Katalog

BİLİM KÜLTÜR Bang artık bır varsayımdan öte değıll "Blyolo|i çıkmazı' Thom'a göre bu gelışım çöküşunun tıpık bir örneğı "Bıyolojıstler olayları açıklamaksızın, sadece betımlemekle yetınıyortar Çızdıklen mekanızmalardan tutarlı bır tablo elde edemeden ve kendı söyledıklerınden de fazla bır şey anlamadan, durmadan bılgı bırıktırırler Bunun nedenı de bıyolojıstlerın, çocuklar gıbı, kendı gözlem aygıtlarından buyulendıklerı ıçındır Artık duşunmekten vazgeçmışlerdır Bıyolojı, eğer duşunmuyorsa, ılerleme de yapmıyor demektır Teorık duşuncenın olmadığı yerde bılım bır arşıv koleksıyonundan başka bır şey değıldır Unutmayalım kı bılım tarıhınde kavramların önceden keşfedılmesı, fızık yasalarının oluşmasını mumkun kılmıştır XVII yuzyıldan bu yana modern bılım, teorık gelışme, deneylemeden once geldığı ölçude gerçekleşebılmıştır Butun buyuk bılımsel aşamalar yenı olayların keşfıne değıl de bılinen olayların yenı bır duşunce ve ıfade bıçımıne dayanıyordu Oysa bugun bunun tam tersı görulmektedir Bılgısayar çığırtkanları araştırma dunyasını hep daha fazla deney yapmaya zorluyor ve olguları duşunce gerektırmeyen gözlemcılık eğılımıne doğru ıtıyorlar Çağdaş bilim nefes alamamaktadır, çunku bılgınlerın "gerçek" oiarak adlandırdıkları, teknık başarıdan başka bır şey değıldır" Şımdı de Ftene Thom'u dunya çapında bır duşunur yapan "Son'lar TeorlsC'nden bıraz söz edelım Aslında bu, anladığımız anlamda bır teorı değıl, bır felsefı proje daha doğrusu1 Thom'un dılınde "Son" bır durumu dığerınden ayıran, zaman ya da alan unsurlu bır sınır Bır eşyanın ıçı ıle dışı arasındakı sınır, duşman ıkı ulke arasındakı sınır, psıkolojıde öfke ıle gulme arasındakı sınır Kısacası, Son'lar Teorısı, değışmeyen bır durumdan değışen duruma geçerken oluşan durumları betımlemeye yarayan, mumkun olduğunca eksıksız fiır katalog şeklınde karşımıza çıkıyor Başlıca yedı tıp Son'u betımleyen yedı model, matematık teoremi şeklınde açıklanıyor Thom'un "modellen", eğılımlerı belırlemeye yarıyor, ancak önceden tahmınler yapmaya ımkân vermıyor Bunlar etkısız modellerdır insanın duşunce zıncırı, Galile'den bu yana, kendını toparlayamamıştır Galile'den önce ve Aristo'dan bu yana, gerçek ıle anlaşılabılır olan, bır butun oluşturuyordu Ancak Galıle, duyarlı ıle anlaşılabılır kavramlarını bırbırınden ayırdı Işte basıt bır örnek Havaya doğru fırlatılan, önce yukarı gıden sonra aşağı ınen bır taş, görunuşe göre ıkı farklı hareketın etkısı altında kalır Oysa Galıle, bu Ikı hareketın bırbırının aynı olduğunu soylemıştır Çunku taşın hareketını betımleyen matematıksel fonksıyon, her ıkı durumda da aynıdır Bundan sonra matematık, duşunme duzenını ele geçırmıştir Galile'den önce matematık, mımarların problemlerını çözmeye yarıyordu Galile'den berı ıse her şey sayılandırılabılır oldu Algılama yeteneklerımız artık kâınatı anlamamız ıçın yeterlı olmuy.T Galıle bıze butun modern teknıklerın temelı olan nıcemsel matematık bıçımcılığını kazandırdı Ancak bu arada kaybettlklerlmlz konusunda pek dıkkatlı davranmadık Nitel degislkllklerl kavrayabilmek. Son'lar Teorısı'nın ötesınde, Thom'un kafasındakı dev felsefe planı ıse Insan Ile doğayı, bilim ile blllncl, flzik Ile metaflzigi blrblrlerlyle banştırmak amacını taşıyor Ancak araştırma dunyasının bugunku toplumsal bakışı durgunluğu benımsedığınden, Thom'un bu projesını gerçekleştırmek ıçın bıraz zamana ıhtıyacı olacak (Kaynak: FlgaroMagazlne, Şubat 1989) Mini buluşlar Yeni bir fare kapan... Mektubu haber veren elektronik göz... Gezici sauna... Mutfak danışmanı bilgisayar. Vehbi Belgil kadar mınık ampul yanıp yanıp sönuyor Tevekkelı dememışler, "Tembele ış buyur, sana akıl oğretsın" dıye' Ama doğrusunu ararsanız butun buluşların da temelı bu değıl m>f Saunaya bızde Fln hamamı da denıyor Bızımkınden başlıca farkı çok daha sıcak oluşu öbur farklılıklar bızı burada ılgılendırmıyor Çok yoruldunuz, sınırlısınız, yorgunluk duyuyorsunuz Hemen bır banyoya gıdıp rahatlamak ıstıyorsunuz Fakat banyoya gıtmek, hem pahalı hem zaman alıcı Sız ıse en çok yarım saatte ışınızı bıtırmek ıstıyorsunuz Işte bu durumlar ıçın bır fırma çuval bıçımınde bır sauna yapmış Naylon taftadan Açılır kapanır bır sauna Beş dakıkada kurabılıyorsunuz Her yanı kapalı saunamn baş ve ıkı kol ıçın uç delığı var Saunamn ıçıne kuçuk bır çelık ıskemle ıle ısıtıcıyı koyuyorsunuz Su, elektrıkle ısınıyor Sıcaklık en az 72, en çok 82 derece Isıtıcı 110 voltluk akımla çalışıyor Fazla sıcak olunca kendılığınden kapanıyor, ama hedıyesı 500 dolar Dolar 2 500'den sız hesaplayın Turk parası tutarını 2 5 mılyon galıba Bu para ıle ömur boyu hamama gıdersınız, sabunu, kesesı ıle F are, ınsanlığın buyuk belası olmuş tarıh boyunca Kutsal kıtaplarda bıle farelerden söz edılır Vebanın başlıca taşıyıcısı, fare 1348'de Avrupa nufusunun yarısına yakınını alıp göturen kara ölum adlı veba, farelerle başlamtştı Fransız egzıstansıyalıst romancısı Albert Camus bu olaydan esınlenmış "Veba"sında Fareli Köyun Kavalcısı adlı Alman masalını hemen her çocuk okumuş veya duymuştur O kadar eskılere gıtmeye gerek de yok Menderes, EmınonuUnkapanı yolunu açarken fareler sorun olmuştu Hallç'ın Istanbul kıyısındakı gıda depoları, taa Bızans'tan berı yalnız kentın değıl, Anadolu'nun da ıhtıyaçlarına cevap verıyordu Bu nedenle de fareler ıçın ıdeal bır bolge oluşturmuştu Son oiarak Kazlıçeşme derı fabrıkası ve atölyelerı Kadıköy yonune taşınırken de faraler, sıçanlar sorun oldu Yuzlerce atölyenın temellerınden boşalacak fare ve sıçanların kente yayılmasının yaratacağı tehlıkelerı bır duşunun Derı parçaları, kazıntıları, kan pıhtıları Bu korkunç kemıncıler ıçın tdeal besın oluşturmuştu belkı 1500 yıldan be Mavı renk, fareye sabahın alacakaranlığı sanısını verıyormuş Alacakaranlık kahvaltı zamanı fare ıçın Kapanın ıçınde, naylon torbaya sarılmış çekıcı kokulu bır zehır var Hayvan bunu yıyıp çıkmak ıstıyor Zehır, ufalanıp başka hayvanlara zarar vermıyor Beş dolara satılıyormuş yenı kapan Kırsal yerlerde, yazlıklarda, çıftlıklerde mektup dağrtımı buyuk sorun Postacı, on beş mektup ıçın kılometrelerce yol yuruyor Bunu önlemek ıçın evın bahçe kapısının hemen ıçıne mektup, gazete kulubesı yapılmış Postacı yurumek zahmetınden kurtuluyor Ama mektup sahıbı, gunde bırkaç kez kulubeye kadar taşınmak zorunda Mektup gelmemışse bıraz sonra bır daha, bır daha yolculuk Yaşlılar ıçın buyuk guçluk Hele bır bınada bırden çok aıle oturuyorsa gelenlerın bır de ıç dağrtımı sorunu ortaya çıkıyor Işte bu zorlukları ortadan kaldıracak yenı bır yöntem bulunmuş Posta kutusuna, kulubesıne mektup, gazete atıldığını sesle, ışıkla bıldıren bır araç yapılmış Şöyle Mektup kutusu veya kulubesının yanında, guneş ışığı ıle ışleyen bır pıl var Bu pıl, ev Görüntülü telefon (videofon) Telefonla konuştuğu kımseyı kım gormek ıstemez? Ama