Katalog

KONUŞMA E6İTİMİ Kanonik anlatımın özellikleri Amaca uygun, eksiksiz, fazlasız, yanlışsız, uyumlu olmak, anlatımın çağdaşlaşması için zorunlu... Doç. Dr. Huseyin Başar Hacettepe Eğltlm Fakultesl BilımTeknık'ln 167 sayısında, dllimizı nasıl kötü kullandığımız kısaca ele alınmış, uygun kullanım ıçin bır yöntem onerılmıştı Kanonik anlatım Aşağıda kanonik anlatımın tanımı ve özellikleri uzerınde durulacaktır enı yönlerı olmakla birlıkte, kanonik anlatım tumuyle yeni bır yöntem değıl, ama çağdaş bir anlatım yöntem i Çağımızı anlatan tanımlardan belki de en yakışanı "hız çağı" sözudur Bılımde, teknıkte, ulaşımda, ıletışımde Bu hız, sıstem kuramının da belırttığı gıbı yaşamın tüm yönlerıni, bunlardan bırı olan dılı de etkılemektedır Kanonik anlatım, bu hıza ayak uydurmayı her alanda olası kılan bır ıletışım yöntemıdır Görelı bır kavram olan hız, yalnızca bazı özellıklerdekı artışla değıl, azalışla da kazanılır örneğın bır otomobılın hızı, motor gücu yukseltılerek arttırılabıleceğı gıbı, ağırlığı, hızına karşı koyan dırenç azaltılarak da arttırılabılır Bu, anlatımdakı hız ıçın de geçerlıdır Daha çabuk konuşup okuyarak hız arttırılabıleceğı gıbı daha az sözcükle anlatarak da bu sonuca ulaşılabılır Bu hız sadece okumakonuşmada değll, düşünme ve anlamada da söz konusudur sınırları, anlatım da soranın amacı dışına çıkmış olur Bir TV konuşması Televızyondaki bır konuşmada "Kaç borsa simsarında borsadakl bllgllerl bulmak mümkün?" dıye sorulmuştu Bu sorunun amacı bır rakam öğrenmektır, hıç, beş, seksen gıbı ama verılen yanıtın bu amaca uygun olmadığı apaçık "Efendlm, daha önce de söyledlgim glbi, şlmdiye kadar vatandaşlar borsa salonuna alındığı Için, slmsarların çoğu bu bllgllerl blzden talep etmemlşlerdlr." Soru yanıtlanmış oldu mu? Hayır Pekı şimdı ne olacaktır? Soru sahıbı ya sorusuna yanıt almamayı kabullenecek veya tekrar soracak, her ıkı durumda da gereksız bır emek kaybı, hele dakıkası mılyonlara mal olan bır televızyon ıçın para kaybı, konuşmacılar ve mılyonlarca dınleyicı ıçın zaman kaybı olacaktır Bu zaman kaybının ne kadar çok olduğunu basıt bır hesap gosterebılır Bu konuşmanın yarım dakıka surduğunü, on ıki mılyon kışıce de ızlendığını varsayalım Yıtırılen zaman altı mılyon dakıka » yuz bın saat eder "Sahıp olduklarımızın en değerlısı" olan zamanı, hele başkalarının zamanını nasıl da zıyan edıyoruz Amaca uygun bır anlatımın sağlanabilmesı içın, anlatan amaçları lyı anlamış olmalı, kanonik anlatımın özellık ve kurallarını gözetmelı anlatımın bunlara uygun olup olmadığını denetlemelıdır Bunları yapabılmek ıçın de anlatımdan önce "düsünmell", sonra tekrar "duşünmelı"dır Ikı düşün bır söyle mı demışler, sanırım öyle Y ğe yol açmadan, örneğın on sayfalık bır yazıyı sekız, beş, uç sayfaya ındırmek olasıdır Bu kazanç emekte, zamanda, kullanılan kaynaklarda çok buyük yıtımlerın önlenmesı anlamına gelır örneğın her vatandaş gunde yalnızca beş dakıka gereksiz konuşsa ulusça bır yıldakı toplam zaman kaybımız yaklaşık yuz seksen bın yıl eder Ulkemızde resmıözel yazışmalarda günde yuz bın kâğıt kullanıldığını kanonik anlatımla bundan yuzde yırmı tasarruf yapıldığını duşunsek, yalnızca bır gunde yırmı bın kâğıt ve bunlar ıçın harcanan emek malzeme para kazanılmış olur Gereğınden fazla parçaları olan bır anlatımda ınsan beynının gereksiz çalışma, yorulma mıktarı da artar beyın, anlayabilmek ıçın çok daha fazla sayıda ışlem yapmak zorunda kalır Örneğın, hepsı bır bırıyle ılışkılı on sözcukten oluşan bır tumcede ınsan beynının kurması gereken ılışkısayısıkırkbeştır(10x9 2) Sözcüksayısının yalnızca bır azaltılmasıyla bu sayı otuz altıya ıner (9x8 2) Böylece beynın daha az sayıda ılışkıyle uğraşması yoluyla anlama da kolaylaşmış olur rek kalmamış Dll kurallan ve mantık açılarmdan yanlışsız olması, kanonik anlatımın dördüncü özellığıdir "Ne dedığım anlaşılıyor" özürunün ardına sığınarak yanlış anlatımda ısrar edenlere, yalancı çobanın masalını anımsatmak gerekır Yanlış anlatımda ısrar, gıderek dılı bozar Yanlışsızlık, çelışkıyı, anlaşılmazlığı, yanlış