplere uzanan ve tsacık bır zaman dıhmıne sığan buyuk değışım karelerle belgelendı Tıp Fakultcsı Temel BüımlerSdlonlan'nda stand açan fırmalar, teknolojık de ğışunı gozler onune sererken, nvnıcık ılkokul oğrencılennın de kentten mınıbuslere bınıp, ıdeallennde yaşatacaklan unıversıte kapılanndan ıçerıye gırışme tanık olundu Monıtorlerde kamera aracılığıyla kah kendılermı ızledüer, kah oyunlann başında kendüennı hayal dunyasma bıraktılar, kdh mınık fotoğraOannın ıkı tuşa dokunmakla nasıl devboyut ta çıkıverdığını ızledıler Kımı pkranlarda ülmler ızlettırıhrken, bır yan dan Mozart m muzığı hınca hmç kalabalıkta kulaklardan yureklere ındı lıse oğretmenlermden akademısyenlere kadar, tum katmanlardan ınsanlarbır aradaydılar Uçuncu gun ıse tam bırşenlıktı Kultur Merke zme taşman o buyulu dunyayı hıssetmeyı başardılar Belh de 21 Yuz yü Turhyesı nın çağdaş gorunumune bırkathydı bu durum (*) Cumhunyet Unıversıtesı, Sosyolojı Bulumu Arasürma Corevhsı 564/10