Katalog

PS İ KO LOJ İ Hücrenin kapısını kim açacak? Deliler gerçekten deli mi? Bir şizofrenle konuşma... ODTÜ Psikoloji Topluluğu E ^ e n gerçekdışı bırıyım Ben taştan yapıldım, taşV % t a n degılse de camdan yapıldım Ben tamamen mJyanlış yapıldım, tamamen yanlış Ama anahtarımı bulamayacaksınız Anahtarımı kaybetmek ıçın çok uğraştım istersenız bana yakından bakabılırsınız, ama uzaktan daha çok görursunuz" £ Jl Bu sözler bır şızofrene aıttır ilk bakışta pek bır şey ıfade etmese de bazı yakıstırmalar ve sımgesel alıflar yoluyla anlam kazandırılabılır Ne var kı bu sozlerın anlamı bızım tarafımızdan çıkarsandığı ıçın yıne ancak bızım ıçın kayda değerdır Bızım çıkardığımız anlam, sozlerın asıl sahıbı ıçın hem anlamsız hem de geçersız olabılir Yıne de sozlerın tamamen anlamsız olmadığını varsayarak, anlatılmak ıstenenı bulmaya çalışabılırız Şızofrenın en belırgın ıkı özellığı, gerçeklıkten kopmuşluk ve ıletışım yollarının tıkanıklığıdır Şızofrenlerın algıları ve duşunme bıçımlerı bızden farklıdır Bunu, onların deneyımledıklerı sanrılardan (hallucınatıons) ve gerçek verılerle bağıntıları olmayan kuruntulardan (delusıons) anlıyoruz Ancak, farklı da olsa bır algılama ve duşunme bıçımıne sahıptırler Iletışım ne denlı çarpıtılmış olursa olsun, en azından nesnel fızıksel verılerı değışmedığınden (ve şızofrenın kışısel tarıhçesı göz onune alındığında), hâlâ açık bır ıletışım kanalı bulmak, hatta yenı bır kanal açmak olası olabılir Orneğın yukarıdakı sozlerı söyleyen şızofren ıle terapıstı arasında şu konuşma geçmıştır T: "Çok şey saklıyorsun Söyledığın gıbı tamamen yanlış yapılmışsın Ama neden planını gormeme ızın vermıyorsun'?" Ş. "Kesınllkle, hıçbır zaman yolu bulamayacaksınız benı kurtaracak ılahı yolu Benım gerçek, serçek yerçek, mercek ayakkabımın ustunde değıl, altında da değıl, Yurudu gıttı' Burada, şızofrenın cephesınde, bır saklama, gızleme hatta kaybetme söz konusu edılmektedır Bu ıpucundan hareketle yurutulecek bır terapı, şızofren ıle terapıstı ortak bır paydada bırleştırecek ve bır ıletışım kanalı açılmasını sağlayacaktır ISAAC ASIMOV Plastikler bir sorun. Onları ne yapmalı? Doğanın parçalayabileceği ve yeniden çevrime sokulabilecek plastikler yapmak mümkün mü? Çeviri: Fatma Artunkal lastikler bınbır ışe yarar Hafıftırler Dayanıklıdırlar Ucuzdurlar Her ıstedığınız kalıba kolayca gırerler Paslanmazlar, solmazlar, çurumezler, kuflenmezler Yere duşunce kırılmazlar Suyu, havayı geçırmezler Sadece bır tek kusurları vardır kı, bu da pek yenır yutulur cınsten değıldır Plastıklerı yok etmek ımkânsızdır Plastık bır urunle ışımız bıttığınde, onu atarız Bu atık toplanır, bır çöpluğe taşınır ve orada durur Başına hıçbır şey gelmez Hâlâ suyu ve havayı geçırmıyordur Hâlâ paslanmıyor, solmuyor, çurumuyor, kuflenmıyordur Neredeyse orada ebedıyyen öylece durur ve plastık atıklar bırıkır Oysa attıgımız hemen hemen her şeyın ıcabına bakar doğa guçlerı Madenler pas