Katalog

UZAY ARAŞTIRMALARI Güneşe ilk yolculuk Derleyen: Murat Arın Baştarafı 1. sayfada Ayrıca yer çekiminden kurtulmak için de ek bir hız lazım. Aslında, gezegenler arası uçuşlar hiçbir zaman yerden başlamıyor; bu tür uçuşlar için uygun olan 230 km yükseklikteki bir yörüngeden gerçekleştiriliyor. Böyle bir fırlatmanın başarılı olabilmesi için ilk hızın 31.7 km/s olması gerekir (yeryüzünün hızı 30 km/s). Bugün için bu olanaksız. Bu nedenle başka bir çözüm araştırmak şart. Ulysses, Güneş'in çevresinde kutup yörüngesine yerleşmek için uzay mekaniği yasalarından zekice yararlanacak. önce, yeryüzünün hızına yapacağı katkıyla Jüpiter'e kadar gidecek; sonra bu büyük gezegenin çevresinden dönerken biraz daha hız kazanacak ve bu kez Güneş'e doğru yönelecek. Ulysses, Discover tarafından yerin yörüngesine yerteştirildikten 50 dakika sonra, ateşlenen roketleri sayesinde yere göre 15.4 km hız kazandı. Yerin hareketiyle aynı yönde ilerlediği için, Ulysses'in hızı, kendi hızı artı yerin hızına eşitti: 15.4 + 30 = 45.4 km/s. Bu Jüpiter'e ulaşmak için yeterli bir hız. Aynı zamanda bir uydunun ulaştığı en yüksek hız. adlandırıldı. Çeşitli enlemlerden gözlemlendiğinde, Güneş'in ateş fışkırttığı bu delikler bazen gözüküyor, bazen yok oluyor, fakat kutuplarda hiç kapanmıyor gibi gözüküyor. Ulysses, bu deliklerin oluşma mekanizmalarını gözleme ve manyetik alan tarafından bozulmamış ateş yaymalarını çözümleme olanağına sahip olacak. Yine kutuplarda, korona deliklerinden yayılan yüksek enerjili parçacık ışıması daha az bozulmuş oluyor. Bu parçacıkların incelenmesi sayesinde, gökbilimciler, Güneş'in yüzeyinin sıcaklığını ve nelerden oluştuğunu büyük bir kesinlikle belirlemeyi umuyorlar. Ulysses'in görevi galaksinin öteki yıldızlarını da kapsıyor. Güneş'in kutuplarından geçen yörüngesi özel bir konum olduğu için Samanyolu'ndaki kozmik ışımayı değişik bir açıdan gözlemleyecek. Gözlemlerin orijinalliği, Güneş'in manyetik alanının kuvvet hatlarının, ekvatorda kutuplarda olduğundan daha geniş alana yayılan bir düzlemde bir etki bölgesi oluşturması. Ulysses, yolculuğu sırasında iki kere bu bölgeden çıkabilir (kutuplarda). Bu gerçekleşirse, Ulysses, gökyüzünün manyetik alandan etkilenmemiş bir görüntüsünü sağlayabilir. Ayrıca, uyduda uzaydaki en gizemll nesnelerden; nötron yıldızlarından, kara deliklerden, galaksinin merkezinden yayılıyor gözüken gama ışınlarını saptayabilen bir dedektör var. Helyum araştırması X ışınlanyla yapılan gözlemlerde, Güneş'in en dış bölgelerinde koronayı ve manyetik alanı süsleyen büyüleyici bir yırtık görülüyor. Bu korona delikleri, Güneş'in etkinliğinin yüksek olduğu dunemde gözlemlenlyor. Sakin dönemde, yalnızca kutuplar açık kalabillr. Ulysses, kutuplardan geçerken bu korona dellklerini de araştıracak. İlk randevu 1992'de Ulysses, 1992'nin başlarında Jüpiter'in yaklaşık 430 bin kilometre yakınından geçecek. Gezegenin çevresinde dönecek olan