Katalog

ÇOCUK P S İ K O L O J İ S İ Anneler, babalar: Sonra dizinizi dövmeyin Çocuklarından en yüksek başarı beklentisi içinde olan kadınlar, Türk anneleri... Çocuklar üzerinde 7 davranış biçimi ve eleştirisi. Dr. Bınnur Yeşüyaprak GÜ. Öğretim Görevllsl rırken, dışsal denetim ınancının ıse tersıne yaşamda bırey ıçın bır 'engel' oluşturduğunu göstermektedır Oenetım odağının behrleyıcılerı ıle ılgılı yapılan araştırmalar çocukta bu ınançlardan herhangı bırını gelıştıren en onemlı etmenın, annebabanın çocuk yetiştirme tutumları olduğunu ortaya koyuyor Öncekı yazıda 720 genç uzerınde yaptığımız araştırma (3) sonuçlarına dayanarak açıkladığımız bu vargıyı Batı lıteraturunde yapılmış pek çok araştırma bulguları da desteklıyor (4) M ğ •^^avranışlarımızın BelırleyıcıU ' e r ı Kımler" başlıklı bır yaB ^ z ı y ı ''Şımdılık sonuçları tartışmayı ve neler yapılabıleceğını duşunmeyı sızlere (ya da sonrakı bır yazıya) bırakarak butun bu bılgılerı annebabaların ılgısıne sunarak 'Dıkkat1' çekelım " dıye bıtırelı epey zaman oldu (1). Sızlerın yeterı kadar duşunduğunuzu varsayarak 'sonrakı yazıyf yazmayı uygun görduk önce 'Dıkkat'ımızı tekrarlayalım Annebabalar1 Çocuğunuzun kendıne guvenlı, gırışken, çabaları ıle sonuçları arasındakı bağlantı bılıncıne sahıp, sorumluluk almasını bılen, aktıf bır kışılık yapısında, 'ıçsel denetımlı' bır genç olması, ya da tersıne, kendıne ve dığer ınsanlara guvenmeyen, kaygılı, pasıf ve bağımlı, başına gelen olayların sorumluluğunu dış guçlere bağlayan 'dışsal denetımlı' bır kışılık yapısı gelıştırmesı sızın elınızde' Çocuğun kışılık yapısını oluşturmada en buyuk pay annebabanın çocuk yetıştırme tutumlarına aıt O halde daha olumlu kışılık özellıklerıne sahıp gençler yetıştırmek ıçın annebabalar olarak ne yapmalı' Ne yapmamaKısaca bır anımsatma yararlı olabılır Yuzyılımızın ıkıncı yarısında Batı dunyasında ağırlığını duyuran J.B. Rotter, toplumsal oğrenme kuramı çerçevesınde, oğrenme ılkelerıne dayanarak kışılığın oluşumuna açıklık getırmektedır (2). Ona göre yetışkınler çocuğa odul ve cezalar yoluyla 'doğru' ve 'yanlış'ları öğreterek, yaşamdakı geçerlı değerlerı kazanmasını ve bunları ıçselleştırerek kışılığının bıçım almasını sağlarlar Işte bu oluşum surecı ıçınde önemlı olan bır nokta, çocuğun aldığı odul ve cezaların genel bır ıfadeyle sonuçların kendısı tarafından ya da kendı dışındakı guçlerce denetlendığıne ılışkın bır ınanç gelıştırmesıdır Gıderek kışılık yapısında onemlı bır ozellık olarak behrlenen "Denetim Odağı" değışkenı başlıca ıkı boyulta tanımlanabılıyor. İçsel denetimlılik: Bıreyın karşılaştığı olayları ve sonuçları kendı davranışlarına bağlı olarak algılaması, dığer bır deyışle sonuçları denetlemenın kendı elınde olduğuna ınanması Dışsal denetimlilik: Bıreyın karşılaştığı olayları ve sonuçları kendı dışındakı guçlere (Tanrı, şans, tesaduf, dış guçler, başka ınsanlar vb ) Olarak algılaması, bu nedenle de sonuçları denetlemenın ve değıştırmenın kendı elınde olmadığına ınanması Araştırmalar ıçsel denetımlı olmanın olumlu bır kışılık ozellığı