Katalog

Türkiye’de analitik kimya Prof. Dr. Mehmet Doğan, Hacettepe Üniversitesi emekli öğretim üyesi, dogan@hacettepe.edu.tr 1220 sayılı CBT dergisinin 6 Ağustos 2010 tarihli sayısında muhterem hocamız Prof. Dr. B. Baysal 29 Haziran2 Temmuz 2010 tarihinde Zonguldak’ta yapılan genel ulusal kimya kongresini “Kimya araştırmaları öncü konulara yönelmeli” başlıklı yazısıyla değerlendirdi. Tablo 2.Analitik Kimya ve Yakın Göstergeleri Bilim Alanı Yayın Atıf Sayısı Sayısı Analitik Kimya 2235 15482 Çevre Bilimleri 3618 16396 Spektroskopi 858 3996 Elektrokimya 315 2212 Enstrümentasyon 667 2129 Toplam 7693 40215 Bilim Dalları Yayın Etki Faktörü 6,93 4,53 4,66 7,03 Dünya sıra 29 24 28 39 8 7 yaşında yaşayan kimyacıların duayeni olan hocamız kongrede sunulan tebliğlerin özellikle güncel konularda ve yüksek düzeyde olduğunu belirttikten sonra, analitik kimya ile ilgili şu tespiti yapıyor: “Ancak analitik ve anorganik kimya konularındaki çalışmalarda, günümüzde önemini yitiren analiz ve incelemelerin sürdürülmesini onaylama olanağı bulunmuyor”. Suçlu olarak da Anadolu üniversitelerinde görev yapan yönetici durumdaki profesörleri gördüğünü belirtiyor. Hocamız fark etmese de, artık ülkemizdeki analitik kimya, dünyayla iç içe güncel konularda araştırma ve yayınlar yapıyor. Kimya kongresi dışında 1Ulusal Analitik Kimya Kongresi, 2 Ulusal Spektroskopi Kongresi, 3 Ulusal Kromatografi Kongresi, 4 Elektrokimya Günleri gibi ulusal kongreler ile Aegean Analytical Chemistry Days (AACD), Black Sea Basin Conference on Analytical Chemistry (BBCAC), Mediterranean Basin Conference on Analytical Chemistry (MBCAC) kongrelerine yoğun şekilde, ayrıca European Atomic Spectroscopy, European Analytical Chemistry, Colloqium Spectroscopicum Internationale gibi uluslararası kongrelere de katılıyorlar. Kimya kongresinden tam bir hafta önce Erzurum’da 5. Ulusal Analitik Kimya Kongresi üst düzey yabancı katılımla yapılmıştı. Belki bu nedenle kimya kongresinde analitik kimya yeterince temsil edilmemiş olabilir. Şüphesiz analitik kimya çalışmaları maddelerin kimyasal ve fiziksel kaynaklı etkileşim türlerine göre 1 Klasik kimyasal (gravimetri, volumetri), 2 Elektrokimyasal, 3 Spektroskopik (atom, molekül), 4 Radyokimyasal, 5 Termik, kinetik, 6 Diğer (dağılma, absorpsiyon, adsorpsiyon, ayırmalar) etkileşimlere dayanıyor. Ülkemiz analitik kimyacılarının yayınları incelendiğinde bu bilimciler, sıralanan etkileşim türlerine dayalı 100 kadar analitik kimya teknikleri kullanarak ve yüzlerce yöntem geliştirerek öncelikle çevresel analiz, türlendirme, ön zenginleştirme, gıda ve ilaç kontrolü, yüzey analizi, metalik, jeolojik, klinik, arkeolojik örneklerin analizlerine yönelik uygulamalarla uğraşıyor. Kemometrik ve istatistiksel analitik, biyoanalitik çalışma ve yayınlar yapıyor. Maalesef diğer ülkelerden farklı olarak ülkemizde üniversitelerdeki araştırmacılarla sanayiciler arasındaki ilişki kopukluğu nedeniyle analitik alet gelişimi, otomasyon alanında çalışmalar yok denecek kadar azdır. Daha 1976 yılında tüm ülkemiz üniversitelerinde 5 analitik kimya profesörü görev yaparken, bugün sayıları 120’dir. Bunların çoğu bulundukları yörede çevresel çalışmalara öncelikle yönelerek topluma hizmet sunuyor. ISI WoS veri tabanı kullanılarak en çok yayın yapan ülkemiz