Katalog

P S İ K O L O J İ D E S O N 1 0 Y I L Klinik psikolojide çeşitlilik ve uzm Klinik psikolojinin uğraş alanları ve geleceğe yönelişleri... Psikoterapi Uzerinde yoğunlaşma. Prof. Dr. Güler Okman Fişek Bogaziçi üniversitesi K lınık psikolojı, ınsanların ruhsal, duygusal, etkıleşımsel sorunlarının psıkolojı bılımının urettığı temel ılkeler ışığında ele alınmasını ıçerır Bu cumle ıle vurgulanan ikl nokta var Bırı klınık psikolojinin ınsan odaklı bır uygulama alanı olduğu, ıkıncısı ıse klınık psıkolojının genel psıkolojı bılımı ıçınde akademık bır altdısıplın ve araştırma alanı olduğu gerçeğıdır Klınık psikolojinin kökenı, on dokuzuncu yuzyıl sonları yırmıncı yuzyıl başlarına dayanır "Klınık Psıkolojı" adını ılk kez bu tarıhlerde Lfghtner VVItmer adında Amerıkalı bır psıkolog tanımlamış ve kullanmıştır Ancak belırgın bır akademık dısıplın ve meslek olarak guçlenıp yayılması, Ikıncı Dunya Savaşı yıllarına rastlar İşlevler: Üç ana nokta Klınık psikolojinin ılgı ve faalıyet alanları başından berı üç ana noktada odaklaşmıştır Psıkolojık test uygulamaları, psıkolojık tedavı ve davranış değıştırme önlemlerı, yanı psikoterapi ve benzerı önlemler, araştırma Başlangıçta oldukça dar tanımlar ıçınde surdurulen bu faalıyetlerı bugun tanımlamak ıstersek, kullanacak en uygun sözcuk "çeşitlilik" olacaktır Aşağıda bu noktaları, bugunku çeşıtlılıklerını kısaca örnekleyerek açıklayalım 1. Pslkolojlk test uygulamalan: Klınık psıkoloğun bu önemlı ışlevı aslında herhangı bır testı bır kışıye uygulamaktan çok öte bır ışlevdır Söz konusu olan, klınık psıkoloğun tecrube bırıkımı ve eğitilmiş duyarlılığı ıle, belırlı bır testı araç olarak kullanarak bırey hakkında değerlendırme ve tanı yapmasıdır Gunumuzde klınık psıkologların en çok uyguladığı testler, çeşıtlı blreysel zeka ve klsllik testleri ıle nöropsikolojik testlerdır Ayrıca bır test aracı kullanmadan sıstematık davranış gözlemlerı ıle de değerlendırme yapılabılır 2. Psikoterapi ve benzerl önlemler: Gunumuzde klınık psıkologların faalıyetlerı ağırlıklı olarak bu noktaya yönelmıştır, dolayısıylaen yoğun çeşitlilik bu alanda gözlenmektedır Bu çeşıtlılığı şöyle açıklayabılırız Ilgı odağımız olan bıreyı çeşıtlı duzeylerde anlayıp ele alabılırız Bu duzeylerı en dar olandan başlayıp genışleyen bır sıstemın halkaları olarak duşunursek, hemen hemen her halkada klınık psıkoloğun gorduğu bır ışlev oluşmuştur En dar duzeyı bıreyın bıyolojık yapısı olarak duşunursek, klınık psıkolog bıofeedback, sıstematık kas gevşetme vb yöntemlerı ıle bıreyın organ sistemleri uzerinde pslkolojlk denetimini arttırmasına yardımcı olabılır Ayrıca psıkolojı ve fızıksel hastalıklar ılışkısını ırdeleyen bır alt ılgı alanı gıderek gelışmektedır Daha genış bır duzeyde bıreyın psıkolojık sorunlarına ılışkın olarak psıkanalıtık psıkoterapıden davranış değıştırme yön12 temlerıne dek uzayan bır önlemler çeşıtlemesı, klinik psıkoloğun repertuarında olabılir Sorun kışıler arası ılışkıler duzeyinde olunca, sıstemın aıle ve grup terapılerı halkaları önem kazanır Son olarak blreyçevretoplum ılışkılerı ve çatışmaları gunderm gelınce, çevretoplum halkası duzeyınde bazı önlemler söz konusu olabılır Bu duzeyde klınık psıkolog daha çok bır danışman olarak, okullar, adlı kurumlar, ışletmeler vb kuruluşlarda gorev almaktadır 3. Araştırma: Yukarıda sözu edilen tum faalıyetlerın geçerlı bır dayanağı olup olmadığı, sonuçlarının başarılı olup olmadığı bır araştırma konusudur Klınık psıkologlar da gıderek artan bır önemle vurgulanan topluma karşı sorumlulukları doğrultusunda, tum faalıyetlerını araştırmalarla destekleme çabalarını artttrmışlardır Bu araştırmalar temel kuramsal duzeyde, yenı test ve psikoterapi önlemlerı gelıştırme yönunde ve gunumuzde uzerinde ısrarla durulan uygulama değerlendırmesı yö nık psıkologların çalışmaları genel olarak su dört yaklaşımdan bırıne dayanır Pstkanalltlk kuram ve guncel türevl objeillskileri kuramı; hümanlstvarolusçu kuramlar; davranışçıblllşsel kuramlar; sistemçevre/toplum kuramları. Bu yaklaşımlar ıçınde gunumuzde ağırlık kazanan, psikolojinin dığer alanlarında olduğu gıbı bılışsel yönu ağır basan kuramlardır Ancak uygulamada gözlenen şey, klınık psıkologların gıderek artan bır