olduğunu gostetim odağı yönunden çocukluk dönemınde babanın ılgışefkat gosterme, amaçlarına ulaşmada yardımcı olma, tutarlı dısıplın davranışları ıçsel denetim ıle olumlu ılışkıde bulunurken, fızıksel ve duygusal cezalandırma, başarı ıçın baskı davranışları tersıne dışsal denetımle olumlu ılışkıh bulunmuştur Bulgular, babanın koruyuculuk davranışı ıle denetim odağı arasında etkıleşım ortaya koymamış ve bu ıkı değışken arasında bır ılışkı saptanamamıştır Şımdı de soz konusu bu tutumları tek tek ele alıp olumlu ve olumsuz etkıler uze'rınde durarak annebabalara "Dıkkat" çekmekte nasıl haklı olduğumuzu kanıtlamaya çalışalım 3) Tutarlı disiplir Dısıplın, çocuğun sağlıklı ve mutlu gelışmesını besleyen bır eğıtme, bır yol gostermedır Çocuğun yetışmesınde en önemlı nokta, disiplinin dengell ve tutarlı oluşudur Tutarlı dısıplın ıle kastedılen, çocuktan neler beklendığını ona açıkça anlatmak ve davranışlarının sonuçları hakkında onu aydınlatarak genellemeler yapmasını sağlamaktır Bu tutum aynı zamanda, çocuktan neden' o davranışların beklendığını açıklamayı da ıçerır Dısıplın teknıklerının kullanılmasında en önemlı amaç, çocuğa yanlış ve doğru davranışları hakkında ıpuçları temın etmek olmalıdır Bu ıpuçlarının da uzun surelı etkısı olması ıçın, dısıplın teknıklerı, aynı zamanda, çocuğa davranışlarının neden kabul gorduğunu ya da görmedığını ortaya koyabılmelıdır Aksı takdırde sadece kabul edılmeyen davranışlar hakkında verılen ıpuçlarının kı bu durumda kullanılan etkılı teknık, cezalandırma olmaktadır çocukta kendı kendını denetleyebılmenın gelışımını gecıktırebılır ve oğrenme surecını de zorlaştırır Sonuç olarak annebabanın kontrol ve dısıplını açıkseçik, dengeli, belirgin, çocuk tarafından anlaşılır ve gorelı olarak 'değlşmeyen' bırstandarttaolmalı Dığer bır deyışle çocuk, anne ve babadan hangı davranışlarının nasıl bır tepkı alacağı, hangılennın cezalandırılaca^ı, hangılerının ödulleneceğı konusunda bır göruş kazanmalı ve boylece davranışları ıle sonuçları arasında bır bağlantı bılıncı oluşturabılmelıdır 1) İlgişefkat gosterme Işte bu sonuçtan yola çıkarak, bugun sızlere annebaba tutumlarının, çocuğun kışılığının gehşımındekı etkılerını denetim odağı' perspektıfınden vererek, bu etkının nasıl oluştuğunu açıklamaya çalışacağız Çocukluk dönemınde çocuğun anneden ve babadan görduğu ılgışefkat, onun uzerınde farklı etkıler yaratacak bır fonksıyona sahıptır Annenın ılgı ve şefkatı, çocukta guven yaratarak geleceğe lyımser bır bakış kazandırmada etkılıdır Kendıne guven duygusu, bıreyın bağımsız davranabılmesı ve kendını yönetebılmesı ıçın ön , koşuldur Bu guvenın oluşabılmesı ıçın onemlı olan, çocuğun anne sevgısını 'her zamanher durumda' algılayabılmesı, dığer bır deyışle bu sevgının 'koşulsuz' olmasıdır Çocuğun anne sevgısını kaybetmeyeceğını bılmesı, onun özgur ve bağımsız gelışmesını destekleyen önemlı bır etmendır Baba sevgısı ıse (özellıkle toplumumuzda) koşula bağlı bır sevgıdır Öyle kı çocuk "soz dinlerse, beklediklerlnl yerine getirırse, gorevlerinı lyı yaparsa..." babanın ılgı