tutar, ufalanırlar Ahşap kuflenır Kâğıt ayrışır ölu cısımler yavaş yavaş çururler Hayvan dışkısı bıtkılere gubre olur ya da çeşıtlı bocekler tarafından yok edılır Yapraklar ufalana ufalana komposta donuşurler Bilmecemsi.. P ya da makıne parçaları ıçın ya da o plastığı hangı alanda kullanmak ıstıyorsanız onun ıçın gereklı ozellıklerı taşımayan bır karışım kalacaktır Taş çatlasa paketlemede kullanabıleceğınız bır plastık karış.mı molozu Ozel ıhtıyaçlar ıçın gene ozel plastikler yapmayı surdurmenız gerekecek Biyolojik parçalanabilir plastikler Elbette plastıklerı çeşıtlerıne ayırıp her bırını ayrı ayrı çevrime sokabılırsınız Ama bu daha fazla zaman ve daha fazla çaba ıster Ayrıca bazı nesnelerın değışık kısımları başka başka plastık tıplerınden yapılmıştır Bu da ayırma surecını daha da zorlaştırır Bıyolojık parçalanabılır plastikler ımal etmek de mumkundur Plastığın ıçıne doğada bulunan karbon zıncırlerının (nışasta gıbı) bır bıçımını dahıl edebılırsınız Bu, bakterılerle kuf tarafından parçalanır ve gerı kalan da ufalanarak toz halıne geleceğı ıçın başa çıkmak daha kolay olur Ama söylendığı kadar kolay bır ış değıl bu Bır kere plastıklerı busbutun bıyolojık parçalanabılır kılmak da ıstemıyorsunuzdur, çunku mesela şışelerınızın dolabınızda dururken kendılıklerınden parçalanıvermelerı ışınıze gelmez Başka bır deyışle, bız plastıklerın ancak ozel bır ışlem gordukten sonra bıyolojık parçalanabılır olmalarını ısterız Guneş ışığına bırkaç gun maruz kaldıkıan sonra ya da gunlerce suya yatırıldıktan sonra bıyolojık parçalanabılır hale gelen plastikler yapmak mumkundur Nıhayet çöpluklere de guneş ışığı vurur, yağmur yağar Ne kı çop yığını buyudukçe, yığının derınlıklerınde kalan bır mıktar plastığe ne gun ışığı ulaşır ne de yağmur suyu Yığınının ıçındekı her şey ışığa ve suya maruz kalabılsın dıye o ığrenç çop yığınını bırkaç gunde bır altust etmenız gerekecektır Muazzam ış Plastikler sorunlu Butun bunlar bır çevrım ıçınde olur Canlılar âlemının şu ya da bu kısmınca dışarı atılan şeyler, hava tarafından, su tarafından ya da başka yaşam bıçımlerı tarafından parçalanır ve bır kere bu gerçekleştıkten sonra canlılar âlemıne yeniden gırış yaparlar Yeryuzunde yaşamın surup gelmesının nedenı ışte budur Her şey çevrım ıçınde olur Şeyler bır kere kullanıldıktan sonra sahıden tukense ve bır daha asla kullanılamaz olsalardı, nıspeten kısa bır zaman suresı ıçınde elımızde hıçbır şey kalmazdı, bız de olur gıderdık Plastıklerın sorunu ışte tam burada Plastıkler, uzun karbon atomu zıncırıdırler, bırkaç başka atom da onlara eklenmıştır, doğada bu zıncırlere rastlanmaz Zıncırlcr oylesıne sıkıca bıtışmışlerdır kı, hava ve su gıbı doğanın olağan etkenlerı, bunları hıç etkılemeksızın gerı sekerler Bu zıncırler doğada bulunmadıkları ıçın bakterılerden kufe, kuften ınsana ve fıllere kadar her yaşam bıçımınde evrıme uğramış olan doğal enzımler, plastıklere etkımez Hıçbır yaşam bıçımı plastıklere