Katalog

ZEKÂ YENİDEN TANIMLANIYOR: Zekâ 12 bileşenden oluşuyo 1. Görseluzamsal kısa süreli bellek 2. Uzamsal kısa süreli bellek 3. Odaklanmış dikkat 4. Zihinsel evirip çevirme 5. Görseluzamsal kısa süreli bellek+strateji 6. Birleştirerek, bağ kurarak öğrenme 7. Tümdengelimli muhakeme 8. Görseluzamsal işleme 9. Görsel dikkat 10. Sözel muhakeme 11. Sözel kısa süreli bellek 12.Planlama arih boyunca insanlar, zekâyı ölçmek için frenoloji* gibi bilim dışı yollar da dâhil çeşitli yöntemlerden yararlandılar, fakat hepsinin bir noktadan sonra yetersiz kaldığı, ölçüm yöntemlerinin bazı koşullarda hatalı sonuçlar verdiği anlaşıldı. Kesin ve net sonuçlar veZekâ, bilimin üzerinde en fazla ren boy veya durduğu ve bugüne dek en fazkilo ölçümlela tartışılan konuların başında rinin tersine, zekânın da geliyor. Tanımı hâlâ netleşmiş dürüstlük, tudeğil. Son günlerde İngiliz Tıp tarlılık, iyimAraştırmaları Konseyi’nin serlik gibi mutlak bir ölCambridge’deki Bilişsellik ve çümü yoktur. Beyin Bilimi Bölümü’nden bir Ancak bazı ekip, tartışmaların belli bir çerinsanların diğerlerinden çeve içinde yürütülmesi için, 20 daha zeki olyıllık deneyimlerine dayanarak duğunu anlazekâ kavramına yeni bir bakış mak zor değildir; tıpkı şişaçısı getirdiler. Bu amaçla beman insanı zayindeki belli başlı merkezlerin yıf insanlarişlevlerini baz alarak zekâyı12 dan kolayca ayırt ettiğimiz bileşenine ayırdılar. gibi... Son yıllarda fiziksel yetenekleri ölçen testler gibi artık bilişsel yetenek farklılıklarının saptanması için de testler de geliştirilmiş durumda. 4 5 2 3 11 12 12 7 7 6 12 8 1 Frontal lop 10 1 6 Beyin sapı 12 9 Parietal lop 8 Oksipital lop Temporal lop Bu, çevremizdeki n li bilgiyi kısa süreli belle olduğunda geri çağırma ilgilidir. Bu yeteneğin n na sahip olmama durumu şündüğümüzde daha iyi tenekleri sayesinde yiye leri, yaşadıkları mağara unutmama başarısını gö İLGİLİ BEYİN BÖL sal kısa süreli bellekleri il gözlerin birkaç cm arka korteks bölgesinin, özel beynin arka ve tepe böl liyeti artar. Beyin sapı ezberleyebilmesini sağlar ve her bir hamleyi uzman olmayanlara göre daha iyi aklında tutabilmesinin yolunu açar. Spearman’dan bir yüzyıl sonra bile genelleştirilmiş zekâ üzerinde tartışmalar sonuçlanmış değil. Bu arada bazı psikologlar, ısrarla farklı zihinsel işlevleri yürütme yetenekleri arasında bir korelasyonun bulunmadığını ileri sürüyor. T Zekânın bu şekilde ölçülen değerinin, iş ve okul performansı ile örtüştüğü gözleniyor. Bu nedenle IQ bir insanın ne kadar akıllı olduğu hakkında en azından genel bir fikir edinmemizi sağlıyor diyebiliriz. Orijinal Wechsler testinin 1955 yılında basılmasından bu yana, sistematik olarak zekâyı bileşenlerine ayırma girişimlerine sık sık rastlıyoruz. Bunun nedeni, birbirinden bağımsız bilişsel yeteneklerin bir araya getirilmesiyle elde edilen zekâ katsayısının mı, yoksa “genelleştirilmiş zekâ” denilen tek bir performans faktörünün mü zekâyı daha iyi temsil ettiği sorusuna yanıt bulmaktı. Matematiksel yeteneğe sahip kişilerin, sayısal dizileri daha iyi akılda tutmak gibi işlerde de yetkin olduğunun anlaşılmasıyla genelleştirilmiş zekâ kavramı, doğdu. 