anlaşılma ve uygulanmayı ortadan kaldı rır Yanlış anlatım... Dıl kurallan açısından yanlış anlatıma az önce radyodan duyduğum bır tümceyı örnek verebılırız "Programımıza katıldığınız ve verdtğlniz bllgilerden dolayı çok tesekkür ederlm." Tumcenın doğruluğu, "den dolayı" yerıne "için" sözcuğu konarak veya "katıldığınız" sözcüğune bır "dan" eklenerek sağlanabılır Mantık açısından yanlışlık ıse şu tümcede hemen görulmektedır ' Kendını gerçekleştırme gereksınımı, kışının yaratıcılığı, kendını gerçekleştırmesı gıbı gereksınımlerdır " Bu tumce,' bır kavramın tanımı ıçınde o kavramın adı yer almalıdır" mantıgına aykırıdır Kendını gerçekleştırme kavramı bu tumce ıle açıkça tanımlanamamıştır Tümce bızı "elma elmadır" gıbı bır tanıma göturmektedir Gereksizse vazgeçinl.. Kanonik anlatımın "gereksizse vazgeçin" öğudünu şu fıkra ıle de vermısler Temel, dukkânına bır tabela asmış "Burada Taze Balık Satılır' Muşterıler tabelayı eleştırmışler Birısı "Yok bayat mı satacaktın?" deyınce "taze" sözcuğunu, başka bırı "Buradaya ne gerek var, başka yerde satmıyorsun ya" deyınce de "burada"yı kaldırmış Temel "Satmayıp da koleksıyon mu yapacaksın?" sözü üzerıne "satılır" da sılınmış "Balık yazmaya ne gerek var" demış birısı, "kokusu sokağın başından duyuluyor" Tabelaya ge Son özellik Hızlı okumadan önce Son yıllarda ulkemızde de ılgi bulan "hızlı okuma" olayının, kanonik anlatımın kullanıldığı yazılara yönelmesı gerekır Kanonik anlatımla yazılmamış bır yazıyı hızlı okumaya çalışmak, bırkaç gram şeker ıçin bır kılo keçıboynuzunu çabucak yeme çabasına benzer Bu yanlıştan kurtulmak ıçın önce kanonik anlatıma, sonra hızlı okumaya yönehnmelıdır Kanonik anlatım sadece kısalık sağlayarak hızlı okumaya yardımcı olmaz, paragraf ve yazıbutünü duzenleme teknıklenyle de okuma hızını arttırır Anlatımın çağdaşlaşması, anlatılmak ıstenenın daha kısa surede, daha az olanak kullanılarak, eksıkyanlış anlaşılmayacak bir duzenlemeyle sunulmasıdır Bu, kanonik anlatımın tanımı olarak da verılebılır Amaca uygun, eksiksiz, fazlasız, yanlışsız, uyumlu bır anlatım Anlatımın amaca uygunluğu, anlatılması amaçlanan veya anlatılması gerekenle anlatılanın aynı olmasıdır Amaç, karşımızdakının neyı anlamasını ıstedığımız veya onun neyı anlamayı ıstedığıdır Gerçekte, anlatmak ıstedığımız ıle anlaşılmak ıstenen aynı olmalıdır, ama bazıları, bılerek bu ıkısını farklı tutar örneğın, karşısındakinın sorusuna kasıtlı olarak farklı yanıt verır özellıkle kurnaz (!) polıtıkacıların yaptığı bu anlatım da yanlıştır Bılerek yapılan bir yanlış Amaç sorunun ıstedığı yanıtı vermektır, yanıtıayanın soranı kandırması değıl Aksi halde anlatan dürüstlük Kanonik anlatımın beşlnci ve son özelliğl uyumluluktur Uyum, anlatımın öğelerının amaçlanan anlama ulaştıracak bıçımde dızılmesıyle sağlanır Bu konu, daha sonrakı bır yazıda "Tümce, Paragraf, Yazıbutunu Duzenleme" başlığı altında ıncelenecektir Kanonik anlatımla ılgılı dığer konular, "Kanonik Anlatımda Sözcük Kullanımı", "Kanonik Anlatımda Kurallar" başlıkları altında yayımlanmaya çalışılacaktır İkinci özelllk Kanonik anlatımın ıkıncı özelliğı, anlatımın eksiksiz olmasıdır Bır ust paragraftakı örnek, eksık bır anlatım ıçın de kullanılabılir Soru sahıbı almak ıstedığı yanıta ulasamamıştır Böyle eksık bır anlatım, bazı uygulamaların yapılmasını ısteyen bır yazıda olsaydı, yapılması gerekenlerden bazıları yapılmayacak, eksıklıkler ıçın yenı yazışmalara gerek duyulacak, ışlerın bıtım suresı uzayacak, zamanemekkaynak kayıpları sürup gıdecektı Bu nedenle gecıken ışler, kayıplar, bunlara bağlı olarak da ınsanın gelecektekı yaşamının bıle değışmesı ne yazık kı ulkemızde az rastlanan durumlardan değıldır Değerlı Azlz Nesin, "Kedl Neden Kaçtı?" adlı öykusunde, kuçucuk ve önemsız görulen bır olayın önemlı sonuçlarla bağlantı olabıleceğını, nelere yol açabıleceğını ne güzel anlatmıştır Doğada yok olur = 1 "1 T F < Kısa ve öz Gereksız parçalardan arınmış bır anlatım, kanonik anlatımın uçuncü özellığıdir Bıraz dıkkat edılırse anlamda bır eksıklı