Katalog

B İ L İ M AHLAKI savasını kazandı Cantekin ve dünya basını Aralarında Amerıkan ve Avrupa gazete ve dergıterı, Wall Street Journal, The Independent, New York Tımes gıbı unlu gazeteler, Economıst dergısı, bılim dunyasının saygın dergılerınden NATURE, JAMA'nın bulunduğu basın organları ve ABD TV ıstasyonları Cantekin Olayı uzerıne 80 'den fazla haber, yorum yayınladılar WS Journal gazetesı "çocuklarda orta kulak ıltıhabında kullanılan amoksısılıne ilışkın çelışkılı sonuçlar bılım ahlakı konusunda tartışmalara neden oldu Sorun yalnızca bılımsel duzeyde bır goruş ayrılığı değıl Çunku bu olay aynı zamanda klınık araştırmalar, doktorlar ve ılaç fırmaları arasındakı "tehlıkelı ılışkılerı" gozler onune serıyor Dunyanın en saygın tıp dergilerınden olan New England Journal of Medıcıne ılkçalışmayı 1987 deyayınlamıştı Aynı verilere dayanan karşıt goruştekı Cantekin ınçalışmasoı ıse JAMA (Journal of Amerıcan Medıcal Assocıatıon) dergısı tarafından Aralık 1991 de yayınlandı Amoksısılının yararlı oJduğuna ılış kın çahşmayı yapan Dr Charles D Bluestone ılacın etkılı olduğunu ılerı suruyordu Oysa aynı çalışmaya katılan Dr Erdem Cantekin çalışmada ' şıfa oranlarının subjektıf bır olçum aracı olan otoskopla belırlendığını ama orta kulakta ıltıhabı sıvı toplanmasını olçen objektıf yontemler kullanıldığında antıbıyotığın etkınlık oranlarının çok duştuğunu soyluyordu "şekhnde olayı yansıttı Dığer gazete ve dergıler de aynı yönde yayın yaptılar ve Pıttsburgh unıversıtesının Cantekin ı akademık butunluğu bozucu ve bılım ahlakına aykırı eylemlerı ıle akademık suıstımalı gorulduğu ' gerekçesıyle Ağustos 1986 da ' kızağa çektığını belırttıler Gazeteler olayın gelışmesını Amoksısılın sorgulanıyor'. ' Orta Kulak ıltıhabında sancılı tartışmlar", glbı başlıklarla şoyle anlattılar " Dr Cantekin araştırmanın yurutulmesıne ılaçfırmalanOrta kulak ıltıhabı bır yaşına kadar çocuklann yarısında gorulen akut bır ınfeksıyondur. Kulak agırısı ve ateş başlıca belutılcrıdır. lyı tedavı edılmedıgınde sağırlık ve menenjit görülebilir. Teda vısı ıçın yılda 2 mılyar dolarlık antibıyotik harcanmakiadır. löztakı borusij( nın buyuk parasal katkılarda bulundukları ıddıasını or taya attı Cantekin ın ıddıası, bı araştırma merkezıne 17 mılyor dolar yar dım yapan Ulusal Sağ hk Enstıtu su ve Kong renin bıı altkomıtesı tarafından \Cant*kln'ln raklbl Dr. Charies ıncelemeye Btumaton alındı Sozkonusu ıncelemelerın sonuçlarına gore Dr Bluestone 1983 ıle 1988 arasında ılaç fırmalarından 260 bın dolar yardım ve 3 5 mılyon dolarlık araştırma bursu sağlamıştı Ulusal Sağlık Enstıtusu 1990 da olayda bır suçlu bulmadan dosyayı kapattı Edıtor Dr Relmen, Dr Bluestone un ılaç fırmalarından destek gorduğunu bılmedığını soyledı Dr Cantekin ya/ısını 1987 yılında JAMA dergısıne vermıstı ama JAMA edıtorlerı başka çalışma grupları da konuyla ılgılı çalışmalarını tamamlayana kadar yazıyı beklettıler Sonunda JAMA edıtoru Dr Rennıe Cantekin ın yazısının 'yayınlanmaya değer" olduğuna karar verdı Ve yazı JAMA da 18 Aralıkta yayınlandı 11 Cantekin olayı" ve Türkiye'ye hatırlattıkları kontrolü Için onlemler vardır Ve bundan sonra anlatılacakların yanında da oldukça masum kalır Fraud ya da bılımsel yalancılık, kışılerın ısımlerını "yayınlanmış' gorme ısteğınden kaynaklanır Son yıllarda Batı dunyasında öyle yaygınlaşmıştır kı, ABD'lde Kongre, 1981 yılında, "bılımsel çalışmalardakı uçkâğıtçılığı ortaya çıkarmak ıçın bır "alt komıte" kurmuştur Plaglrism klşılerın çalıntı eserlerı kendı ısımlerı ıle yayınlamalarıdır Bu oldukça kolay ortaya çıkarılabılır Ancak bılım topluluğunun konunun ustune gıtmesı gerekır Meslektaşları koruma ısteği "bılımsel ahlaksızlığa goz yummak" anlamı taşır Falslfikasyon (Yanıltma) ıse plagırısmden daha ağırdır Ortaya çıkarılması, ancak dığer araştırmacılann benzer çalışmalarla olayın . doğruluğunu kanıtlayamamaları ıle olur Çunku genellıkle yayınlanan bır yazı, edıtor denetımın den geçmıştır ve bu bır garantı olarak