Katalog

yor. Normalde durgun olan sinapslar yeniden etkinleşmeye başlıyor, sinir lifleri büyüyor ve yeni bağlantılar oluşmakta. Daha önceleri baskılanan uyarımlar beyne ulaşmaya başlıyor ve devam eden uyanmlarla sinir hücre ağı da değişiyor. Böylece beyin özel bir "hassasiyet" öğreniyor ve bunun sonucunda da bir ağrı belleği gelişmekte. yüz yıl boyu geçerliliğini korudu. Filozofun 17yy'da ağrının yaralanma bölgesindcn sinir lifleriyle ruhun merkezi olan kuzalaksı beze ulaştığını öğretiyordu. Yara ne kadar kötü ise ağrı da o denli şiddetleniyordu. 1965 yılında ınodern bir fikir üretildi. "Kapı kontrol teorisi"nde sırt omuriliği, bir ağrı uyarısının beyne ve buradan da bilince ulaşıp ulaşmayacağına karar veren bir kapıya benzetiliyordu. Fakat yüksek çözünürlüklü görüntü yöntemleri sayesinde araştırmacılar artık beyindeki süreçleri daha iyi biliyorlar. uzunluğunda ve bununla da dizin iç ve dış tarafı uyuşturulmakta. Ağrıyı önleyecek sistem bölgesel anestezi olarak adlandmlmakta. Hastalar dizlerini ilk günden itibaren hareket ettirmek zorundalar. Doktorlar artık ağrı katateri kullanırken belkcmiğinden uzak bölgeleri tercih ediyorlar. Sırt omuriliğine yakın uygulanan kateterle sırt omuriliği yaralanmaları meydana gelebilir. Gerçi bu çok ender bir durum ama bu yaralanmalar felçle de sonuçlanabiliyor diyor ağn uzmanı Sabine SonntagKoch. CO" YENİ İLAÇ UYGULAMALARI Yeni bilgiler ışığında yeni ilaç uygulamaları ve yeni terapiler geliştirilmekte. Almanya'daki bazı uzmanlar ağnyı dindirmek için antidepresan ve cpilcpsi ilaçlan yani beyindeki işlev bozukluklarını gideren ilaçlar yazıyor. Avusturya, İsviçre ve Almanya'daki ilaçaraştırmalan öğrenmeyi teşvik eden maddelerle (neuroenhancer) araştırıyor. Örneğin Münih MaxPlanck Psikiyatr Enstitüsü'nde, farelerle araştıran bilim insanları, kısa elektrik akımları vererek ve kafeste koma çalarak ağrı belleği oluşturmaya çalışıyor. Anlaşıldığı üzere fareler öğrenmemeleri gereken bir seyi ağnyı daha yoğun olarak hissetmeyi çok daha çabuk öğreniyor. Araştırmacılar öte yandan deneyler sırasında bedendeki "endokanabinoid sistemi" uyarın etki maddeleri bulmayı da umuyor. Çünkü tıpkı kenevir gibi etkiyen maddelerin de ağrı belleğini engellediği tahmin edilmekte. Kas ağrılan araştırmacısı Siegrfied Mense'nin laboratuarında da insanlar yardımcı olabilecek deneyler yapılıyor fareler üzerinde. "HAYALİAĞRHAR" İÇİN TERAPİ En ilginç ağrı türlerinden biri de, yitirilen uzuvlarda hissedilen ağrılardır. Bir hastalık ya da kaza yüzünden kol veya bacağım kaybeden insanlar, "hayali rantom ağrılar" hissedebiliyor. Bu ağrılar dengesizliğin ifadesi, diyor uzmanlar. Bedende bir kol eksik olsa bile kolun işlevleri beyinde "yazılı kalıyor". Kimi zaman hastanın yanağı okşandığmda bile Beyin Karmaşık ağn algısı, tamamen tarklı beyin bölgelerinın ortak etkinliği sonucunda meydana geliyor. Bunlara sensonk beyin kabuğu dışında, limbik sıslem ve prefronlal korteks de dahildir. Ağnyla ilgili bilgiler duyular vo bellek içeriklele bağlanmakta. Ve bu kılde ağrı stres ve kor>a neden olduğu gibi if de verebilivor. r Akut ve kronik ağnlar nasıl olu Akut ağrılar önemi alarm sinyalleridir. Ancak uzun süre devam etmeleri halinde bağımsızlaşır ve hastalık haline dbnüşebilirler HEM SIKINTIHEM DE KEYÎF VERÎYOR Diğer tüm algılamalar gibi ağrı da canlı iletişimlerin bir sonucu. Uyarı maddesi değiş