Katalog

B İ L İ M İ N Ö N C Ü L E R İ E N ERJ İ Antarktika'da hareket mi var? ,ntarktlka'nın buzdan takkesl, gazegenlmlzln en IIglnç doğal olaylarından blrldlr. Bu buz takke, günlük yaşamımız üzerlnde temel blr etkl yapar. Araştırmalar, Antarktika'daki buz takkanln, karar kütlesl uzerlnde birkaç mll kalınlığında olduğunu gösterdl. Buz takk», hava slstemlerlnl soğuk hava 11e besler, yeryüzünü yaşanır kılan blr tarmostat görevl yapar. Arktik'taklne oranla, daha •tkilldlr. r. Antarktlka, aynca, yeryüzü suyunun önemll bölümünü de donmuş depolar. Bu su eriseydi, kıyı sehlrlerl »u attında katırdı. Ne kl son araştırmalar, bu buz kltleslnln sanıldığı kadar istlkrarlı olmadığını gösterdl. Şasırtıcı blr sekllde, anakara lle uzerlndekl buz tabakası arasında, sıfırın altı derecelerde su buldular. Soğuk füzyon mutfak deneyi mi? F Serhat ÇakırODTÜ 10 ordusuna mensup bilim adamları, ancak 1968'de buzu anakaraya kadar deldller. öncekl delmelere kıyasla, 10 mlsll derlne inmişlerdl. Mllyonlarca ton buzun yaptığı muazzam basınç sonucu, en altta kalan buz tabakası erlr ve öyle kalır. Çünkü suyun donması Içln genleşmesl gereklr. Sondaj dellğl, ABD'ye a l t q Byrd Istasyonu yakınında açıldı ve 1.5 aşağıda anakaraya varıldı. Takkenln küçük blr parçası blle.lelakete yol açabilecek med dalgalannı harekete geclreblllr. Bulunan bu su, buzulbllimcilerln otedenberi yaptığı tahmini doğrulamıştı. Bu akış, buzun altındaki suyun hareketl kolaylaştırıcı etkısı ile anakaradan kayma sırasında hızlanacaktır. Bu keşif, akla dehşet olaylar getlriyor: Bütün buz takkesi yerlnden oynayablllr ve kayanın uzerinden kayarak okyanuM karışabillr. şte bu dışa dağılan buz kutlesı, dunyanın Ikliminl derinden etkileyecek ve belki de yeni bir buzul çağı başlayacak. V Onblnlerce yıldır yağar kar, Antarktika'da bınlerce feet kalınlığında buz takkesı oluşturmuştur Bu takke, buzun plastık deformasyonu sonucu dışa doğruakar. Antarktıka dan kayan buzdağlarının alanının genışlemesı, bugunkunden daha fazla oranda sıcaklık yansıtacak vesoğutacaktır. lâ 5 v .ı Bu arada surtunme ile ısı oluşacak ve kayma daha hızlanacak, blnlerce buz dağının okyanusa yuvarlanmasına yolaçabilecektir. Arktik buz takkesl de o zaman buyumeye başlayacak ve dunya yeni bir buzul çağına glrebi lecektlr. uzyon enerhsı dunya veülkemız kamuoyu gündemınde Mart ayında bırı ingılız dığerı Amerıkalı ıkı bılım adamı, Martın Fleischmann ve Stanley Pons, nukleer fuzyon enerjısını oldukça basrtgörunen bir yöntemle elde ettıklerını açıkladılar Bu açıklamayı takıp eden günlerde bılım adamlarının ve kamuoyunun dıkkatlerı fuzyon ener|isine yöneldı Fleischmann ve Pons ağır suyun elektrolızı ile açığa çıkan döteryumun palladyum krıstallerı ıçınde bınkmesını sağladılar Oeney sırasında (henuz netleşmeyen mıktarda) ısı ve nötron ölçtuklennı açıkladılar Nötron, atorn çekırdeğını oluşturan temel parçacıklardan bındır ve elektrıksel yuku yoktur Ölçulen ısının buyukluğunu (bir cm 3 palladyumda 10 watt kadar) ve kaynağını açıklamak oldukça zor görunüyor Soğuk fuzyonda bu beklenmedık gelışme, bılgı&ayar haberleşme ağının da yardımı ile bırçok bılım adamını heyecanlandırdı Kısa surede belkı de yüzlerle ölçulebılecek sayıdakı araştırma merkezlerınde soğuk fuzyon çalışmaları başladı ilk olumlu sonuçlar Texas, Georgla, Moskova, Debrecen, Stanford unıversıtelerınden geldı Italya'da ENEA Cenova ve ONR araştırma merkezlerı ılk deneylerı tekrar etmek yerıne ıktncı bir yöntem ile soguk fuzyonu gerçekleştırdiklerını açıkladılar Bu arada Brezllya, K. Kore ve Hindistan'dakı bazı araştırma merkezlerı ile Türklye'den de blr grup, deneylerınln olumlu sonuç verdığını duyurdular Ancak bir sure sonra Georgla Ünlversitesl Ilk