1904 yılında psikolog Charles Spearman, çeşitli bilişsel işlevlerin Spearman Faktörü veya “g” olarak bilinen Genel Akıl Yeteneği’nin şemsiyesi altında toplanmış olduğunu ileri sürüyordu. Genelleştirilmiş zekâ konusundaki araştırmalar, bu kavramın, temel bilişsel performansın dışında kalan muhakeme stratejilerini kullanma yeteneğine dayandığına işaret ediyor. Örneğin, bir dizi rakamı akılda tutmaya dayanan kısa süreli bellek testlerinde, zeki insanlar numaraları 2,4,6 veya 5,7,9 gibi birbiri ile bağlantılı alt gruplara ayırma eğilimindedir. Bu tür stratejiler kısa süreli belleğin boyutunu genişletmek gibi bir amaç taşımazlar; fakat belleğin içeriğinin daha verimli bir şekilde düzenlemesinin yolunu açar. Benzer bir muhakeme, görseluzamsal (visuospatial) bellek için de geçerlidir. Bu bellek, geçici olarak nesneler ve mekânlar ile ilgili bilginin depolanmasına ve işlemden geçirilmesine yarar. Örneğin, uzun bir diziyi alt gruplara bölmek (chunking: Bilgiyi daha iyi bilinen alt gruplar halinde organize etmek) satranç oyuncularının 100.000 konfigürasyonu ZEKÂYI PARÇALARA AYIRMA GENELLEŞTİRİLMİŞ ZEKÂ Şimdi İngiltere Cambridge’deki Tıp Araştırmaları Konseyi’nin Bilişsellik ve Beyin Bilimleri Bölümü’nden bir ekip 20 yıllık araştırmalarından elde ettikleri sonuçlara dayanarak, zekânın en az sayıda test ile nasıl ölçülebileceğini araştırıyorlar. Burada amaç, test sayısını olabildiğince az tutmak, ölçülen bilişsel yetenek sayısını en yüksek düzeye çıkartmak. Bu arada beynin anatomisini de göz önünde bulunduran bilim insanları serebral korteksin (Korteks kelimesi Latince “kabuk” kelimesinden gelir. Kalınlığı 26 mm arasındadır) belli başlı bölgeleri ile bu yetenekler arasında bir ilişki kurmaya çabalıyor. Beynin bu dış kabuğu yüksek zihinsel işlevlerden sorumludur. Belli başlı bölümleri frontal, temporal, oksipital, parietal ve serebellum bölümlerdir (Bknz: Şekil 1). Cambridge’li bilim insanlarına göre zekâyı oluşturan 12 yapı taşı şöyle. 20 YILIK ARAŞTIRMAYA DAYANAN TEST ÇÖZÜMLERİ 100 daireli bir apart dolu bir kasanın saklan kasanın peşinde olduğu ji nedir? Seçeneklerden biri h aramaktır. Ancak bu st rinde büyük bir yük olu niz her daireyi hatırlama çok zordur. Oysa doğru o de yürütmektir; bir dai madan diğerine geçmez releri bitirmeden başka k bulunduğunuz yerin izini İLGİLİ BEYİN BÖL sarlı kişiler, karmaşık o bulma konusunda büy frontal lobun belleğin dü gösteriyor. Posterior par tektir. 2 UZAMSAL KI BELLEK 3 ODAKLANMI Bir sözcüğü okuduğ matik olarak kafanızda Bu, öğrenilmiş veya önc öyle bir temel tepkidir k naksızdır. Baskılamaya ğunlaşma gerektirir. Bu temelini oluşturur. Öğrenilmiş bir tepki Etkisi adı verilen test i Testi’nde amaç refleksin şil” sözcüğü kırmızı mür meye çalışan kişi bu duru CBT 1234/10 12 Kasım 2010 Şu anda kullanılmakta olan zekâ testlerinin pek çoğu farklı zihinsel işlevleri toplu olarak ölçer. En yaygın kullanılanı IQ testi (intelligence quotientzekâ katsayısı) adı verilen testtir. Bu test, bugün Wechsler Yetişkin Zekâ Ölçeği’nden yararlanır. Bu testte algılama, kelime dağarcığı ve aritmetik gibi alanları kapsayan, 90 dakika süren testlerden alınan sonuçlar bir araya getirilerek nihai IQ değeri elde edilir HALİHÂZIRDA ZEKÂ NASIL ÖLÇÜLÜYOR? Hiç tanımadığınız bir çevrede yolunuzu bulmaya çalışırken görseluzamsal belleğinizden yararlanırsınız. Zekânın bu bileşeni günlük olarak yaptığımız pek çok işte bize yol gösterir. Araba kullanırken, diğer sürücülerin izleyeceği yol hakkında tahminlerde bulunurken, arabayı nerede park ettiğinizi hatırlarken vb… 1GÖRSELUZAM1GÖRSELUZAMSAL KISA SÜRELİ BELLEK BELLEK