Katalog

AĞRI KAOS ARAŞTIRMALARI Bu hucrelerden çıkan sınır lıflerıyle ıletılen uyarılar, kasların hareketınden sorumludur Uyarı ılk etapta, özgun refleks kavsıyle kendı oluştuğu yere döner ve uyarıya yanıt olarak hareket segmentının o bölumundekı kuçuk omurga kasları kasılır Bozukluk devam eder, yanı uyarı sureklı olursa, kastakı kasılma da sureklı olacağından, kas hucrelerı yeterlı oksıjen alamaz Kasın oksıjensız kalmasına ılk yanıt ağrıdır (krampl). Belde oluşan yerel ağrı ve kas sertlıklerının oluş mekanızması budur (lumbagol). Bu refleks mekanızmasının herkesçe bılinen örneklerı, parmağı yanan kışının elını aniden çekmesı ve doktorun dızkapağının altına çekiçle vurmasında alt bacağın yukarı sıçramasıdır Gelen uyarıların omurılıkte değerlendırılmesıyle iş bıtmez Uyarılar bır yandan da omurıliktekı sinır yolları aracılığıyla beynın yüksek merkezlerıne ıletılır Burada yapılan ıkincı değerlendırmeyle de gelen uyarı şıddet derecesıne göre ağrı olarak algılanır Ağrı yayılabllir Beldekı yerel ağrıların mekanızması bu şekilde açıklanabılmekte Ancak yalancı sıyatıkte çeşıtlı nıtelıkte ve değişık bölgelerdek ağrıların oluşumunun açıklanması bu kadar basıt değıl Bu tablonun tanısı ve hekımler arasındakı çelışkı de bundan kaynaklanıyor Bır hareket segmentınden gelen olumsuz uyarıların omurıliktekı aktarımı, yalnız aynı segmente sınırlı kalmaz Omurganın yapısal özellığı nedenıyle alt ya da üsttekı ötekı segmentlere de aktarılır Ancak bunda, bugun ıçın bılınen bır kural yoktur Ayrıca, kol, bacak ve gövde kasları, kendilerinin duyu ve hareketını sağlayan sinırlerı tek bır segmentten almazlar Sınırler bırkaç segmentten gelır Bu nedenle, omurganın bir segmentinden doğan uyarılar, bu multı segmental aktarımla başka kas gruplanna da ıletılır Dolayısıyla ağrı yalnız kaba, uyluk ve baldır kaslarında olabıleceğı gıbı, tüm bacak boyunca da yayılabılır Yalnız, hangı kas gruplarının hangı segmentlerden sınir aldıkları çok yaklaşık bılınmektedır Bunun için, ağrılı kastan, uyarının hangl segmentten çıktığı saptanabılır Bu açıklamayla, belde bır hareket segmentınden olan bozukluğun, nasıl olup da kalçalara, karına uyluğa ve baldırda ağrıya neden olabıldığı ortaya çıkmaktadır Dolayısıyla sıyatık sınırın bır kökünden kaynaklanan ve sınır yolu boyunca yayılan ağrılarla, faset eklemlerınden ya da bağlardaki yapısal ve ışlevsel bozukluklardan doğan psodoradlkuler ağrıların oluş mekanızmaları arasındakı ayrılık anlaşılabılmektedır Konuya özellıkle eğılmış uzman bir hekım içın, psodoradlkuler ve radıkuler sendromların belırtılerı arasında belirgin ayrılıklar vardır Radıkuler sendromda, yanı sınır ağrısında ağrı bır dış ağrısı gıbı şıddetlıdır, zedelenen sınırın dağıldığı yol boyunca, örneğın bacağın arkasından aşa ğıya, ayak parmaklarına kadar ıner (Resim 2) Psodoradiküler sendromda ağrı çok şıddetli değıldır ve yaygındır (Resim 3) Parmak uçlarına kadar hıçbır zaman ınmez, en fazla ayak tnleklerı düzeyınde kalır Ağrı yalnız kabalarda, uyluğun arka bölümunde ve baldırda hıssedılebıhr Tutulan kaslarda, refleksıf kasılmanın sonucu olarak basmakla ve hareketle artan ağrılı sertlıkler oluşur (tendomıyozl) Ama, zayıflama, guçsuzluk ve refleks bozuklukları