Katalog

G Ö K B I Ll M Asrın gök olayı... Çarpıyon, Çarpıyor Her şey yolundaysa ShoemakerLevy kuyrukluyıldızının Jüpiter1 le çarpışması bugün başladı BÜTÜN GÖZLER JÜPİTERDE Hubljlo teleskobu en ayrıntılı gödlHHeri çekmekle nMIRe, p.ıtlnm.ı yerini doğrudan görerneyecek. * * • • Bir kuyruklu yıldızın bir gezegenle çarpışmasını insanoğlu ilk kez "canlı olarak" izliyor. Derleyen: Sinan özeren üneş Sistemi, insanoğlunun ay yüzeyine ayak basışının yirmi beşinci yıldönümünü olağanüstü bir gök olayıyla kutlamaya hazırlanıyor! Bir kuyruklu yıldız Jüpiter'e çarpacak ve asrın gökolayını yaratacak! öyle bir gösteri ki, böyle bir olayı izlemek ve yaşamak belki de asırda bir olabllir. Bu nedenle günümüz gökbilimcilerini oldukça şanslı saymak gerekir. Zira kuyrukluyıldızlar her gün gezegenlere yağıp durmuyor. Evet, 16 temmuzdan 22 temmuza kadar irili ufaklı 21 parçadan meydana gelmiş olan ShomakerLevy 9 kuyruklu yıldızı, güneş sistemimizin en büyük gezegeni olan Jüpiter'i "dövecek". Birçok araştırmacı, Jüpiter'e çarpacak olan bu kuyrukluyıldızı astronomi tarihinin en güzel keşiflerinden biri olarak tanımlıyoriar. Haksız da sayılmazlar, art arda dizilmiş 21 ayrı parçasıyla (bunlardan birinin çapı 4 kilometreye ulaşıyor) ShoemakerLevy 9 bir inci gerdanlığı andırıyor. Söz konusu çarpışma, Jüpiter'in Dünya'dan görülemeyen tarafında gerçekleşecek. Ancak çarpışmanın görüntüleri, görüş açısı yönünden en avantajlı konumda bulunan uzay aracı Galileo tarafından kaydedilecek. Bunun yanında Voyager II aracı Jüpiter'den milyonlarca kilometre uzakta olduğu halde açısı uygun olduğu için, dünyaya ulaşması mümkün olmayan radyasyonun ölçülmesinde kullanılacak. Dünyadan doğrudan görüntü olanağının olmaması astronomların eli kolu bağlı oturmalarına neden olmayacak; Jüpiter'in lo ve Europa uydularındaki parlaklık değişimlerlyle çarpışmaya ek yorumlar getirilmeye çalışılacak. NASA Ames Araştırma Merkezi'nden David Morisson, "Böyle bir kuyrukluyıldız dünyaya çarpsaydı gerçek bir felaket yaşanırdı. Atmosfer tozlarla kaplanırdı, G dolayısıyla bütün ekinlerimizi kaybederdik. Insan nesli herhalde sona ermezdi ama çoğumuz ölürdük." diyor. Son zamanlarda bilim adamlannı en çok meşgul eden konu, Jüpiter'in bu çarpışmaya nasıl bir yanıt vereceği. Çarpışmanın, zaten çok karmaşık bir yapısı olan Jüpiter atmosferinde ne gibi değişiklikler yapacağı merak konusu. Atmosfere ani bir şekilde enerji transfer edil: mesiyle ne gib dinamik durumların meydana geleceğinin anlaşılması Uzaktaki Voyager 2, çarpışma anında çıkacak morötesi ışınlart saptayabilir. . Parçalanmış ' "~ kuyrukluyıldız, Jüpiter'in gece yuzüne, Büyük Kırmızı Nokta nın güneyine çarpacak. 1995'te Jüpiterle buluşması ıçın gönderilert Galileo, çarpışmayla ilgili • en iyi görüntüleri yakalayacak. açısından da önem taşıyan çarpışmanın uzun bilimsel tartışmalan da beraberinde getirecegine kesin gözüyle bakılıyor. Durumun bir de kuyrukluyıldızlarla ilgili boyutu var. Genellikle "kirli kartoplan" olarak tanımlanan kuyrukluyıldızlar hakkında birbiriyle çelişen yığınla kuram ileri sürülüyor. örneğin, amatör astronom David Levy ile Jüpiter'e çarpacak olan kuyrukluyıldızı keşfeden gezegen bilimci Eu gene Shomaker'a göre kuyrukluyıldızlar, içlerinde çeşitli organik bileşenler içeren kaya kökenli yapılar. Genel olarak, kuyrukluyıldızlann, büyük cisimlerden kopan ve daha sonra da sıkışarak yoğunlaşan, büyük gezegenlerin çekim alanına girdiklerinde de parçalara ayrılabilen cisimler olduklanna inanılıyor. Bazı bilim adamları, ilk bir milyar yılı boyunca Dünya'ya 5 milyondan fazla kuy rukluyıldızın çarpmış olabilecegini belirtiyorlar. 65 milyon yıl önce dinozor neslinin sona ermeslne de böyle bir çarpışmanın (ya da çarpışmalar zincirinin) yol açmış olabilecegi kaydediliyor. Böyle olağanüstü bir gök olayını yaşamak neslimiz için büyük bir ayncalık, torunlarınıza anlatabileceğiniz bir anı; tadını çıkarın... Eğer biri size asteroidle kuyrvkluyıldızın arasındaki farkı sorduğunda yanıt veremiyorsanız bunu dert etmeyin, astronomlar da çok kez bu cisimleri o kadar sağlıkh bir biçimde aytrdedemiyoriar. Şaka bir yana, astronomi bilginizi tazelemeniz için size kısacık bir sözlük sunuyoruz. Işte size, isimleri genellikle kanştırılan, altı ayn gök cisminin tanımı. METEOROİD: Güneşin çevresinde dönen herhangi bir kayasal veya metalik cisme verilen isim. ASTEROİO: POyük meteorit. Bir gök cismine asteroid de Gök Cisimleri sözlüğü nllmesi için çapının birkaç yuz metmyi bulması gerekiyor. Güneş sistemimizdeki asteroidlerin çoğu Mars ve Jüpiter çevresinde bulunuriar. KUYRUKLUYILDIZ: Çok değişik şekillerde tanımlansa da genellikle donmuş gaz ve sudan oluşan ve belirii bir yörungesi olan gök cisimleri bu isımle anılıriar. Dünya yakınındaki cisim: herhangi bir meteorit. asteroid veya kuyrukluyıldızın yörüngesi dünyaya yakın bir yerden geçıyorsa böyle adlandınlır. METEOR: Dünya atmosferine giren meteoroid, asteroit ve kuyrukluyıldızlar meteor olarak adlandınlıriar. METEORİT: Yer yüzeyine erişebilmiş meteor. Bir meteo njn bunu başarabilmesi için oldukça büyük olması gerekir. Bir cismin atmosfere girdikten sonra yere ufak parçacıklar halinde ulaşabilmesi için bile en az 40 metre çapında olması gerekir. Araştırmalarda, yeryüzüne ulaşmış olan yaklaşık 200 büyük meteorun izleri tespit edilmiştir ama gerçek sayının bunun çok üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Yeryüzünde, bir meteor tarafından açılmış olan en ilginç kraterlerden biri Arizona'dadır. Günümüzde bazı casus uydular yukan atmosfere giren birçok meteoru tespit edebiliyoriar. 38000 km. yükseklikte görev yapan bir casus uydu,19751992 tarihleri arasında tam 136 tane meteor girişi saplamış 3823