Katalog

ZOOLOJİ Sığırcığın gözüyle dünya Sığırcıkların aynı anda gözlerini birbirinden uzak iki nokta üzerinde odaklayabildiklerlne ilişkin güçlü kanıtlar saptandı. ir kış günü, alaca karanlıkta, bir kentin caddelerlndedolaşırken, yalnızca uzaklardaki vahşi doğanın size sunabileceğı türden görüntülerle karşılaşabilirsiniz. Başınızın üstünde, binaların arasında ve üstünde sık sürüler halindekı kuşlar, girdaplar yaparak dönuyor olabilirler. Bu kuşlar kentin binalarına tünemeye gelmiş sığırcıklardır. Gördüğünüz bu sürüler ise bır aysbergin yalnızca su üstünde kalan bölümüdür. Çünkü sığırcıkların bir türünün, Avrupa sığırcıklarının, toplam nüfusu yaklaşık 600 milyondur. Sığırcıklar yaşamlarını sürdürme konusunda çok başarılıdırlar, çünkü tarım alanlarının kendilerine sunduğu olanakları sonuna kadar sömürürler. Doğurganlıklarının en iyi örneği ise Kuzey Amerika'daki yayılma hızlarıdır: 19. yüzyılın sonlarında New York'ta 100 adet sığırcık azat edılmişti, bundan yalnızca 90 yıl sonra, tüm kıtaya yayılmış halde, 200 milyon sığırcık vardı. Sığırcıkların bu denli başarılı olmalarının nedenleri ne olabilir? Yapılan araştırmalar bunda en önemli faktörün, beslenme biçimleri olduğunu gösterdi. "Açıkgaga sondajı" adı verilen beslenme teknıkleri sığırcıkları diğer tüm kuşlardan ayırıyordu. Gagalarını, toprağa soktuktan sonra toprağın içinde çok büyük bir kuvvetle açabiliyorlardı. Bu özellikleriyle diğer kuşların hiçblr zaman ulaşamadıkları, yerın altındakı omurgasız böceklere ulaşabiliyorlardı. Sığırcıklarla ilgili bu tür birkaç olgu bir dızı şaşırtıcı "görsel problemi" de beraberinde getirdı Beslenmeleriyle ilgili bu bulgudan sonra sığırcıkların kafatası ve çene kaslarının kendilerine özgü farklılıklar taşıdığı keşfedildi. Ayrıca sığırcıkların yerde beslenen dlğer kuşlardan farklı olarak yiyeceklerini yerken başlarını kaldırıp sağa sola bakmadıkları da anlaşıldı Bunu başarabilen kuşların gözleri oldukça ilginç olmalıydı. Çünkü bu, gözlerini gagasının ucundaki yiyeceğe odaklayan kuşun aynı anda, kendisine saldırabilecek düşmanlarını da kollayabildiği anlamına geliyordu. Sığırcıkların görmesiyle ilgili bir başka olgu da bu kuşların yalnızca gündüz hareket etmesi ve günbatımı ile şafak arasındaki süreyı tüneyerek geçirmeleriydi. (Bu nedenle gündüz kuşları oldukları söylenir.) Öyleyse sığırcığın göz yapısı bazı açılardan baykuş gıbı gece kuşlarınınkinden farklı olmalıydı. An cak bugüne dek gece ve gündüz kuşlarının göz yapılan doğrudan karşılaştırılmadı. Bir oflalmoskopla yapılan Ölçumle her bir gözümüzün 170° lik bir görme alanına sahip olduğu, iki gözün alanlarının kesiştiği, dünyayı üç boyutlu olarak algıladığımız dilimin ise yatay düzlemde 130° olduğu bulunmuştur Bu yöntemle kuşların da ne kadar uzağı ve ne kadar bir alanı gördüğü bulunabilir. Ancak kuşlarda durum bıraz daha karışıktır, çünkü iki gözlerini birbirlerinden bağımsız olarak hareket ettirebilirler. Sığırcıkların gözlerini bir haylı hareket ettırebildikleri ortaya çıkmıştır. Kuş bu hareketler sayesinde gözlerini, açık gagası arasındaki alanda bir noktada birlestirebilmekte ve iki çene arasında 43° genişliğinde bır çift gözle görme alanı (iki gözün görme açılarının üst üste geldığı uzay dılimı) oluşturmaktadır, Bu genişlikteki alan, bızımkiyle kıyaslandığında küçük olmasına karşın, bir kuş için oldukça büyüktür. Öyleyse açık gagalarıyla toprağı deşen bir sığırcık her iki gözüyle de deştiği yeri rahatça cö:eoilir. Ayrıca yiyeceğini yerkan sağa sola bakmaya da ihtiyacı yoktur, çünkü yemlenen bir sığırcık, çevresini kolaçan etmek için