uydu, Güneş'e ulaşmak için yeterli hıza ulaşacak. Jüpiter'in kuzey kutbunun üstünden geçecek biçimde fırlatıldığı için yörüngesi "aşağıya doğru bükülecek", dolayısıyla ekliptiğe (Güneş'in ekvatorundan geçen ve gezegenlerin çevresinde döndüğü düzlem) dik düzlemi olan bir yörüngeye oturacak. Böylece Ulysses, Güneş'in kutuplarının üstünden dönecek; bu yörünge, aynı zamanda yerin dönme eksenine de dik. Ulysses, ekliptik düzlemden çıkarak uzay yolculuklarının doğuşundan beri ilk kez Güneş sisteminin hiç bilinmeyen bölgelerini inceleyebilecek. işte Ulysses projesinln amacı bu. Tabii uydunun en önemli görevi Güneş'i gözlemlemek. ilk olarak yıldızın serbest bırakttğı güneş rüzgân adlı enerjiyi analiz edecek. Bu sürekli proton ve nötron akımı, yıldızın manyetik alanının etkisi altında. Ote yandan Gü kozmik ışınlar piazma dalgası Gunes in radyc dalgaları neş'in kendi çevresindeki dönüşu nedeniyle manyetik alan, kuvvet hatları ekliptik düzlem üzerinde birleşen ve kutuplarda koni biçiminde iki açık bırakan bir etki bölgesi oluşturuyor. Dolayısıyla manyetik alanın etkileri kutuplarda çok daha az ve buradan gelen parçacıkların farklı özellikleri olması gerekiyor. Uydu, güney ve kuzey kutuplarına en yakın geçişi sırasında (300 milyon km uzaktan geçecek; bu Güneş ile yer arasındaki mesafenin iki katı), güneş rüzgârının üretildiği varsayılan yeri karşıdan gözlemleyecek. Güneş koronası ve manyetik alandaki yırtılmalar bundan yirmi yıl önce saptandı ve korona delikleri olarak Sabırsızlıkla beklenen bir başka gözlem, uzaydaki helyum bolluğunu kapsıyor. Bu element, büyük ölçüde evrenin doğuşuna yol açan büyük patlama sırasında oluştu. Bu kurama göre, evrende bol miktarda helyum bulunması gerekiyor. Bugün yapılan ölçümler bunu doğrular nitelikte, ancak Ulysses'in ölçümleri kesin bir sonuç elde edilmesini sağlayacak. Ulysses'in araştırma alanının içinde evrenin tarihinin yanı sıra Güneş sistemi ve gezegenlerin oluşumu da bulunuyor. Uydu, kutup bölgelerinde, çok iyi korunmuş ilk madde artıklan bulabilir. Şu bir gerçek ki Ulysses güneş rüzgârlarının etki bölgesinden tamamen çıkamasa bile göndereceği tüm bilgiler bizim yerden ya da ekliptik düzlemde bulunan öteki uydulardan yaptığımız gözlemlerden elde ettiklerimizden daha iyi olacak. D "güneş ruıgar. Yıldulararası gaz enerjı yüklu p.ucacıklar x ışınları koron kozmik toz ekim ayında fırlatılan Ulysses, şubat 1992'de Jüpiter'e ulaşacak. Jüpiter'in çevresinden geçerken gezegenin çekimlyle Güneş'e yönelecek olan uydu, 1994'ün haziranında Güneş'in Güney Kutbu'na varacak. Yanda Ulysses Güneş'e yolculuğu sırasında birçok veriyi inceleyecek. Uyduda koronalannı, Güneş rüzgârlarını, x ışınlanm, kozmik ışınları gözlemleyecek gereçler bulunuyor. Kuzey kulbundan gı (TemmuzEylul 1Ş95J yotungesi Jupıter e ula$ma (Şubat 1992) aik geciş ~p«latfr (Subat 1995) (£kmT Eklıplık duileme Guney kutbundan 100 gün gecis (HazıranEkim 1994) yc ogesı 12