tokuş cdeıı beyin bölgeleri ve sinir hücreleri, birbirlerini karşılıklı olarak engellerler. Bu engelleme bazen o kadar güçlüdür ki insan, elindeki yarayı uzun bir süre rark etmcz. Bu genelde insanın başka bir olaya yoğunlaşmasıyla ilgilidir. Örneğin bu saldıran bir düşman ya da fınal maçındaki bir gol fırsatı olabilir. Bu durumda bederıin kendi "uyuştunıcu laboratuarı" ağrıyı adrcnalin ve ağrıyı dindiren endorfin salgılayarak çok ctkili bir şekilde baskılayabiliyor. Beyindeki bu süreç ağn ve zevk arasındaki ilişkiyi de açıklamakta. Nitekim Harvard Tıp Okulu radyologu David Borsook yedi yıl kadar önce beyinde bu ilişkiyi açıklayan kanıtlara ulaştı. Araştırmacı bu durumu açıklayabilmck için sekiz gönüllüye rahatsız edici bir sıcakltk uyarımı verince, içki içmek gibi kcyifli deneyimlerde ve cinsel ilişki sırasında etkinleşen beyin bölgelerinin etkinleştiğini görmüş. Ister keyif ister eziyet olsun bilim artık acı çekme sırasında beyinde aynı zamanda birçok bölgenin etkinleştiğini biliyor, yani tek bir ağrı merkezi söz konusu değil. Bir devre mekanizması her seferinde beyin kabuğunda ağrı hissini daha önce acı hissi yaşanan deneyimlerle bağlamakta. Limbik sistem bir çiziğin, darbenin ya da basıncın rahatsız edici olup olmadığını kontrol ediyor. Ve sırt omuriliği de her sefcrinde bir uyarımın iletilip iletilmeyeceğine karar vermekte. Fakat ağrıyı ilcten sinir uçları bu durumda o kadar farklı tepkiyorlar ki ağn da buna bağlı olarak tamamen farklı hissedilmekte (Gerhard Roth). Ve küçük çocuklar, başlarında veya boyunlarındaki ağrıları bile genelde karınlarında hisseder. Çünkü çocuklar ancak üç yaşından itibaren hangi organlarının ağrıdığını doğru olarak tanımlayabiliyor. Sırt omuriliği Sırt omuriliği normalde hafif ağn sinyallerini iletmez. Ancak tekrarianan şiddetli ağnlar beyne iletiliyorve buradan da bilince işliyorlar. Ancak sırt omuriliği bundan sonra alarm seviyesine geçiyor ve o andan itibaren zayıl sinyalleri do ilctmeye başlıyor. ÜLKEMİZDEDEİLKKEZ Son yıllarda kronik ağrıların tedavisinde Spinal Kord Stimülasyonu olarak bilinen bir yöntemden yararlanılıyor. Avrupa'da yaklaşık beş yıldır uygulanan bu tedavi yöntemi ülkemizde ilk kez Akdeniz Üniversitesi Algoloji Bölümü'nde uygulandı. Uç ayrı hastaya uygulanan Spinal Kord Stimülasyonu yöntemiyle hastanın omuriliğine düşük voltajlı elektrik akımı verilerek sinir iletimi engellenmekte. Ağn uyanmı Yaralanmalar, yanıklar veya iltihaplar halta kasların veya kirişlerin basit bir şekilde zorlanması sonucunda bile ağn liflerindeki sinir uçlan uyarılır, uyasırt omuriliğine iletilir. normal sinir yolları Kronik agrılardakı sınır yollan TÜRKVEALMAN FARKI Ağrının kültür ve geleneklere göre değiştiği de söylenmekte. Alman iç hastalıkları u:manı ve etnolog Norbeıt Kohen örneğin güney Avrupalıların nereleri ağrırsa ağnsın kendilerini baştan ayağa kadar hasta hissettiklcrini söylüyor: "Bir Türkün iyilesmcsi için aynntıh açıklamalar ve teselligerckirken, bir Alman için reçete ve kesin ranı yetcrli olmakta". Ağn sol kolları ağrıyan enrarktüs hastalannda olduğu giOmurilik pili takılan üç hasta da ağrılanndan kırtulbi dolaylı olarak da kcndini belli eder. Oluşumu o kadar karduklarını söylüyor. maşık ki ağrı kesicileri bile ağrıya neden olabiliyor. Bir insan Spiegel dergisindeki yazıda ameliyat sonrakontrolsüz bir biçimde bir ay sı ağnlan önleyecek bir