dokunamaz, yanı plastikler "bıyolojık parçalanabılır" değıldır Plastikler, doğal çevrime gırmez Bır şeyler yapılması gerek ve yapabıleceğımız bır şey, plastıklerı ınsan teknolojısının kuvvetıyle çevrime sokmak olabılir Bunu madenlerle yapabılıyoruz Eskımış, paslanmış, kırık maden parçaları erıtılıp şu ya da bu olçude rafıne edıldıkten sonra yepyenı cısımlerın yapımında kullanılabılıyor Hıçbır maden yıtmıyor Sadece enerjı tuketmış oluyofuz kı bunu zaten hep yapmaktayız Aynı şekılde plastıklerı de erıtebılır ve yeniden kullanabılırız teorıde' Burada sorun, çok fazla çeşıtlı plastık olması ve bunların hepsını bır arada erıtmenın ımkânsızlığıdır Sonunda elınızde hıçbır ışe yaramayan mesela şışe yapımı ıçın ya da ambalaj malzemesı ıçın Kilidi açacak biri Terapı sonucunda, bır zamanlar şızofren ya da 'kısaca' delı denen kışının soyledıklerıne kulak verelım "Artık ne soyledığımı ve nasıl soyledığımı hatırlamak çok zor 'O' şekılde konuşmak ıstemem, yapabılsem bıle ıstemem Insanları, neredeyse bılınçlı olarak, kendımden uzaklaştırıyordum Ama aynı zamanda bılmelerını de ıstıyordum Bazen bazı şeylerı farklı bıçımlerde soyleyerek dıkkatlerı o noktalara çekmeyı umuyordum 'Kızgın değılım derken, elımı yukarı aşağı sallayarak 'hayır' ışaretı yapıyordum ve aslında kızgın olduğumu anlatıyordum, yıne de soyleyemıyordum Neden bır başkasının bılmgsını ıstedığımı bılmıyorum Saklıyordum yalnızca Ama tum bu sureç benım kendı kendımı koyduğum bır hucreydı Nasıl çıkacağımı bılmıyordum Çevreye kuçuk anahtarlar atıyor ve bırının bunları bulup kılıdı açmasını beklıyordum " Algı ve duşunme bıçımlerı şu ya da bu nedenle "bız"den farklılaşmış ınsanlara ulaşamamak yalnızca onların değıl, bızım de yetersızlıklerımızden kaynaklanıyor olabılir Başlangıcta saçma gelen sozlerın aslında ne denlı anlamlı olduklarını anlamakta geç kalabılırız Delılere delı demeden once ıletışım kanallarımızı gozden geçırmek, onları da bızım gıbı "akıllı" yapabılır (Kaynak: Martin P. Sellgman Psychopathology Today • 1986) Ama bir sorun var! Ustelık, bıyolojık parçalanabılır plastıkten ne tur maddeler ureyeceğını hıçbır zaman kestıremezsınız Ahşap maden, dışkı, olu hayvanlar vb gıbı sıradan maddeler, yaşam oldu olalı çuruyen bıldık maddelerdır Bu çurumede ureyen maddeler, canlılar tarafından tuketılebılır, aksı halde hepımız çoktan yok olmuştuk Ne kı plastıklerden ureyecek olanlar, doğal maddelerden oluşmayacaktır Bunlar zehırlı olabılir, kansere yol açabılır ya da başka bır bıçımde buyuk zarar verebıhr Pekı, o zaman ne yapacağız9 Plastıklerı çevrime sokmanın ya da bıyolojık parçalanabılır kılmanın hıçbır ışe yaramayacağı göruşunde olanlar var Bu goruşu savunanlar, yapabıleceğımız tek şeyın daha az plaslık kullanmak, ya da en tyısı hıç plastık kullanmamak olduğunu söyluyorlar Ama ote yandan, başta da soyledığım gıbı, plastikler çok ışe yarıyor Bence, çözum aramaya devam etmekten başka çare yok (Copriyht LATS)