duşunulur Oysa kı, pek çok zaman edıtorler yazıları bu açıdan değerlendırmezler "Peer revıew" yapılmış yazılar bıle bu açıdan garantı lı değıldır Amerıka Bırleşık Devletlerı'nde bılımsel yalancılığın sozunu ettıgımız çeşıtlı orneklerıne karşı çeşıtlı tedbırler alınmıştır Örneğın araştırmaların sonuçlarının tekrarlanabılırlığı olup olmadığına bakılır Ancak çalışma multıcentre (çok merkezde yapılmışsa) ıse denetleme özellıkle malıyet ve lojıstık açıdan zor olmaktadır Boyle durumlarda rastgele" alınan orneklerde denetleme yapılmakta, araştırma yardımcıları (orneğın laboratuvar teknısyenlerıne) bır çeşıt dedektıflık yaptırılmaktadır Natıonal Instıtute of Health tek bır araştırmacısı bıle kaynağı yanlış kullanmış ya da sonuçları çarpıtmış ıse o kurumun tum araştırma odeneğını kesmektedır Şımdı ulkemıze gelelım, sureklı olarak eğıtılmelidırler 7 Araştırma unıtelerı ve hızmet kurumlarında "etık kurullar" oluşturulmalı bu kurullar yaptırım gucuyle donatılmalıdır 8 Bu kurumların yönetıcılerı temel sorumluluğun kendılerınde olduğunu duyumsamalı, onlemler almalıdır 9 Araştırmaları yayınlayan edıtorler bılımsel yayıncılıkta karşılaşılabılecık bu durumla ılgılı olarak 'tetıkte" olmalıdırlar JAMA edıtaunun tanımladığı gıbı duvarsız unıversıteler' olan dergıler bılım ortamında onemlı rol oynarlar Edıtorler gunahı' olan yazıların yayınlanmasını engellemek ıçın tum çabayı gostermelıdırler Gerekırse verılerı ısteyebılmelı yazarın şohretı veya çok cerbezelı teorısı onları yanıltmamalıdır 10 Okuyucu bu konuda çok uyanık olmalıdır Bır araştırma sonucu yorumlanırken araştırmacı ve edıtor gıbı okuyucular da taraf tutabılmektedır (Bıas) Yazara duşman ıse sonucu reddetmek yazar ta nınmış bır ısım ıse, araştırma onemlı bır kurumdan yapılmış ıse yazının başlığı çarpıcı ıse, yazar sayısı çok ıse hıç duşunmeden kabul etmek bu bıasların onemlılerıdır SONUÇ. Cantekin ve Bluestone tartışması hepımıze ve dergı edıtorlerıne "acımasız bır ders(1)' vermıştır Kazanan olayın perde arka sını aydınlatıcı blçlmde yazan JAMA edılörudur Bilimsel yalancılık, yanılma ve Türkiye açısından alınacak dersler Prof. Dr. İskender Scıyek, Dr. Füsun Sayek ır suredır ulkemız bılım ortamında haylı yankı yapan "Cantekin olayı' gunluk gazetelere de amacı dışında yansıdı "Bır Turk'un buyuk buluşu" gıbı Bız ıse, bunu bılım adamları arasında bılım ortamında geçen, ancak tum toplumu ılgılendıren bılım ahlakı ıle ılgılı bır olay olarak gormekteyız Bılım adamı, nedenlere yonelık duşunurken, çalışırken once bır hıpotez gelıştırır ve bu hıpotezını doğrulamak amacı ıle araştırma planlar, uygular Bu sureç ıçınde bazen ısteyerek çoğunlukla da ıstemeden hata yapabılır Bılım dılınde bıas da denen bu durumu hata ya da taraf tutma olarak tanımlayabılırız Eğer bilım adamı "oıas"ı engellemek ısterse, bazı onlemler alabılır Araştırmasında lyı seçılmış kontroller kullanmak, araştırmaya kabul edılenlerı çeşıtlı yontemlere "rastgele" dağıtmak, araştırma dışı kalmanın krıterlerım belırlemek ve açıklamak "bıas"ı önlemek ıçın etkın yontemlerdır Bıas araştırmanın analız edılme, yorumlanma aşamasında da oluşabılır Bunu onlemek ıçın ıse analızlerın yapılması ıçın esas araştırmacı dışında bağımsız bır koordınator kullanılabılır Bıas çoğunlukla ıstenmeden oluşur ve B Türkiye için 10 nokta 1 Ulkemızde bılım ortamı bıas ve fraud a karşı bağışıklanmamıştır 2 Ulkemızde bılım ortamı (yayıncılık ve okuyucular da dahıl) bu olaylara duyarlı da değıldır 3 Bu ortamın tum bırey ve kurumları bılımsel yalancılığı ızlemek durumundadır Burada "meslekı deontolo|i"nın asla geçerlılıöı yoktur 4 Ozerk unıversıte bılımsel ozerklığı getırmemektedır Bılımsel ozerklık ve ahlak kışılerle vardır sıstemle ılgısı yoktur 5 Yıne de kontrol ve denetım mekanızmalarıçalışmalıdır S Bu mekanızmaların başında "eğıtım" gelır Kışıler "bılımsel ahlak" konusunda, genç bır araştırmacı adayı ıken başlayıp Kazanacaklar ıse eğer ders alır daha duyarlı olurlar ıse, ulkemız bılım ortamıdır 25617