esneklıkle dogmadan uzak bır pratığe yönelmelerıdır Mesleki konular: Eğitim ve denetim 1. Eğitim: Psikolojinin hem bır akademık dısıplın hem de bır uygulama alanı olması, uzmanlık eğıtımınde hangı yöne ağırlık verıleceğı tartışmasını sureklı gundemde tutmaktadır Çeşıtlı ulkeler bu konuda farklı vurgulamalar yapmışlardır Orneğın, ABD'de klınık psıkoloğun doktora derecesı almasının gereklılığı savunulup ancak bu derecenın araştırma ya da uy gulama ağırlıklı olarak ayrışması gerçeklesmektedır Ingiltere'de ıse yuksek llsans (master) derecesı, uygulamacı klınık psıkolog ıçın açısından tam olarak anlaşılamayacağı göruşü kuvvet kazanmaya başladı (Dıckınson, 1980) Gerçı bu göruş ılk defa 1930'larda Tolman tarafından ortaya atılmıştı, ama o zamanlar davramşçı akımın ıçınde fazla kuvvetlı olamamıştı Elde edilen bulgular gösterdı kı koşullanma zannedıldığı gıbı otomatık ve mekanık bır olay değıldır, refleks ve uyarantepkı yaklaşımları koşullamayı tam olarak anlatamaz 1980'lerın sonunda koşullamanın tanımı artık oldukça değıştı Bu yenı tanım soyleydı Organızmaların yaşadıkları ortama daha iyı uyabılmesı, hayatta kalabılme şansını daha arttırabılmesı ıçın çevresındekı uyaranlar arasındakı ılışkıyı bılışsel yapısında temsıl etmelıdır Bu bağlamda klasık koşullama, organızmaların bıyolojık açıdan önemlı uyaranların (yıyecek su, başka hayvanlar gıbı) gelıp gelmeyeceğını önceden guvenılır bır şekılde behrten uyaranların (ses, ışık gıbı) öğrenılmesıdır Bu tanımdan da anlaşılacağı gıbı koşullama konusundakı çalışmalar ıkı yenı alana açıldı 1 Organızma ılaçevresı arasındakı ılışkının önemı, koşullandırma çalışmalarında organızmaların evrımsel gelışımının göz önunde tutulması gereğını getırdı Böylece psıkolojidekı öğrenme kuramları yaklaşımı, etolojl ve evrimteorlsl konularına da gırdı 2 Bılışsel yapılar ve süreçler de koşullama konuları ıçıne gırdı Bu gelışmeler, öğrenme teorısyenlerının bır ıkı canlı turu uzerinde çalışarak elde ettıklerı kuralların genelleştırılmesının son derece yanlış olabıleceğı sonucunu da ge nünde olmaktadır Klınık psıkologların uygulamadakı yaklaşımlarına temel oluşturan esas alan klşillk psikolojisidlr ve bu alanda da belırlı bır çeşitlilik söz konusudur Bugun klı Psikolojide öğrenme kuramları değişiyor Bach ve Stravinski müzikleri dinletilerek davranışları incelenen güvercinler deneyi ile bilişsel süreçler de öğrenme kuramlarına girdi. Falih Koksal, Boğaziçi Universıtesi P sıkolojıdekı öğrenme kuramları, 1920'lerde Sovyet fızyolog Pavlov'un klasık koşullama ve Amerıka'da Thorndlke'ın ınstrumental koşullama deneylerınden elde edilen bulgulardan ortaya çıktı Davramşçı akımın ıçınde gelıştı Bu konuda çalışan psıkologlar uzun yıllar bu geleneğe uygun olarak öğrenmeyl koşullandırma çerçevesınde koşullandırmayı da fızyolojıden gelen refleks ve davranışçılıktan gelen uyarantepkı çerçevesınde ınceledıler Bu gelenek ıçındekı temel amaç, canlıların turlerınden ve öğrenme ortamlarından bağımsız genel öğrenme prensıplerının bulunmasıydı Bu nedenden, psıkologlar bır veya ıkı organızma turu (laboratuvar faresı ve guvercın) uzerinde çalıştılar ve bulgularını tum canlılara genelleştırmekte bır sakınca görmedıler 197O'lı yılların ortasından ıtıbaren yukarıda belırtılen temel çerçeveye ters duşen bulgular elde edılmeye başlandı 1980lerde öğrenme kuramlarının uzerinde dur duğu temel yapı bu yenı bulgular doğrultusunda değıştırıldı ilk onemlı değişıklik, koşullamanın tanımında oldu Refleks geleneğınden gelerek koşullandırma şoyle tanımlanıyordu Bır tepkı yaratmayan bır uyaran, bıyolojık olarak bır tepkı yaratan bır uyaran la (Şartsız uyaran) zaman ıçınde bırbırlerıne yakın olarak tekrar tekrar verılırse, sonunda, başlangıçta bır tepkı yaratmayan uyaran şımdı aynı tepkıyı yaratmaya başlayacak, yanı şartlı uyaran olacak Bu tanıma gore koşullandırma elde edebılmek ıçın ıkı temel ılke, 1 Şartlı uyaran ıle şartsız uyaranın zaman ıçınde bırbırlerıne yakın olması, 2 Bu ıkı uyaranın beraberce bırçok defa verılmesı Rescorla'nın 19711972 yıllarında yaptığı deneyler, bu ıkı ılkenın koşullama elde edebılmek ıçın ne gereklı ne de yeterlı olduğunu gösterdı , Ote yandan koşullamanın uyarantepkı İlk değişıklik Iki yeni alan