yöntemden söz edilmekte. En çok hangi organlanmız aflnyor? içindc on günden fazla ilaç alırDizine bir protez takılan yaşlı bir hastaya ame1Başbölgesi: %29 sa bazen "ilaca bağlı baş ağrısı" liyattan önce, kasık bölgcsinde işaretli iki dai2Bel bölgesi: %21 meydana gelebilmekte. reden birine yerlestirilen beş santim uzunlu3Bacaklar: %11 Ağrı uzun süre dcvam ettiğundaki iğnelerle elektrik akımı veriliyor. Daha 4Mide: %9 ğinde yani kronikleşuği zaman, sonra iğne çıkarılıyor ve geriye sadece katater 5Göğüs, eklemler ve ayaklar:%8 sırt omuriliği bile değişmekte. hortumu kalıyor. Katater yardımıyla üst baldı6Diz: %7 Anlaşıldığı üzere beden daha fazrın ana sinirine ilaçenjekte edilmekte ve dizin 7Boğaz ve boyun: %5 la sinir büyüme faktörii üreterck ön kısmı uyuşturulmakta. Ikinci iğne 15 santim 8Sırt, kas, kol ve kemik: %4 sırt omuriliğini duyarlılaştırı Doç. Arif Yeğin bu tedavi yöntemini şu şekilde açıklıyor: "Spinal Kord Stimülasyonuyla hasanm omuriliğine düşük voltajlı elektrik akımı verilerek sinir iletimi engellenir ve ağrı kesilir. Önceliklc omurga kanalma lokal anestezi altında özel bir elektrot teli ycrlestirilir. Küçük bir cerrahi müdahaleyle de iıas olmayan kolda batma hisscdilebilir. tanın cilt altma yerlestirilen birpil de bu elektrotun diğer ucu~ Bunun nörolojik avıklaması basit: Beyinde duyu ifedelena bağlanır. Bu şekilde ağrıyı olusturan sinirlere sürekli giden rini yansıtan beden haritasında yüz ve kol bölgesi birbiriyle elektrik uyanmıyla ağnnın iletilmesi engelleniyor. Pilden omur komşu. Hedefimiz beyne bir uzvun eksik olduğunu öğretmek iliğe giden elektrik akımınm siddeti hastanın uzaktan kumanda diyen ergoterapist Susanne Glaudo, hastaları ayna tcrapisiyle ettiği hir cihazla ayarlanmakta." Yöntem, sinir sistemi kay tedavi ediyor. Hasta, özel olarak yerleştirilmiş bir aynanın kafnaklı çeşitli ağrıların tedavisinde kullanılınakta; Dr. Yeğin, şısına oturtuluyor. Bu şekilde hasta aynada gördüğü sağlıklı en iyi sonucun boyun ve bel fıtığı ameliyatı geçirip ağrılar kolu sanki proteziymiş gibi hissediyor. Bu optik yanılgı beydan kurtulamayan hastalarda ahndığını vurguluyor. ne, kolun veya bacağın eksik olduğunu öğretiyor ve bu şekilde beyin artık var olmayan sinirlerden çıkan sinyalleri ağnya dönüştürmüyor. Uzun süre dcvam eden ağn sonucunda sırt omuriliği vc beyin değişime ugruyoı. Tıpkı öğrenme sırasında olduğu gibi belli başlı sinir yollarındaki sinyal iletimi kolaylaşlınlıyor ve daha sonra sinir hücreleri arasmda yeni bağlantılar oluşmakta. Bu şekilde bir ağn bılleği oluşuyor ağn ilk uyarımdan bağtmsız olarak varlığını sürdürmeye devam ediyor. Hatta daha önce hiçbir zaman belleğe kadar oluşmayan uyanmlar bile kronik ağnlara neden olabilmekte. Mesela uzun süre bılgısayar başında fareyle çalışma sonucunda oluşan ağnlar gibi. Ayna tcrapisinin başarılı olması için tcdavinin ameliyattan hemen sonra başlaması en iyisi diyen Glaudo, hastaların alıştırmaları evde de yapabilmeleri için iki alıştırma aleti geliştirmiş. Bir tanesi kol diğeri ise bacak protezi kullananlar için. Kol aynası yıkanabilir bir plastik plakaya tutturulmuş ve masa üzerinde kullanılıyor. Daha büyük olan bacak aynası ise tekerlekler üzerine ycrleştirilmiş. Uzman ayna terapisiyle birçok hastasını tedavi etmiş ama tedavi herkeste aynı sürcde yanıt vermiyor bu yüzden hastalar sabırlı olmalı diyor. Nilgün Özbaşaran Dede