Katalog

BEYİN ARAŞTIRMALARI Belleğiniz üzerine 10 soru 10 yanıt Kişiliğimizin bütünlüğünü sağlayan belleğin beyinle ilişkileri ve olağanüstü olanakları üzerine soruları, "Beynin Sırları" kitabının yazarı Yves Christen yanıtlıyor. Anılar nasıl düzenlenlr? ır kez beyınde depolanan anılar ışlenır ve duzenlenır Özellıkle anımsanacak bıçımde duzenlenır Bu etıketleme surecı, anımsama ıçın temel bır nıtelık taşır Çoğu zaman bır belırtı anının etıketını bulmayı ve onu anımsamayı sağlar PROUST'un unlu madeleıne hıkâyesının gösterdığı de budur Bır tat alma duyumu çocukluk anılarını canlandırır Bu belırtıler sayesınde tumuyle kaybolduğunu sandığımız anılarımıza kavuşabılırız 22 Kasım 1963 akşamı ne yaptığınız sıze sorulsa kuşkusuz bunu anımsayamazsınız Ancak sıze o tarıhte J.F.Kennedy ölduğu belırtılırse, belkı de bır çok öğe bulursunuz mız gerekır Uyuşturuculardan da kaçının, bunların etkısı de korkunçtur Ayrıca fazla kahve, çay ve tutunden de uzak durun B Çeşitli bellek türleri var mıdır? Çoğu zaman belleğı çok kısa sürelı bellek, kısa surelı bellek ve uzun surelı bellek olarak ayırıyoruz Bunlardan ılkı duyumsal bır belleğe eşıttır (Orneğın Goruntunun retına üzerınde uzun sure kalması) Bu neredeyse dolaysız bellek, bazı çocukların bır sayfa metnını kısa surede gorselleştırmelerını sağlar Bu fılmın her 24 ya da 25 karesının arasına sıkıştırılan gızlı göruntulerın algılanmasında da söz konusu olan bu bellektır Bılınçlı olarak, algılamalarda belleğe yerleşırler Kısa surelı bellek, bılınçlıdır Kısa bır sure boyunca anımsamayı sağlar (Tıpık bır örnek Telefon rehberlerınden okuyup çevırınceye kadar anımsadığımız telefon numarası) Bu noktada ılgınç bır ayrıntı da anımsayabıleceğınız rakam (ya da bılgı sayısının) 5'le 9 arası ortalama 7 sayısında olmasıdır Çoğu kımse bırçok uygarlıkta altın sayının (yanı 7 rakamının) unlu mıtının bu olaydan kaynaklandığını duşunur Uzun surelı bellek, bırkaç dakıka ya da bırkaç yıl sonra anımsanabılınecek anılarla ılgılıdır Bu anılar bazen kesın olarak butun ayrıntılarıyla depolanırlar Belleğin anatomık bır dayanağı vardır Beynımızın bazı bolgelerının temel bır ışlevı vardır Oldukça kesın zedelenmelenn bellek yıtımıne yol açması bunu kanıtlar, belleklerını yıtırmış kımı ınsanların ölumlerınden sonra beyınlerı ıncelendığınde bu görulmuştur San Dıego'dakı (Calıfornıa) Larry S Squıre ekıbı, geçırdığı bır kaza sonucunda en ufak bır yenı anıyı depolayamayan R B adlı hastanın ılgınç durumunu ıncelemıştır Bu hasta eskl olaytarı anımsayabılıyor ve eski yuzlerı tanıyabılıyor, ancak kendıne söylenen her şeyı unutuyordu ölumunden sonra araştırmacılar, beynının tumuyle normal olduğunu, yalnızca hippocampe denılen kesın bır bölge dışında beynının tumuyle normal olduğunu kanıtladılar Bellek uzmanlarının gözbebeğı denız salyangozu APLYSIE Amerikalı Erıc Kandel sayesınde bu ganp denızhayvanı belleğı, inceleyen araştırmacılann maskotu oldu Görunumu her ne kadar ılkel olsa da bu yumuşakçıl öğrenme ve hatırlama yetısıne sahıptır Belleğin blr kimyası var mı? Beyındekı sınır hucrelerı kendı aralarında ıletışım sağlayan molekuller sayesınde ıletışım kurarlar Bunlardan bırı olan acetylcnolınenın onemlı bır rolu vardır Bunun çalışmasını engelleyen maddeler bellek yıtımıne yol açarlar Yaşlanma surecı ıçınde anımsama yetılerının azalmasının yanı sıra acetylcholınenın azaldığı görulur Işte bu nedenle bellek bozukluklarını tedavı etmek ıçın acetylchohne'le aynı etkıyı yapan ya da etkısını guçlendıren ılaçlar kullanmayı umuyoruz Bellek ve uyku arasında blr ilişkl var mı? New York'ta öğrenmeyı sağlayan sınır ağlarıyla ılgılı çok ılgınç ıncelemeler yapmıştır Uzun zamandır uykuyla bellek arasında bır ılişkı olduğu duşunuluyor Gunde on saatten fazla uyuyan 7,8 yaşlarındakı çocuklar, sekız saatten az uyuyan çocuklara oranla okulda daha başarılı durumda