Katalog

PSİ KİYATRİ 'Gözüme baktığında, hissettiklerimi anlamalısın' Empatinin biyolojik temelleri araştırılırken, görme algısı ve beynin ilgili bölgeleri ele alınıyor... Yeni bebeğin, yüz ifadelerini ayırt etme yeteneği doğuştan var. Bu pekiştirilmezse empati yeteneği geriliyor. Yankı Yazgan m m m ^ a ğ m u r Adam" filmının sonuj F nu hatırlayabılen var mı kesI tıremıyorum, ama fılmın en etkıleyıcı anlarından bırısı de sondakı aynlık sahneslydl. Her turlü ayrılık etkıleyıcı sayılmakla bırlıkte, o anda Tom CruIse'un muthış duygu yüklu vedası karşısında Dustln Hoffman'ın akıl almaz kayıtsızlığı, sankı salondan kalkıp ıçerı odaya gıdermışçesıne yuruyup gıtmesı allak bullak etmıştı D Hoffman değıl ama Raymond otlstiktı ve bu nıtelık onun davranışını anlaşılabılır kılmaya yeterlıydı . Raymond'ın empati gösteremeyişı, Charlıe'nın acısının onda hıçbır karşılık bulmaması ve vedalaşmanın hıçbır duygu uyandırmayışı ıle otızme neden olan bıyolo|ik aksaklık arasındakı ılışkıyı araşttrmak, empatinin biyolojik temellerını bulmamıza yardımcı olabılır Çocukluk otızmının en belırleyıcı özellığının empati ekslkllğl olduğu genel bır kabul göruyor Her ne kadar otızmın nörobıyolojık temelı açık değılse de, böyle bır temelın varlığı kanısı çok sağlam Dığer yandan, geçırdıklen bır beyın hastalığı sonucu empatık yeteneklerınde kayıplar meydana gelen kışılerı ıncelemek dolaylı yoldan fıkır verecektır mekanızmalar arasında bır ılışkının varlığını duşundüren bu verıler, empatinin doğuştan gelen temelının ne olduğunun araştırılmasını şart koşuyor öncekl yazıda sözünu ettığım bır araştırmada, 36 saatllk bebeklerin karşılarındakının yuz ıfadesını taklıt etme çabasının varlığı gösterılmıştı Benzer bırkaç çalışma 34 haftalık bebeklerin bakıcılannın yüzune bakıp, gülumseyebıldıklerını ortaya koymuş Anlaşılan o kı, bebekler dunyaya geldıklerınde karmaşık yuz ifadelerini oluşturabılecek sınır ve kas örgütlemesıne sahipler Gulme ve ağlamanın refleks olarak ortaya çıkması ıçın gereklı donanıma sahıp olan bebekler, uygun dış koşullar ve vucudun beklenen hızlılıktakı gelışımıyle bu donanımlarını kullanır hale gelıyorlar Brothers makalesınde, yurume yeteneğının uygun koşullar oluştuğunda yurumeye donuşmesıyle empati arasında paralellık kuruyor. Bir genetık mıras, hayat sürecı ıçerısındekı çeşıtlı yaşantılarla etkıleşım ıçersınde nörobıyolojık bır mekanızmanın bır şekılde kurulmasına yol açıyor Mekanızmanın çeşıtlı mıkro kuruluş şekıllerı ıse, farklı empatık davranışlar doğurabıllyor Empatinin biyolojik kökenleri cut bölgelerınden gelen ışaretlerı alıp, yine sınırlı bölgelere komutlar gönderırler Amlgdala adı verılen bölge ıse böyle değıldır önemli bır kavşak özellığı gösteren amıgdala içın "organızmanın çevreye tutumunun belirleylcisı" tanımı kullanılır. Bir annebobek ilişkisl örneğin, doğuştan ortalama bir empati yeteneğıyle dunyaya gelen bir bebeğı düşünelım Annesı ıse depresyonu ya da evlılıktekı mutsuzluğu nedenıyle bebeğının duygusal ıhtiyaçlarını karşılayamıyor Süreklı somurtkan ve durgun anne, bebeğın duygusal bır yanıta, anlayışa en çok ıhtıyacı olduğu anda bunu vermedığınde bebektekı empati yeteneğını, pekıştirıcıden yoksun bırakacaktır Dığer yandan, duygusal ıhtıyacın ıfadesıne karşılık alamayan bebek böylesı durumlardan kaçınacaktır Sonuçta, bebeğin buyumuş halını hayal etmeye çalışırsak Empatık yeteneği uygun besıni almadığı ıçın "cüce kalmış" bır kışı, ılışkılerınde karşısındakının duygularını anlayamayan, duygunun yoğun olduğu durumlardan uzak duran bır davranış gösterecektır Otıstık kışı doğuştan bu yeteneği (büyük ölçüde) taşımıyor varsayılır Empati yeteneği çeşıtlı oranlarda gelışmemış, empatık