Katalog

S O R U N Y A N I T L A Y A L I M D Ü Ş Ü N BUL Steno nedir? Nasıl kullanılır? Okurumuz Funda Toraman, "Steno hakkında açıktayıcı btlgi verebllir mislnlz?" diye soruyor: YANIT: "Steno", stenografinin kısaltılmış şeklidir. Stenografi işaretlerıyle herhangi bir metnin konuşma hızıyla yazılması anlamına gelir. Stenografi, kısaltılmış ve uzlaşmalı işaretlerden oluşan ve sözleri söylendiği kadar çabuk yazmaya yarayan yazı yöntemidir. Söz ve konuşmanın söylendiği kadar çabuk yazıya geçirilmesıni sağlayan bir grafik sisteme daha ilk çağlarda gereksinim duyulmuştu. Yunan takigrafisi ve Tiro işaretleri stenografi yazasının günümüze kadar gelmiş ilk örnekleridir. Ortaçağda stenografi, daha çok noterlik belelerinde ve elyazması kanunlarda kullanıldı. "Ars Notaria" adlı eserinde Tiro işaretlerinden ilham alarak oluşturduğu kısaltılmış bir yazı sistemini açıklayan İngiliz rahibi J.Tilbury'nun çalışmaları ise pek ilgi görmedi. Buna karşın Tilbury'nin sistemi ile Ars Notaria Aristotelis'te (XII. yy.) açıklanan teoriler, takigrafiden modern stenografiye doğru bir gelişimin başlangıç noktasıdır. XII. yy.'dan XV. yy.'a kadar, kültürün gelişmesi, vaızlara gösterilen ilgi, reform ve karşıreform hareketlerı, takigrafi kullanımını yaygınlaştırdı. Bu dönemde bazen kişisel, bazen keyfi işaretlerden yararlanıldığı da görülür. XVII. yy.'da stenografi üç ayrı okulun çalışmalarıyla gelişti: Ingiliz, Fransız ve Alman okulları. "Stenografi" terimi ilk olarak İngiliz John VVillis, (15751625) tarafından kullanıldı. VVillis, Arte of Stenographie (Stenografi Sanatı) adlı yapıtında geometrik işaretlere dayanan bir sistem ortaya koymuştur. Ama asıl profesyonel stenografi, Oxford Üniversitesi öğretim üyelerinden Samuel Tayloc'ın (17641811) tasarladığı bir yöntemden türedi. Fonetik yazıyı ilk bulan Taylor'dır. Bu yazının esası, her fonemin bir tek işaretle karşılanmasına ve yalnız duyulan seslerin kaydedılmesine dayanır. işaretlerinin geometrik çizgilere benzemesi sebebiyle "geometrik sistem" diye adlandırılan bu sistem, bilinen bütün stenografi sistemlerinin esası olarak kabul edilir. Taylon'un stenografi sistemi Pierre Bertin tarafından Fransızcaya (1792), Paul Marti tarafından ispanyolcaya ve Emilio Amanti tarafından da İtalyancaya uygulandı. Hippolyte Prevost 1826'dayayımladığı "Yeni Stenografi Sistemi" adlı yapıtıyla TaylorBertin sisteminde birtakım değişiklikler yaptı. Daha çabuk yazma ve doğru okuma iie ilgili önemli yenilikler getirdi. Yapıt daha sonra Prevost'un öğrencisi ve çalışma arkadaşı Albert Delaunay tarafından ele alınıp işlendi (1878). Buna karşılık Conan de Prepean (1813), AimeParis (1822), Emile Duploye (1876) gibi yazarlar Taylor sisteminden ayrıldılar. Bugün Fransızca konuşulan ülkelerde bu yazarların sistemleri kullanılmaktadır. Ayııı dönemde İngiliz Isaac Pitman (18131897) "benzer sesleri benzer işaretlerle karşılama" ilkesinden hareket ederek stenografinin ses kavramını geliştirdi, hazırladığı geometrik fonografi Amerika, Japonya ve Avustralya'da kabul edildi. Daha sonra Giuseppe Francini tarafından da italyancaya uygulandı. Ama en mükemmel modern stenografi sistemi Alman Franz Xaver Gabelsberger'in (17891849) sistemidır. Gabelsberger sistemi, kelimenin, fonetik, grafik ve etimolojik kurallara göre analizine dayanır. Örnekler, son ekler ve mantıksal kısaltmalar sayesinde doğru okuma, doğru yorum ve çabuk yazma, sistemin bellibaşlı özellıklerındendir. Gabelsberger sistemini Avrupa'nın hemen her yerinde çok kişi benimsemiştir. İtalya'da Enrico Carlo Noe'nin, Sırbistan ve Hırvatistan'da Magdiç'in, Polonya'da Guminski'nin, Çekoslavakya'da MikuliçHerut'un, Bulgarıstan'da Bezensek'in, Rusya'da Sokolov'un sistemleri vb. gibi Avrupa'da kullanılan birçok stenografi sistemi Gabelsberger sisteminin birer uygulamasından başka bir şey değildir. Türkiye'de Greeg ve Pitman sistemlerinin Türk dili özelliklerine uydurulmasıyla elde edilen ve 'komisyon stenografi1 adı verilen bir sistem uygulanır. Bu sistem 1956'da toplanan bir komisyon tarafından yapılmıştır. Kaynak: Larousse AVMl İilMW USTTE öLVWSI OIAJIU6I KAÜ'IKf Armağanlı bulmaca Havuz probleml 1 r = 5 cm yançaplı A borusu açık bırakıldığı zaman tek başına havuzu 5 dakikada doldurmakta. 2 r» 2 5 cm yançaplı B borusu açık bırakıldığı zaman tek başına havuzu 10 dk. doldurmakta 3 ikısı aynı zamanda açık bırakılırsa havuz kaç dakikada dolabllır. Bılmeceyı doğru olarak çozen 20 okurumuza "Kaybolmuş Paradigma ve İnsan Doğası" kıtabını armağan edıyoruz Çözümler ve kazananlar Ahırda kaç hayvan var? Bir ördek, ıkı öküz, yırmı domuz. "Dünyamızın Kaderi" kitabını kazanan okurlarımız Tayland Efeoğlu Istanbul, Aydın Aydın, Izmıt. Oğuz Poroy Uskudar Istanbul, Hüseyin Yılmaz Bursa, Nurhan Bodakoğlu Balıkesır, Hakan Erturk Beşıktaş • Ist Rıza Bilgin Sıvas, Ahmet Paşaoğlu Ankara, Murat Şahinoğlu Bebek Ist Arslan Hayır Kırıkkale Necati Büyükdura Ankara, Fatma Dündar Istanbul, Ercan Hayır Kırıkkale, M.Metln Ay Istanbul, Ercan Canbay Sıvas, Safiye Şenocak • Afyon, All Kır Denızli, Cemil Tınaz Duzce, Orhan özdemir, Kadıköy, Aynur Kavak • Muş ZAPATA Vı. Şimdi atılan her üç paradan ıkısının yüzü aynı (ya yazı, ya tura) olacaktır. Gerı kalan üçüncü ıle bu ıkılınin aynı olması olasılığı ise VÎ olduğuna göre... Pardon, yanlış cevap V* olacakmış. İstersenız tablo yaparak bulabilirsinız. Ya da olasılık hesabıyla, hepsı tura (1/8), hepsi yazı (1/8) ise toplarız, V* eder. Ama ilk baştaki çözüm de çok mantıklı. 15