gözlerini ileri ye geriye doğru çevirebilir. Her bir gözün görme alanı hemen hemen başının arkasına gelen bir noktada birleştiği için kör nokta da yok olur. Ancak arkasına ve üstüne bakan bir kuş, gagasının çevresindekı çıft gözle görme alanını kaybedebilir. Sığırcık, gözünün yapısı beslenme tekniğine ya da gündüz kuşu olma özelliğine uygun kendine özgü optik özelliklere sahip olmalıdır. Bir gözün optik yapısı şematik bir göz modeli oluşturarak açıklanabilir. de onun gözü de, bizimki gibi küresel değıl kısmen düzdür. Odak uzaklığı yaklaşık 4,8 mm.'dir. Baykuş gibi gece kuşlarının tüp biçimli gözleri sığırcığın gözünün yaklaşık dört Katı büyüklüğündedir. Ancak sığırcık gözü modeli, bu gözün optik dizaynının baykuşunkiyle hemen hemen aynı olduğunu göstermiştir. Her iki kuşun gözü de, birinın gece diğerinin gündüz kuşu olmasına karşın aynı maksimum parlaklıkta görüntü verir. Ayrıca her iki gözde de mercek ve korneanın gözün ışık kırma gücüne katkısı aynı orandadır. Oiyagramdaki sığırcık ve baykuş gözü çizımlerinde bu benzerlik net bir biçimde görülebilır. Öyleyse sığırcığın geceleyın ttinemeye olan eğilımı göz retinasında görüntünün karanlık oluşmasıyla açıklanamaz. Belki de esas farklılık boyutlardan kaynaklanmaktadır. Şimdi geldik esas soruya: Eğer kuş gözünü, gagasına çok yakın bir objeye odaklayabılıyorsa aynı anda uzaklardaki potansiyel bir saldırganı görebılır mı? İnsanlar bunu kesinlikle yapamaz. Bir gözümüzü, sığırcığın gagasının ucunun gözüne uzaklığı kadar bir mesafede olan hıcbır şeyin üzerine odaklayamayız. Bir kere yakın bir nesne üzerine odakladığımızda da, başka herhangi bir mesafeyi görmek için gözümüzün odağını deöiştirmesi gerekir. Sığırcıkların aynı anda gözlerini birbirinden uzak iki nokta üzerinde odaklayabıldiklerine ilişkin kanıtlar vardır. Göz bunu kavisli bır retina sayesinde başarabilir. Bu kavisli retina nedeniyle göz, görme alanının bir bölümünde miyoptur, ancak diğer bölümlerinde birbirinden farklı uzaklıktaki nesneleri aynı anda odaklayabilir. Sığırcığın aşırı miyopluğuna retinadakı bır asimetrikliğin neden olduğu, ancak bu asımetriklik sayesinde gözünü yalnızca 35 mm. ötedeki gagasının ucuna odaklayabildıği saptanmıştır. Geceleri kentlerımızın göğünü dolduran sığırcıkların beslenmelerinde gözlerinın yapısının ve göz hareketlerinin oynadığı rol hiç de az olmasa gerek.U Sığırcık gözü ile fare gözü arasındaki fark Küçük bir gözden dünya Sığırcığın gözü yalnızca 8 mm. uzunluğundadır. Dığer küçük kuşlarınkine benzer biçim Sığırcık her İki gözünü de bağımsız hareket ettirebilir. Çevresini kolaçan etmek isteyen sığırcık, gözlerini ileri ve geriye doğru çevtrebMr. Gözlerin biçimlerinin ve optik sistemlerinin başlıca katmanlarını gösteren bu diyagram sığırcık gözünün baykuşunkinin dörtte biri büyüklükte olmasına rağmen birinin öbürünün büyütülmüş versiyonu olduğunu göstermektedlr. Diyagramdaki fare gözü ile sığırcık gözü hemen hemen aynı büyüklükte olmalarına karşın birbırlerınden oldukça farklıdırlar. Farede, retina üzerine düşen ışık büyük ölçüde güçlü ve küresel bir mercek tarafından kırılırken, sığırcığın göz merceği daha güçsüzdür ve oldukça egımlı korneası en az mercek kadar kırma gücüne katkı yapar. Sığırcık gözünün bir yarısında retina gıderek düzleşir ve farklı uzaklıklardaki nesnelerin görüntülerinin odaklanabildiği yüzeyin arkasında, aşağıya doğru eğımll hale gelir. Retınanın bu bölümünde göz bır hayli miyoptur ve yalnızca göze çok yakın nesneler tam olarak görülebilir. Gözün diğer yarısında farklı uzaklıkiakı nesnelerin üzerine rahatça ouaklanabilir. •