yoktur Kasların yapışma yerleri basmakla ağrılı olabılir Psodoradlkuler refleksıf uyarılar yalnız omurga segmentlerınden değıl, leğen kemıklerıyle sağrı kemığı arasındakı oynamaz eklemlerden (sakroılıak eklemler) ve pelvısın enalt ön bölumunden, yanı simfizden de kaynaklanabılır Amacımız slyatlk ve yalancı «lyatik arasındakl aynlığı vurgulamak olduğu Içln, sadece omurgadan söz ettık Özetle söylenecek olursa, belden bacağa doğru yayılan ağrılarda (konu dısk kayması ve psodoradlkuler ağrılar olduğu için, sınırlere baskı yapabılecek başka nedenlerden, örneğın urlar, yangılı hastalıklar, travmalar vb 'den bılınçı olarak söz edılmemıştır) "Sıyatık ve dısk hernısı damgasını vurmadan önce, olgu dıkkatle ıncelenır ve çok daha sık görulen psodoradlkuler yayılımlar duşunulurse, hasta başka yöntemlerle daha kolay tedavı edılebılır Dolayısıyla hastanın hattalarca sert yatakta yatması önlenebıleceğı gıbi, hıç gerek olmayan rısklı bır amelıyattan da kurtarılabilir." Matematikçilerin karmaşık kaosu A C E G 1 1 1 "Kelebek etkisinden" kaynaklanmayan kaos "düzeni" keşfedildi.. B' D F H 1 1 ,H A B' 1 Kaotik dönuşum Bır kareyı sekız parçaya bölerek ve herblr parçayı ayn ayrı dönuşturerek öngörulmesı busbutun olanaksız gıderek artan bır kanşıklık yaratılır Tomografl ne kadar yararlı? Son olarak gelışen teknolojınin birlikte getırdığı yanılgılara da değınmek ısterım Bllglsayarlı tomograflnln yurdumuzda da yaygınlaşmasından berı "dlsk hernisl" tanıları da sıklaştı Gereksız yere yuz bınlere mal olan omurga tomografılerı dısk hernısı tanısıyla gelıyor Hıç kuşkusuz radyolog, flımde gördüğünu raporuna yazıyor Ne var kı bu disk hernılerinin yaklaşık % 4050 oranında o günkü klınık tabloyla ılışkısı bulunmuyor Çok duyarlı yöntemler olan BT ve MR yöntemlen sınır kökuyle dırekt ılgısı olmayan eskı dısk hernılerıyle, henuz kayma başlangıcında, hafıf bır şışkınlık bıçımınde olan dısklerı de göstermektedır Ayrıca detaylarına kadar görunen dejeneratıf değışıklıklenn de klınik yönden bır anlamı yoktur Konuya tam hâkım olmayan hekımler, kendı ısteklerı ya da ısteklerı dışında ellerıne gelen tomografı fılmlerı raporlarını okuyarak, aslında psodoradlkuler belırtılerın egemen olduğu klınık tabloya hemen "dısk hernısı" ya da "radıkuler sendrom" damgasını vuruyorlar Dolayısıyla hastanın ve hasta yakınlarının gereksız yere panığe kapılmasına yol açıyorlar Bazen de hıç gereğı yokken hasta amehyata bıle gönderılebılıyor Tıpta önemlı olan, tum olanaklar göz önunde tutularak saptanan klınık bulgulardır Laboratuvar sadece yardımcıdır! Yanı, tanıyı röntgen ya da tomografı bulguları değıl, hekım kendısı koyarl enı keşfedılen "kompleks kaos"un hareketlerını öngörmek kesınlıkle olası değıl öyle kı hareketlerı hakkında en ufak bır soruyu bıle yanıtlamak olanaksız Bu öngörülemezlığın de "kelebek" etkısıyle uzaktan yakından hıçbır ılışkısı yok Oysa kaosun şu ana dek bılınen bütün bıçımlerı kelebek etkisinden kaynaklanıyordu Örneğın kaotık olan hava durumunun nasıl olacağı öngörulemez, çünku başlangıç durumu kesınkes ölçulemez Hıç hesaba katılmayan ufacık bır dalgalanma belkı bır kelebeğın kanat çırpışıdunyanın ta ötekı ucunda sel ya da kuraklığa neden olabılir Kompleks kaosun