ve sevgısını kazanacağını bılır Bu sevgtnın kendı denetımı altında olduğunun farkındadır Boylece kendı davranışları ıle babanın ılgı ve şefkat gostermesı arasındakı açık bağlantı, onda, sonuçların (ödul ve cezaların) kendı davranışlarına bağlı olduğunu, sonuçları değıştırmenın kendı elınde olduğu ınancının gelışmesıne yanı ıçsel denetımın oluşmasına yol açar 7 tutum ve sonuçları Araştırmamızda anne ve babanın çocuk yetıştırme tutumları şu davranış boyutlarında ıncelenmıştı Çocuğa ılgı ve şefkat gosterme, amaçlarına ulaşmasında ona yardımcı olma, tutarlı dısıplın uygulama, koruyuculuk, fızıksel ve duygusal cezalandırma, başarı ıçın baskı yapma Araştırma sonuçlarımıza gore çocukluk dönemınde annenın ılk uç boyutta sırala, nan davranışları (ılgışefkat gosterme, amaçlarına ulaşmada yardımcı olma, tutarlı dısıplın) artması, çocukta ıçsel denetımın gelışmesınde etkılı olurken, sonrakı dört boyutta sıralanan davranışları (koruyuculuk, fızıksel cezalandırma, duygusal cezalandırma ve başarı ıçın baskı) artması ıse, çocukta dışsal denetimln gelışmesınde etkılı olmaktadır Bu sonuçlar genellıkle yurtdışındakı araştırma sonuçlarıyla tutarlı çıkmış ve kulturumuzde anne davranışlarının çocuğun kışılık gehşımındekı etkılerı konusundakı kuramsal ya da gorgul bulgularla butunleşmıştır Baba davranışları ıle gencın denetim odağı arasındakı ılışkı de koruyuculuk davranışı harıç, anne davranışları ıle aynı yonde bulunmuştur Buna gore gencın dene 4) Koruyuculuk Koruyuculuk, özellıkle annelere özgu bır tutumdur Çocuğun ıhtıyaçlarını karşılayan, ona bırıncı derecede yakın olan ve onun ıçın en fazla kaygı duyan annenın aşırı koruyuculuğu, çocuğun kışılık gelışımını olumsuz etkılemektedır Bu değışken, annenın, çocuğun fızıksel ve psıkolojik sağlığını tehdıt edebılecek durumlara karşı duyarlığı ve olumsuz durumlardan çocuğu 'korurna' ya da olan eğılımının nıtelığı ıle ılgılı olan destekleyıcı bır çocuk bakımı tutumunu değıl, çocuğun davranışlarını kısıtlayan, ona hareket serbestlığı tanımayan, çocuğun başına bır şey gelebılır kaygısıyla onu hıç yalnız bırakmayan bır tutumu ıfade etmektedır Yanı 'koruyuculuk' bır bakıma, çocuğu denetlemenın bır boyutudur Boylece annenın çocuğuna aşırı duşkunluk gostererek "bebek gıbı bakması" onun anneye bağımlı olmasına, kendı başına hareket edemeyen, urkek, kaygılı ve guvensız yetışmesıne neden olmaktadır 2) Amaçlarına ulaşmada yardımcı olma Çocuğun amaçlarına ulaşmasında ona yardımcı olma, çocuğa önem ve değer vermeyle ılgılıdır Onun amaçlarını yardıma değer bulma, ulaşması ıçın destek ve ılgı gosterme, boylece çocuğu önemlı, ışe yarar ve değerlı gorduğunu ıfade etmenın bır yoludur Anne ve babadan boyle bır yardım alan çocuk, gerçekten amaçlarına ulaşabıleceğı ve sonuçları elde etmenın kendı elınde olduğu ınancını gelıştırebılmektedır v ÖzeHıkle çocuk, 56 yaşından ıtıbaren babanın Ilglslne, desteğıne, onun ustunluğune ve onderlığıne gereksınme duymaya başlar Babanın rolu, çocuğa bılmedıklerını öğretmek, yaşam sorunlarıyla başa çıkabılmesı ıçın ona yol gostermektır