açıklamasını gerl alarak ölçümlerının yeterı kadar sağlıklı olmadığını, dedektörterlnln ortamdakı ısı değışımlerlnden etkllenmış olabıleceğını duyurdular Ölçulen nötron sayısının azlığı soğuk fuzyon deney sonuçlarının ıhtıyatla karşılanmasını gerektırmektedır Gıderek deney verılerının guvenırlığı önem kazanmaktadır Yapı duvarlarının bunyesınde bulunan toryum ve bınaların alt katlarında yoğunlaşan radon gazı enerjılerı 2 6 MeV cıvarında gama ışıması yapmaktadır Fuzyon reaksıyonlarında açığa çıkan gamanın enerjısı ıse 2 2 MeV cıvanndadır Ay rıca tstatlksel hatalan azaltmak amacı ile deney yapılan bölgede doğal radyasyonun uzun sure ile ölçülmesı gerekmektedır Deney yapılan bölgenın doğal radyasyondan ızolasyonu gerekebılır Katıhal ıçınde soğuk fuzyon oldukça yeni bir konu olduğundan kuramsal çalışmalar henuz ılk aşamalarında bulunuyor Eldekı deneysel verılerın azlığı ve yeterı kadar net olmaması kuramsal model çalışmalarının hızını bellı ölçulerde etkılemektedır Döteryum molekulunde bulunan ıkı döteryum çekirdeğının normal koşullarda kaynaşabılme olasılığı 10 M sanıyede bırdır, bu ıse bütun evrende böyle bir bırleşmenın sanıyede bir kere olabılmesı demektır Fuzyon olasılığı palladyum ya da tıtanyum krıstallerı ıçınde artmaktadır Krıstal yapı ıçıne soğrulan döteryum çekırdeklerı bırbırlerıne normalden fazla yaklaşabılmektedırler Eğer bu yaklaşma normalden yarıya ınerse fuzyon olasılığı 10" sanıyede bıre 10 katına ınerse 10* sanıyede bıre ındığı hesaplandı (S Koonın ve M Nauenberg) Krıstal ıçınde döteryum çekırdeklerının bırbırlerıne yaklaşabılmelerını sağlayan nedenler henuz bılınmemektedır Ancak palladyum veya tıtanyumun serbest elektronlarının fuzyonda önemlı rol oynayabıleceğını söylemek mumkundur Bir süre önce ODTU'yu zıyaret eden Italyan fızıkçı G Benedek italya'da yapılan deneylerın sonuçlarından katıhal ıçınde fuzyonun dınamık bir olay olduğunu ılen surdu Bu kurama göre krıstal yapı ıçınde hareket halındekı döteryum atomları krıstal ın bir hucresınden dığerıne geçışı sırasında bırbırlerıne yeterı kadar yaklaşıp kaynaşabılmektedırler Dolayısı ile katıhal ıçınde fuzyonun gerçekleşebılmesı ıçın döteryum atomlarının sureklı hareket halınde olması gerekmektedır Şu ana kadar yapılan soğuk fuzyon deneylerınde ölçulen nötron sayısı oldukça duşük Tıpık ölçum Ikı sanlyede bir nötron mertebesınde (deneylerde 100 gr kadar paladyum veyatitanyum kullanılıyor) kl bu da 1013 vvattlık bir ısıya karşılık gelmektedir Katıhal ıçinde so ğuk fuzyon ener|i probleminl çözmekten uzak görunmektedır Ancak konu yeni ve araştırmaya açıktır Deneylerde oldukça pahalı olan palladyum kullanıldı Bu metal yerıne hıdrojen emme Özellığı olan vanadyum, tantal, nıobyum veya alaşımlan kullanılabılır Aynca bazı deneylerde gaz olarak kullanılan döteryum yerıne, trıtyum döteryum karışımı kullanılabılır Döteryumun metale depolanması basınçlı gaz veya elektrolız lle yapılmaktadır bunlar dışında yeni yöntemler gelıştırılebılır Gerek deneysel gerekse kuramsal yönü ile katıhal ıçinde nukleer fuzyonun ne olduğunu anlamak zaman ıçınde bellı olacaktır, ancak olayın blr mutfak deneyi olmadığını söylemek mumkündür Ortak Pazar'a gırme aşamasında olan Turkıye fuzyon (sıcak veya soğuk) konusunda dlğer ulkelerden gerı kalmak ıstemıyorsa bu konuya daha cıddl bakmalı ve gereklı yatırımı dıkkatlı bir bıçımde yapmalı, konusunda uzman kışılerı mumkün olursa bir merkezde toplamalıdır G süreç, ancak Antarktika buz takkesi en alttakı suyun yeniden donmasını ve boylece kaymayı engellemesini mümkun kılabllecek kadar inceldlğinde durablllr. Işte Antarktlka'dakl buz takkesının bir su tabakası uzerinde Istikrarsız durduğunun keşfı, bu tur düşüncelere yol açıyor. ı• 14