analitikçilerinden sadece 20 analitikçinin yayınlarının konularına göre sıralanmasından ilk 5 konu: Analitik: 596, Çevre Bilimleri: 338, Çevre ve İnşaat mühendisliği: 240, Kimya multi disiplin: 98, Elektrokimya: 98, Kimya Mühendisliği: 45, Spektroskopi: 45, Nükleer inorganik+nükleer fizik: 39, Gıda bilimleri: 32, Polimer +toksikoloji +biyofizik +biyokimya + madde bilimi= 70 alanda kayıtlara geçmiştir. Buna karşılık öncü polimercilerimizden 3 bilimcinin ilk 5 konusu ise polimer bilimleri: 558, Kimya Müh. :101, Kimya multidisiplin ve uygulamalı kimya: 36, Biyokimya: 35, Fizikokimya: 7 şeklindedir. Organik kimyacıların yayınlarının ise tamamına yakını organik olarak tanımlanmıştır. Yani, ülkemiz analitikçilerinin başta çevre bilimleri ve çevre mühendisliği olmak üzere çok sayıda bilim alanında yayın yapıyor. ULAKBİM tarafından yayımlanan Türkiye Bilimsel Yayın Göstergeleri kitabı incelenerek çok sayıda tablo oluşturuldu. Yer darlığı nedeniyle bu tablolardan sadece 2 tipik tablo veriyoruz. 19812007 yılları arası bilimsel yayın sayıları ve bu yayınlara yapılan atıflar etki faktörü ile verildi. Tablo 1’de bu dö1 nemde en çok yayın yapan ve atıf alan ilk 11 üniversitemiz var. Görüldüğü gibi (son sütunda parantez içerisinde verilen) etki faktörü sıralamasında Anadolu’daki 3 üniversitemiz başta 3’de gelmektedir. Tablo 2’de ise çevre bilimleri, Tablo 3 anali2 tik kimyacıların en çok yayın yaptığı alanlardaki yayınları ve4’de rildi. Tablo 4 ise en çok kimya yayını yapan 12 üniversitemiz görülüyor. Bu dönemde ülkemiz analitik kimyacıların toplam yayınları 7 bin kadar ve bunlara yapılan atıflar ise 40 bin kadardır. Bu sayılar, ülkemizdeki 50 sosyal bilim dalından daha yüksek, ülkemiz kaynaklı tüm fizik yayınlarının ve atıflarının 2/3’ü kadardır. Ne yazık ki bu kadar başarılara imza atan analitik kimyacılar bugüne kadar ne TÜBİTAK bilim ödülü alabildi, ne de TÜBA üyesi seçilebildi. Hocamız Prof. Dr. B. Baysal değil, TÜBİTAK ve TÜBA da ülkemiz analitik kimyacılarının başarısını görmezlikten gelmektedir. Sonuç olarak söze değil işe bakmak gerekir. Tablo 3. 19812007 Yılları Arası Çevre Kimyası ve Bilimleri Yayınları Üniversite Yayın Sayısı Atıf Sayısı Etki Faktörü 1 İstanbul 623 2727 4,38 2 İTÜ 516 2209 4,28 3 ODTÜ 326 2123 6,51 (3) 4 Dokuzeylül 243 1034 4,26 5 Boğaziçi 198 1583 7,99 (1) 6 Hacettepe 163 1166 7,15 (2) 7 Çukurova 122 615 5,04 8 Gazi 121 518 4,28 9 Erciyes 120 654 5,45 10 Atatürk 117 405 3,46 Tablo 4. Üniversitelerimizin Kimya Alanında Yayın Analizleri (19812006 Yılları arası en yüksek atıf alan ilk 12 üniversitemiz) T.Yayı Üniversite Türkiye Toplamı 13245 1 Hacettepe Üni. 1400 2 ODTÜ 1344 3 İstanbul Teknik 1153 4 İstanbul Üni. 875 5 Ankara Üni. 902 6 Boğaziçi Üni. 538 7 Ege Üni. 549 8 Atatürk Üni. 599 9 Gazi Üni. 678 10 Karadeniz Tek. 366 11Ondokuz Mayıs 629 12Erciyes Üni. 335 T.Atıf Say. 71514 9231 7514 7035 6483 5260 4055 3356 3184 2844 2238 2165 2014 Etki Fakt. 5,40 6,60 5,59 6,10 7,41 5,83 7,54 6,11 5,32 4,19 6,11 3,44 6,01 CBT 1234/ 18 12 Kasım 2010 C MY B Tablo 1. 