Katalog

E N T O M O L O J İ B Ö C E K B İ L İ M İ Elektronik an yapıldı... Araştırmacılar, kanat çırpan, yızıldayan "yapay a n " aracılığıyla gerçek arılarla iletişim kurmayı başardı... Çeviren: Andhid Hazaryan ' de Kart von Frisch arı ların dilihi çözmeye çalışırken Ingiliz biyolog J.B.S. Haldane şunları yazıyordu: "Blr gün arılara, uçuş yönünden güneydoğuya doğru S daklka uzaklıkta bulunan elma ağaçlanm döllemelerinl söyleyeblleceglz. Bunun İçin de düzgün hareket eden ve hatta uygun ses ve kokuyu çıkarabllen maket bir arıya gereksinmemlz olacak." 60 yıl sonra insan dilini anların diline çeviren elektronik arının üretilmesiyle bu düşünce gerçekleşti sayılır. Şimdiye kadar nasıl çevrileceği bilinmemesine karşın anların dili çözümlenebilmişti. Von Frisch bunların birbırleriyle, "dans" olarak adlandırılan iki tür ritmik hareketle anlaştıklarını belirlemiştı: Yuvarlak hareketler ve sekiz rakamı şeklindeki hareketler. Yuvarlak dans, balın en az 100 m. uzaklıktaki bir petekte bulunduğunu, sekiz şeklindeki danslar ise balın daha uzakta olduğunu gösteriyorlardı. Von Frisch bu gözlemini beklenilmeyen bir anda kanıtlayıncaya dek uluslararası bilim komitesi inanmayı reddetti. ABD'de düzenlenen bir dizi konferans süresince bu tez kuşkuyla karşılanmıştı. Bu konferansların birinde Von Frisch dinleyicilerine, camlı bir kovan içine yerleştirilen bal peteğinde anların danslarını göstermek istedi. Ancak anların dans etmeleri için birbirlerine söyleyecek bir şeylerin bulunması gerekiyordu. Örneğin türdeşlerine, bal yapımında kullanılacak çiçek özünün petekten ne kadar uzakta bulunduğunu bildirebilirlerdi. \ton Frisch yardımcısına, salonun birkaç metre uzağına birkaç an ve bir kavanoz bal getirmesini söyledi. Kendisinin daha önce gözlemlediği gibi bu birkaç an, bal kavanozunun yerini diğerlerine bildirmeye gittiler. Günümüzde, geliştirilen elektronik arıyla biraz daha aşama kaydetmek amaçlanıyor. Danimarkalıların ve Almanların (Odense Üniversitesi'nden Michelsen ve Anderserr, VVİrzbourg Üniversitesi'nden Kirchner ve Lindauer) ortak çalışmalarıyla üretilen elektronik an haber iletiyor ve insan tarafından belirlenen belli bir noktada bulunan çiçek özünü gösteriyor. Tüm bu çalışmaların başarıyla sonuçlanması şu verilerle sağlandı: ilk önce, uzak bir yere ya da besin kaynağına ulasmak için gereken enerjiyle ters orantılı dans ritmi. Daha sonra ise güneşin yönüyle besininkinin oluşturduğu açıyla belirlenen yön. Kova.ıda bu açının yerini, dansçınm vücut titreşimleriyle dikey çizgi (petekler dikeydir) arasında meydana gelen açı alıyor. Ayrıca kanat çırpmalarının çıkardığı sesler de çok önemli. 1927' Robot, gerçek anlarla bera r: Çeşitli çiçekler bulan an, bu durumu diğerlenne bildirmek için kcvana dönüyor. Petek üzerinde sekiz şeklinde özel bir dans yapıyor Böylece işçi anlar çtçeklorin nerede bulunduğunu anlıyoriar. İşçi anlar dansçıya yaklaşarak onun getirdlği numuneyi tatmak istiyohar. Bunu da peteğe gövdeleriyle devamlı vurarak yapıyorlar. Dansçı, çıkan sesleri ayaklanyla algılayıp getirdiği numuneyi onlara dağıtıyor. Buylece işçıler emecekleri çiçek özünün kalttesini öğreniyorlar. Danımarkalı ve Alman dört araştırmacının gerçekleştirdiğl yapay an, dansçınm yaptıklannı aynen uygulayabiliyorlar Elektromıknatısla çelik kanadını aynı tempoda çırpıyor, bir mikromotor yer değiştirmesini, vızıldamasını ve vücuduyla 8 rakamını çizmesini sağlıyor, mikropompa aracılığıyla da gerçek arılara kokulu şurup dağıtıyor. Böylece araştırmacılar gerçek anlarla "konuşup" mesajlarının anlaşıldığından, kısacası gösterdikleri yerden çiçek özü topladıklanndan emin oluyorlar. Plam Izleyln: Çiçek özünun nerede olduğunu belirtmek için dansçı, petek üzerinde yaptığı sekiz şeklindeki hareketinin ikl yuvarlağını ayıran çizgiyle dikey çizgi (petekler dikey durumdadır) arasındaki açının, güneşin yönüyle çiçek yönünün oluşturduğu açıya eşit olmasını sağlıyor. Buylece dans (1), tunıncu çiçeğin yerjni gösteriyor;^ numara mavtyi, 3 ise pembe çiçeği işaret ediyor. Çiçek özü kovanla güneş arasındaysa sekizin çizgisi yukandan aşağıya; güneş ve öz, kovanın ayn yönlerindeyse, aşağıdan yukarıya doğru çlzlllyor. Sonunda dansçı, bulduğu çiçek özünün bir bölümünü mesajına uyan işçilere dağıtıyor; burada kimyasal bir haberleşme söz konusu. Bakırdan yapılan elektronik arının gövdesi, gerçek bir arının büyüklüğünü çağrıştıran balmumuyla kaplı ve jilet parçacığından üretilmiş ince kanatlarla donanmış. Programlanan mikromotorlara bağlı mikrokomuta aygıtları gerektiği anda, robotun aksını dikey çizgiye göre ayarlayarak ona "sekiz dansı" denilen arılara özgü hareketleri yaptırıyorlar. Yapay kanat ise elektronik bir mıknatısın yardımıyla titreşip, gerçek bir arının çıkarabileceği frekansları yayabiliyor. Küçük bir pompa, robotla ilgilenen işçi arıları ödüllendirerek belli aralıklarla az miktarda güzel kokulu bir şurup gönderiyor. Bu işlemlerden önce robot gizlice kovana bırakılıyor: Burada amaç yapay arıya bal kokusunun işlemesi ve böylece diğer anların, bu davetsiz misafirin varlığından rahatsız olup hücuma geçmelerinin önlenmesi. Bu yöntem, başarılı sonuçlar elde edilmesine yol actı. Robot an, gerçek anların bilmediği besin kaynaklarını onlara gösterebilme yeteneğine sahip. bu iletişim, işçiler arasında var olan bildirişim kadar kuvvetli değil, ama en azından varlığını duyurabilecek yeterlillkte. (Sclenc* & VI*) 24