Katalog

G Ö K B I Li M Dev gezegen Jüpiter: Sıcak gazdaı Jüpiter'in kimliği: Üstündeki bulutun sıcaklığı 100/135 °C. Sıcakhk içeriye doğru 54 bin °C'ye kadar çıkıyor. Galileo uydusu hızla Jüpitere doğru yol alıyor: Gelecek yıl gezegene ulaşacak ve iç yapısını inceleyecek. Osman Demircan(*) üpiter'in gezegen olduğu 5000 yıl önce de bilinmiyordu, ancak dev bir gezegen olduğu 1700'lerde anlaşıldı. O tarihlerde, dönme dönemi, yörünge dönemi, 4 uydusu, kütlesi yarıçapı, hacmi, yoğunluğu ve uzakhğı biliniyordu. Sağolsun Isaac Newton'un, geliştirdiği gök mekaniği yasaları ile bu bilgilere ulaşılmıştı. Jüpiter hakkında elde edilen bilgiler dehşet vericiydi: Dev gezegenin çapı Yer çapının 11.2, hacmi Yer hacminin 1400 katı, yüzey alanı Yer'in yüzey alanının 125 katı, kütlesi ise Yer kütlesinin 318 katıdır. Bu nedenle çevresinde müthiş bir çekim alanı oluşturur ve çevresinde ne varsa kara delik gibi kendisine çeker ve yutar. Kütlesinin yanında hacmi de büyük olduğu için yakınındaki cisimlere diferansiyel bir çekim uygulayarak yutmadan önce onları parçalar. Jüpiter'in çekim alanına giren cisimler önce dış uyduları gibi Jüpiter etrafında kapalı yörüngeye oturur, zamanla spiral çlzerek Jüpiter'e yaklaşır, belli bir sınırda parçalar ve sonra ya Jüpiter halkasına malzeme oluşturur veya Jüpiter üzerine düşer. J Işte Güneş sistemimizln dev gezegenl Jüpiter. 19.yüzyılda bazı araştırmacılar gezegenin aslında minik bir Güneş olduğu kuramını öne sürdüler. Ancak bunun doğru olmadığı kısa zamanda anlaşıldı. Gezegenin katı çekirdeği var mı, bilinmiyor. Jüpiter'de bu olgu bir süreçtir. Hiç kuşkusuz, Jüpiter ne de olsa bir gezegendir ve bu dev yapısıyla bile Güneş'in yanında cüce gibi kalır. Güneş'in kütlesi Jüpiter'inkinin 1940 katıdır. Arna Güneş'i saymazsak Jüpiter tek başına Güneş sisteminin toplam kütlesinin yüzde 70'ini oluşturur. Diğer bütün gezegenler, uydular, asteroitler, göktaşları, kuyrukluyıldızlar hepsi geri kalan yüzde 30'udur. Jüpiter'in Ay kadar ya da daha iri 4 büyük ve 10'dan fazla küçük uydusu vardır. Küçük uydular Jüpiter'in kütle çekimiyle yakaladığı asteroitlerdir. Satüm'den başka hiçbir gezegen bu kadar zengin ve yaygın bir sisteme sahip değildir. Bütün bunlara karşın Jüpiter'in katı yüzeyini göremeyiz, gördüğümüz bulutlardır. Yani Jüpiter, Güneş gibi, dev bir gaz küresidir. Içerde yüksek basınç nedeniyle metalik hidrojen ve bir katı çekirdeği olduğu kuramsal modellerle tahmin edilmektedir. Gaz katmanı çok büyük olduğu için Jüpiter'in yoğunluğu Yer yoğunluğunun sadece dörtte biridir. Jüpiter'in üst katmanlarında gördüğümüz bulutlar büyük ölçüde Jüpiter'in hızlı dönüşü nedeniyle akıl almaz yoğunlukta fırtınalar ve kasırgalar halinde hareket ederler. Dev cüssesine karşın Yer'in kendi ekseni etrafında 24 saatte tamamladığı bir turu Jüpiter 9 saat 55 dakikada tamamlar. Jüpiter'in ekvator bölgesindeki bir nokta saatte 45.000 km hızla hareket eder. Hızlı dönme sonucunda bulutlar Jüpiter üstünde enine kuşaklar oluşturur. Kuşaklar arasında büyük bir kırmızı leke olarak görünen dev bir girdap vardır. 1610 yılında Gallle'nin de gözlediği bu kırmızı leke aşağı yukarı son 400 yıldır durumunu fazla değiştirmeyen dev bir girdabın ucudur. Bu girdabın kesiti 45.000 kilometreye 13.000 kilometre genişliğindedir. Yer bu girdap hunisinin içinden kenarlara değmeden geçebilir. Jüpiter'in uydulanndan Callisto. Gezegenin büyük çekim alanı içinde. 19. yüzyılda Jüpiter'in henüz ısı kaynağını yitirmeye zaman bulamadığını, dolayısıyla da akkor halde minyatür bir Güneş olduğunu öne süren bir düşünce akımı vardı. Jüpiter ve uyduları, Güneş'ten pek fazla ısı alamayacak kadar uzaktır. Bu uzaklık ortalama 780 milyon km, yani YerGüneş uzaklığının 5.2 katı kadardır. Söz konusu düşünceye göre uydular güneş yerine Jüpiter'in kendisi tarafından ısıtılıyor olacaklar ve böylece hayatın oluşabileceği kadar ılık olabileceklerdi. 1930'ların sonlarına kadar bu düşünceyi temel alarak yazılmış birçok bilirnkurgu hikâyeleri vardır. Ne var ki çok daha sonrakl yıllarda gelişmiş aletlerle yapılan ısı ölçümleri Jüpiter'in bulut yüzeyinde sıcaklığın 100 ile 135°C arasında olduğunu gösterdi. Jüpiter bulut katmanının altında sıcak olabilir ama soğuk bölgeden çıkan ısı çok az olmalıdır ve bu ısı uyduları ısıtamaz. "Minyatür Güneş" teorisi 3826