bılımkurgu lılmlerıne konu olan bu olay bır turlu gerçekleştırılemedı Telefon telı yerıne camdan telefon telı umıt uyandırır gıbı oldu Cam tel, sesı de göruntuyu de hemen verebılıyor Ancak bunun ıçın çok yatırım gerekıyor Avrupa ıle Amerıka arasında en az 100150 yıl önce doşenmış denızaltı kablolarının hepsını değıştırmek gerekıyor Tabıı, ulke telefonlarında da aynı şeyın yapılması lazım Turkıye'nın butun telefonlarını göruntuluye çevırmek ıçın Amerıkan butçesı kadar butçeyı nereden bulacaksınız? Ama bu arada, sayısal telefonun da aynı işı görduğu anlaşıldı Ses, sınema fılmlerınde, önce gölgelere, sonra yıne sese dönuşturuluyor Bunun gıbı aynı ses, bır bılgısayar ıle sayılara donuşturuluyor 11010010001 gıbı (bu sayı 1681) Bu sayılar, karşıkının aracında goruntuye donuyor Gezegenlerden de göruntuler boyle gelıyor Cam tellı göruntulu televızyonun bır özellığı şu olacak Bakır tellı telefonda konuşulanları, araya gırıp dınleyebılen oluyor (saplama) Cam tellide bu mumkun değıl Buyenı telefona her fırma kendı adını vermış VısıTel, Vıdeophone, LU1000 gıbı Bızdekı adının "göruntulu telefon" olması ne tyı olur Mutfak danışmanı bilgisayar rı Çoğunun kendı yavrusu buyuklüğune erıştıklerı söylenıyordu Avrupa'ya heyetler gönderıldı Fabrıka, atölye bölgesının çevresıne derın hendekler kazılıp su ıle doldurulması teklıf edıldı Sorun, henuz çözulmuş değıl Fare asıl pıslığı evde yapıyor Tuvalet kanallarından çıkıp eve gırıyor, yemeklerı yıyor Kıtapları kemırıyor Evet, bu kadar zararı olan bır hayvanla kesın mucadelenın yolu bulunamamış bugune kadar Zehır ve kapan tam çözum olamıyor Zehlrı kedı de yıyebılıyor Fare yedığı zaman ölusu kalıyor Kapan, ufak çocuklara oyuncak etkısı yapıyor Buyucek kapana kedı yavrusu da gırıyor Unalçı tozu karışımı ıdeal belkı Unlu yıyen fare, alçı tozunu da yıyor, bıraz sonra mıdesı taşlaşıyor, öluyor Leş sorunu yıne ortaya çıkıyor Bır Amerıkan fırması yenl tlp bir kapan ıle ortaya çıkmış Mavı plastıkten bır kapan Kaç kışılık yemeğe ne kadar malzeme lazım? Turlu ıçın, ımambayıldı ıçın, zeytınyağlı dolma ıçın, sebze çorbası ıçın, mucver ıçın? Deneyımlı bır hanım, evın gundelık yaşamında 45 kışı ıçın ne kadar ne kullanacağını bılır, ama 11 kışı ıçın, 14 kışı ıçın (bayram yemeğı, duğun yemeğı gıbı) bırden nasıl hesaplanır malzeme mıktarları? Sözünu ettığım o bilgisayar yalnız bu ışlerı görmuyor, yemeğın sıcaklık mıktarını da venyor Fazladan, saatı ve takvımı de var Bır gıysı ıçın ne kadar kumaş gerektığını de hesaplıyor Seıko fırması tarafından pıyasaya çıkarılan ve 60 dolara satılan "danışman", özellıkle Amerıka'da ışe yarıyor Bu ulke metrık sısteme geçtığı halde hâlâ o acaıp ingılız ölçulerını kullanıyor Bu ölçulere göre yazılmış bır yemek reçetesını metrığe çevırmek çok zaman alır (bunun tersı ıçın de aynı guçluk var) Ben yıllarca önce, Londra'da tartılmış, fakat baskulden çıkan ve tren bıletıne benzer kartondakı sayılardan ağırlığımı bır turlu anlayamamıştım n dekı bır radyo alıcısı ıle bağlantıh (telsızle) Mektup kutuya duşer duşmez elektronik göz, pıl yardımı ıle evdekılerı uyarıyor önce 10 sanıye suren bır muzık sesı ıle örneğın bır kuş sesı ıle Bu sıstem bazı resmı daırelerın kapısında da ışlıyor Bınaya bırısı gırmeden bır ıkı sanıye önce kapı kendılığınden açılıyor, sonra kapanıyor Burada da durum bu Sesı duymayanlar ıçın mavı bır ışık da duşunulmuş Bırısı gelıp bır duğmeye basana 13