ılışkı kurmakta zorlanan kışılerde ancak bır güdüklükten söz edılebılır Yüz ifadelerini ayırma yeteneği Prımatlardan bu yana ınsanın evrımsel gelışımı değerlendırıldığınde, sosyal yapıların karmaşıklaşmasının, sosyal yapının yolladığı "ışaretlerı" değerlendıren beynin karmaşıklaşmasını doğurduğu görülür Başkalarının duygularını görsel yollardan fark etmenın gıderek empatinin ana bıçımlerınden bırısı olması, hayvanlar üstunde yapılan çalışmaları görme sıstemlerıne yoneltmış Brothers'ın yazısında özetlenen bır çalışmada, bır grup bebek maymun görsel yoldan algılanan yaşantılardan yoksun bırakılmış Maymunlar ılk dört ayda bu yoksunluktan fazla etkılenmemışler, kendılerıne gösterılen yuz ifadelerini (doğuştan getırdıklerı "empati" yeteneği sayesınde) ayırt edebılıyorlarmış Ancak dörduncü aydan sonra bu yetenekler de kaybolmuş Çalışma, yüz İfadelerini ayırt etme yeteneğinln doğuştan ıtıbaren varlığını ve sosyal yaşantının empatık yanıtın devamlılığını sağlamak ıçın elzem olduğunu göstermış Gerçekten hem çok değışık bölgelerden "gırdı" alan, hem de çok değışık bölgelere "çıktı" veren bır alandır Işıtsel ve görsel algıların en yoğun olarak geldığı amıgdala'dan çıkan sınır lıflerınin bır bölumü, bu algıların kaynak aldığı alanlara gıder Asıl önomlı olan amıgdala çıkışlı lıflerın kalp akcığer fonksıyonlarını duzenleyen beyln sapı ve hormonal aktıvıteyı duzenleyen hlpotalamusa yoğun yonelışlerıdır Böylesı bır eğılım, amıgdala'nın sosyal ışaretlerın ışlenıp, cevaplarının oluşturulmasındakı önemını yansıtır Nörobiyolojik değişiklikler Araştırmacılar, özellıkle görsel uyaranlar verildığinde oluşan nörobıyolojık değişıklıklerı ıncelıyorlar Beynin hangı bölgelerının hangı sırayla yanıt oluşturduklarını saptamak mumkun Yolun sonundaki amıgdala ıse hormonal ve dolaşımsal yanıtlar ıçın gereklı komutları gönderıyor. Beynin sağsol yarı küreleri Geçen yazıda sözunü ettığım Lesie Brothers'ın makalesı nörolojık hastalık sonucu ortaya çıkan empati yeteneği kayıplarına ömekler sunuyor Beynin sağ tarafındakı temporopanetal bölgede bır hasar olduğunda sesin duygusal nltellklerlnl anlayamayan hastalar var Bır kısım araştırmacıya göre beynin sağ yarımküresı dılın duygusal bıleşenınden sorumlu Her sözcuğe eşlık eden duygu tonunu hem anlamayı hem yaratmayı sağlayan sağ yarımkureye karşılık sol yarımkure ıse sözlerln Içeriglnl belırlıyor Hasta olmayan ınsanlarda yapılan çalışmalar da bu varsayımları destekler gıbı Sağ ve sol görme alanlarına sokulan farklı duygu yuklerındekı yuz ıfadelerıne alınan cevaplar, sağ yarımkurenın etkısındekı görme alanının d'jygu ıfadesıne çok daha duyarlı olduğunu gösterıyor Doğuştan temeli var mı? Empatıyle beyındekı biyolojik yapı ve Bu analojıye göre, empati kapasttesı, doğuştan ıtıbaren öncul olarak var Beynin çeşıtlı kapasıtelerının gelışımı ve sosyal hayattakı çeşıtlı etkılenn sonucunda empati kullanılabılır bır yetı halıne gelıyor Aslında, pek çok davranış öruntüsunun, kışılık özellığınin oluşumuna daır hıpotezlerden büyük farklılık göstermıyor Beyindeki önemli kavşak Beynin kımı bölgeleri, sadece ızole vü "Gözüme baktığında ne hiuettiğlml anlamalısın" ıfadesır.dekı beklentı duzeyı ilk bakışta çok yüksek gözüküyor Ama, empatık davranışın en yalın basamaklarının görmeyle yakın ılışkısı bu kanıyı pek desteklemıyor Aksine, çok yakın ve yoğun bır ılışkıde (anneçocuk gıbi) ılk taslağım bulabıleceğımız bu empatık davranış, çok yakın ve duygu yoğun bır ılışkıde nıye olamasın? Beynımızdekı nörobıyolojık duzen hayatımızın ılk yıllarında duygulann görsel alışverışı ıle beslenıp, antrene olduysa gozune bakıp, oe hıssettığını anlayabılırız D (') American Journal of Paychlatry, Ocak 1989