olurlar Ruya görduğumuz paradoksay uykunun önemı buyuktur Yoğun bır oğrenme evresınden sonra uyuma suresı uzar ve bu uykunun bozulması oğrenılen karmaşık şeylerı etkıler (Unutmasına neden olur) Kısa bır sure önce Squıre belleğını yıtırmış ve hayatta olan kışılerın hippocampe zedelenmelerını RMN'le yapılan bır ınceleme sayesınde ortaya çıkarmıştır Demek kı beynin bazı bölgelerı önemlı bır rol oynar Olağanustu vakalar bılıyoruz Bunlardan en unlusu bılım lıteraturunde S adıyla tanınan ve neredeyse her şeyı anımsayabılen Salomon Venlamlnoff'tur Bu kışı orneğın şöyle bır lısteyı anımsıyordu 6680, 5432, 1684, 7935, 4237, 3991, 1002, 3451, 2768, 1926, 2967, 5520 Her yönden hatta eğık olarak (64853811466651) bıle ezbere söyleyebılıyordu Durumunu ozel olarak inceleyen Rus Nörolog Alexandre Luria, kendısı hakkındaşu sonuca varmıştır "Bellek yeteneğinin bellrgln bir sınırı yoktur. ' Venıamınoff^ bellek eğıten bırı olabılmek ıçın mesleğı olan gazetecılığı bırakmıştır En onemlı sorunu ıse görduğu her şeyı unutmasıydı Bunun ıçın unutmak ıstedığı herşeyı not edıyor, yanı genelde bızım yaptığımızın tersını yapıyordu Bunun gıbı bırçok olağanustu kımse tanıyoruz Bunlardan bazıları, dahı (örneğln matematlkçl Gauss), fakat çoğu sıradan kışılerdı Bunlar varlıklarıyla ruhbılımcılerı buyuleyen "budala (savants ıdıots) bılgınlerdı" Rakam ve kelimeteri anımsama yeteneğinin sınırları var mıdır? Bütün olayları aynı biçlmde ml akılda tutuyoruz? Kuşkusuz hayır Bellek ve unutma, seçmelı bır bıçımde çalışırlar Genelde hoşa gıden ve yararlı olan akılda tutulur Bazı sozcukler dığerlerınden daha kolay anımsanır Boylece kopek, çaydanlık, tımsah, borazan ve benzerı sözcuklerden oluşan bır lısteyı ezberleyen on kışıden dokuzu ılk once (tımsahtan daha yararlı sayılmayacak bır nesne olan) borazan sozcuğunu unutuyordu Gunumuzde yapılan başka klasık ıncelemeler de şunu göstermışler Amerıka Bırleşık Devletlerı'nde yaşayan bır beyaza, şapkalı bır zencının ve elınde bır bıçak olan beyazın resmı gosterıldığınde, bu kışının belleğınde durumlan değıştıreceğını, yanı tehlıkelı nesneyı zencının elınde, saygın nesneyı de beyazın elınde anımsayacağını goruruz Demek kı bellek surekll seçim yapar Yalnızca gerçekten hoşuna gıdenı kaydeder Bu bakımdan unutma anımsama kadar onemlı görunur Anksiyete (sıkıntı, kaygı) ve bellek arasında ne gibi bir bağ vardır? Aşırı bır anksıyetenın olduğu kadar, anksiyete yokluğunun da belleğe zararı vardır Bunun kanıtı Anksıyeteye karşı kullanılan ılaçlar (sakınleştırıcıler) yuksek dozda alındıklarında, bellek yıtımıne yol açarlar Kısa bır su'e once Fransız araştırmacı Georges Chapouthier, bu sakınleştırıcılerın karşıt etkısını uyandıran molekullerın (betacarbolın) hatırlama yetısını guçlendırdığını kanıtlamıştır Ancak, ne yazık kı şımdılık bunlar ılaç olarak kullanılamazlar, çunku panık krızlerıne yol açarlar Alkol ve kahve anımsama yetllerlnl azaltabilir ml? Kuşkusuz evet Aşırı ıçkıden kaynaklanan bellek boşlukları çok lyı bılınır Kronık alkolıklerde bunlar oldukça belırgındlr Genellıkle yazı belleğı zarar görurse de, rakam belleğı ıçın pek aynı şey söylenemez Bunun dışında bellek yıtımının yanı sıra, gerçek olmayan anılar ve delıce uydurmalar görulur Demek kı fazla ıçmeme Mucize ilaçlara Inanmak gereklr ml? Hıçbır mucize ılaç yoktur Ancak tıbbın tumuyle çaresız olduğu söylenemez Kımı ılaçların olumlu bır etkısı vardır, kımısı ıse henuz ınceleme konusudur Dığer yandan Prof. Yasavage ve başka ekıplerın çalışmaları, beyne alıştırma yaptırmanın mumkun olduğunu gösterır Sonuçta hem ılaç, hem alıştırmalara başvurulduğunda daha olumlu bır sonuca ulasabıleceğımızı göruruz Hayvanların belleği Incelenebillr mi? Farelere, sıçanlara, hatta bır tür kurt olan planarya ya da denız salyangozu (aplysıe) gıbı daha basıt organızmalara bıle sayısız ış öğretebılırız Erlc Kandel,