kelebeklere gereksinımı yok Havanın durumunu kelebeğın kanat çırpışlarına varıncaya değın tastamam olçsek bıle havanın hareketınl öngörmemız olası değıldır işte Cornell Unıversıtesı'nden Chırıstopher Moore, bazı kaotık sıstemlerın yalnızca rastgele olmakla kalmayıp aynı zamanda oldukça karmaşık olduğunu gosterdı Moore, tasarımını kanıtlamak uzere topolojı (Geometrık şekıllerın ya da uç boyutlu cısımlerın bazı durumlarda değışmeyen özellıklerını ınceleyen bılım dalı) ıse Atan Turing'in hesap kuramından yararlandı "Eğer başlangıç koşuılarını tam olarak bılıyorsanız genellıkle hıçbır sorununuz olmaz" dıyor Moore "Ne kı söz konusu olan kompleks kaos ıse başlangıç koşullarını enıne boyuna bılsenız bıle hıçbır şey ongöremezsınız " Moore, kaotık hareketlerı anlamada kullanılan tum standart araçların kompleks kaosla karşılaştıklarında yetersız kaldıklarını gosterdı Moore'un kanıtı bılgısayarların duraklama sorunlarındakı körduğume dayanıyor Her bılgısayar programını kontrol edebılen ve programı yuruten bılgısayarın da ışını tamamlayacağı mı yoksa bır kısırdönguye mı saplanacağına karar veren bır algorıtma bulmak olanaksızdır Kompleks kaos elde etmek ıçın Moore bır kare dönuşumu yaratıyor (şekle bakınız) Moore önce dönuşumun herhangı bır Y noktasındakı et'ının, Turıng makınesı denılen kuramsal bılgısayarla yurütulen tek bır ışleme eşıt olduğunu gosterıyor Sonra da noktanın gelecektekı davranışını öngörmenın Tıfrıng makınesının duraklayıp duraklamayacağını öngörmekten farksız olduğunu gosterıyor Makınenın duraklayıp duraklamayacağına karar vermek olanaksız olduğundan noktanın davranışını da öngörmek olanaksızdır "Turıng makınesının 'karar verılemez' özellıklerı benım dönuşumume aktarılıyor" dıyor Moore Moore'un en önemlı keşfı de kaosu yaratmada kullandığı dönuşum turu Dönuşumde bır kare sekız parçaya bolunuyor Her parça da ayrı ayrı dönuşturuluyor Parçalar arasındakı sınırlar matematığın en saygın kurallarından bırını de çoğunlukla çığnıyor Kural şu Bu tıp dönuşümler' sureklı" olmalı kı başlangıçta bırbırıne yakın olan noktalar yıne bırbırıne yakın kalabılsın Ne kı Moore da kesıklılığı, son derece seyrek bır noktalar ağını uzaklaştırarak yok edıyor Gerıye yalnızca matematikçilerin Cantor kümesı dedığı kume kalıyor Moore kare dönuşumunu yınelerken bır kanşıklık da yaratıyor Kanşıklık, yüzeysel olarak kaosun dığer bıçımlerıne benzese de öngörulebılmesı çok daha zor Matematıkçıler hucresel otomatlar denılen matematık objelerıyle Moore'unkıne yakın çalışmalar yaptılar Ancak Moore'un çahşmaları bırkaç adım ılerıde, gerçek dunyadakı basıt sıstemlere uygulanabılıyor 'Öncelerı, kaosun ongörulememesının nedenının başlangıç koşulları hakkındakı bılgımızın yetersızlığı olduğunu duşünmuştuk Ama yanılmışız" dıyor Moore Warwıck Unıversıtesı'nden matematıkçı Robert MacKay 'olağânustu bır çalışma" dıyor MacKay'e göre Moore'un çalışmasının önemı yalnızca kaosun doğası hakkında verdığı bılgılerden değıl, yenı araştırma yolları açmasından da kaynaklanıyor "Matematikçilerin ılgılendığı sıstemler yalnızca en basıt bıçımlerdı Moore, yenı olasılık evrenlerı ortaya çıkardı " (New Sci•ntlst, 6/1990 ö.u.) Moore'un "dönüşüm"ü Turing'in kuramı Ayrılıklar belirgin...