19812007 Yılları Arası Analitik Kimya Yayınları ( İlk 11 Üni.) Üniversite Yayın Sayısı Atıf Sayısı Etki Faktörü 1Hacettepe 354 3192 9,02 (4) 2Ankara 288 1902 6,60 3İstanbul 246 1452 8,35 4Ege 205 1712 8,35 5Gazi 184 1405 7,64 6ODTÜ 184 1174 6,38 7Erciyes 137 1691 12,34 (1) 8İTÜ 137 980 7,15 9Atatürk 87 366 4,21 12Pamukkale 62 610 9,84 (3) 18İnönü 38 427 11,24 (2) Analitik kimyacı, yaşanılan çevre ve iş ortamının, solunan havanın, içilen suyun, yararlanılan nehirlerin, göllerin ve denizlerin, toprağın, yediğimiz gıdaların, hatta insan ve hayvan bedeninin maddesel yapısına yönelik sorulara cevap niteliğindeki analiz sonuçlarını bir ekonomist gibi toplumsal politikalara yön verecek şekilde yorumlayarak ifade edebilmelidir. Çağımızda endüstrinin geldiği düzey, bir yandan toplumun gereksinimini karşılayacak çok büyük ölçekli üretim, öte yandan yüksek kaliteli, gittikçe küçülen, nanometrik boyutlarda ileri teknoloji ürünleri ile hücre altı moleküler düzeyde işlemleri yapma, bunları teknolojiye aktarma noktasına ulaşırken, bir yandan da sağlıklı yaşam ve tüm canlıların doğal yaşam alanlarının korunması önem kazandı. Analitik kimyacılar madde sisteminin kimyasal bileşimini (nitelnicel analiz), madde yapısını (yapı tayini) inceleyerek bu amaçlara yönelik yöntemler geliştirir. Bilimsel ve teknolojik uygulamaların gelişerek çeşitlendiği, insanın bir yandan doğaya egemen olurken diğer yandan doğanın dengesini bozduğu günümüzde analitik kimyacılara daha çok iş düşmekte. Analitik kimyacı, yeni endüstrilerin gereksindiği maddelerin bileşim ve yapısına yönelik sorulara cevap verebilmek için bir yandan eski analiz yöntemlerini değiştirirken bir yandan da yeni teknolojiye uygun analiz yöntemlerini geliştirmek zorunda kaldı. ANALİTİK KİMYA VE YAŞAM Analitik kimyacılar, doğrudan veya diğer bilimcilerle ortak çalışmaları sonucu büyük başarılara da imza attı. Bazı basit ve etkili çalışmalar, sağlıklı yaşam ve sağlık harcamalarının azalması bağlamında ülke ekonomisine ciddi katkılar sağladı. Birkaç örnek Sularda flor tayin tekniklerinin gelişimi soörnek: nucu içme sularına flor katılarak flor eksikliğinin dişler üzerine olumsuz etkisi giderilmiş ve başta Isparta halkı olmak üzere halkımız sağlıklı dişlere kavuşmuştur. Daha çarpıcı olan ise iyot eksikliğine dayalı guatrın yaygın görüldüğü ülkemizde (özellikle içme sularında iyot eksikliği yaygın olan Kastamonu başta olmak üzere Karadeniz Bölgesi) iyotlu tuz kullanımının yaygınlaşmasıyla bu sosyal yara artık sarılmıştır. Yine ülkemizde sık görülen çinko eksikliğine dayalı topraklarda verim düşüklüğü ve sağlıksız yaşam çinko verilerek aşılmıştır. İçme sularında, su arıtım tesislerinin özellikle arsenik giderim verimleri artırılmıştır. Gıdalarda antioksidanların sağlıklı tayini ve antioksidanca zengin gıdaların tavsiyesiyle sağlıklı yaşama büyük destek verilmiştir. Ekonomik alanda daha büyük bir katkı ise, eser elementlerin sağlıklı yaşamla ilişkilerinin öğrenilmesinin ardından bu elementlerin topraklara, yemlere ve gübrelere eklenmesi sonucu ürün verimlerinin artırılabilmesi olmuştur. Suların içerdikleri bor tayin edilerek bora hassas pamuk gibi bazı bitkilerin sulama suları kontrol edilip ürün kaybı önlenebilmiştir. Suyun sülfat içeriği gözönüne alınmazsa beton dayanıksız olabilir... Şüphesiz bilimci mutlaka bir soruna çözüm bulmak için yola çıkmaz. Ancak toplumsal kaygılarla örtüşen entelektüel merakın, toplumsal yarara dönük bilim ve teknolojiye daha fazla katkı sağladığı da bir gerçektir. EKONOMİYE KATKILARI EKONOMİYE KATKILARI C MY B