Katalog

D_ "GOTTINGEN YEDILERFNDEN GUNUMUZE Bilim insanlığı ve toplumsal sorumlul için anıtsal bir öykü ve simge Göttingen Üniversilesrnden yedi profesörûn, bilim insanının toplumsal soramluluğıınıın anıtsal bir simgesi olarak 'Göttingen Yedileri" adıyla tarihe geçmesinin öykûsü. Bu öykü Göttingen Üniversitesfnin dünyanın en önemli üniversitelerinden biri yapb. Bu böyük birikiıni önce Nazizm kı- sa sürede yok etti, üniversite sonra yeniden ayağa kalko ve geçmişindeki böyük bilîmsel tutum ve geleneğini protestolaria sürdüntiL flginç ve büyûk öyküsü_ Göttingen Üniversitesfnden 44 Nobel ödülü kazanan, dünyadafiziğe,matematiğe, kinıyaya, edebîyata, hukuka yön veren böyük bilimciler Çikmıştı ve CahitArf de oradan mezun olmuştiL. Bizi ve ünrversitelerimizî de igiendiren, ûniversite- yi üniversite yapan böyük bir bîlimsel öykü- Güney Gönenç G öttingen Üniversitesi 1737'de kurulmus, vc iki yüz yıl- dır din savasjarında büyük yıkıma uğramış kente can- lılık gerirmişti; yıllar ilerledikçe gelijti, önemli bir üniversite durunıuna geldi. Kent, Alman Konfederasyonu'ndaki anayasalı krallıklar- dan biri olan Hannover Krallığı'na bağlıydı. 1837'de Hannover tahtına Ernst August geçti. Göttingen'de okumuş- tu. Süvari komutanlığı, korgeneral ve marcşallikten geliyor- du. Tutucuydu. 1833'te kabul edilmiş-olan anayasayı fazla öz- gürlükçü bularak yürürlükten kaldırdı. Anayasa gerçekten de İngiltere'deki parlamenter rejime benzer bir rejim getir- miş, devlet maliyesiyle krallık gelirlerini parlamento deneti- mine bağlamış, kitlelere belli ölçüde siyasal haklar tanımıştı. Anayasanın "ilgası" ülkede büyük hoşnutsuzluğa yol açtı. Göttingen Üniversitesi'nden yedi profesör krala bir protes- to yazısı göndererek kaldirılan anayasaya bağlılıklarmı bildir- di. Aralarında 1833 Anayasası'nı hazırlayan kuru- lun üyesi tanınmış hukukçu F. C. Dahlmann'ın da bulunduğu bu yedi profesörûn görevlerine hemen son verildi; bunlardan en sakıncalı gürülen ikisinin üç gün içinde Hannover Krallığını terketmeleri buyu- ruldu. Bu profesörler, halkbilimin kurucuları olarak kabul edi- len ("Grimm Kardeşler" diye bildiğimiz ve daha çok nıasal der- lemeleriyle ranıdığımız) büyük dilbilimciler Jacob ve Wilhelm Grimm kardeşlerdi. Grimm Kardeşler pek çok davet arasııv dan Prusya'nın çağrısınt kabul ederek Berlin'e gittiler, orada 20 yıl profesör olarak çalıştılar, Bilimler Akademisi üyeliğine seçildiler. Yedi profesör arasmda bulunan ünlü fizikçi Wilhelm Weber de ülkeyi terk etti, Leipzig'de profesör oldu. 1948'de Tartılar ve Olçüler Uluslararası Konferansı (CGPM) rarafın- dan magnetik akı birimine adı verilecek olan bu büyük bilim insanı ancak 1848 Devrimi'nin ardından üniversitesine dö- nebildi. Yediler'in başvurularının basılı metni, özellikle öğrenciler tarafından, tüm Alman devletlerinde dağıtıldı ve bütün Almanya'da büyük yansımaları oldu. Bu etki giderek tüm Avrupa'ya yayildı; 1848'de Frankfurt'ta toplanacak olan tüm Almanya kurucu parlamentosunun yolunu açan etkenlerden biri oldu (Jacob Grimm bu parlameHtonun 586 üyesinden bi- Göttingen Yedileri, Yukanda: VVİIhelm Grimm, Jacob Grimm (Grimm kardeşler, (Germanist ve folklorik öykü yazarlan). Ortada: Wilhelm Eduard Albrecht Ihukuk- çul, Friedrich Christoph Dahlmann (Anayasacı), Georg Gottfried Gervinus (ta- rihçi). Aşağıda: VVİIhelm Eduard VVeber (Fizikçi), Heinrich Georg August Ewald ITeolog ve oryantalist). Kaynak: VVikipediA. riydi). Kimi tarihçiler ilcrde Almanya Cumhuriyeti'nin kuru- lacak olmasmda bu olayın katkısı üzerinde durmuşjardır. ÎSİMLERİ MEYDANA VERİLDİ 1987'de hem Göttingen Üniversitesi'nin büyük toplantı salonuna, hem de Hannover'deki Eyalet Parlamentosu'nun gi- rişine "Göttingen Yedileri" anısına birer bronz levha kondu. Parlamento binasının bulunduğu alan "Göttingen Yedileri Meydanı" olarak adlandırıldı ve bu alana bir anıt dikilmesi ka- rarlaştırıldı. Bu amaçla 1993'te uluslararası bir proje yarışma- sı düzenlendi. Tam parlamento binası karşısında yer alan ve meydanın doğal park-ağaçlık yapısıyla bütünleşmiş bir biçimde tasarlan- mij büyük bronz anıt, bugün Hannover'e her yolu düşenin ilk ziyaret noktasıdır. Anıt çok büyük bir kapının önünde kralla tartışan bilim adamlarını simgeliyor. Tam kapının yanında yer alan bir öğrenci, bu olayları yaşamış bir genç olarak hocaları- nın özgürlük ve adalet ideallerini gelecek kuşaklara aktaran bir figürü temsil ediyor. Görtingen Üniversitesi, sonraki yıllarda giderek Avrupa'nın hatta dünyanın en güçlü üniversitelerinden biri oldu. Dünyanın en büyük matematikçileri, Gauss, Dirichlet, Riemann, Hilbert ve Courant bu üniversitede görev almışlar- dı. Göttingen Üniversitesi'nde 1807'den ölümüne kadar tam 48 yıl çalışmış olan Gauss'un, arkadaşı Wilhelm Weber'le bir- likte, elektrikli telgrafi icat edişini gösteren (1899'da konul- muş) büyük bir anıt kenti süslemektedir (Gauss ve Weber tel- grafi 1833'te icat etmişlerdi; iki bilim insanı, evleri arasına çektikleri telgraf hattı yoluyla haberleşirlerdi). Weber'in adının magnetik akı birimi olarak kabul edil- mişti; Gauss'un adı da 1930'da magnetik akı yoğunluğu (mag- netik alan şiddeti) birimine verilmişti. Gauss'un (Newton ve Arşimet ile birlikte) dünyanın gelmiş geçmiş en büyük üç ma- tematikçisinden biri olduğu kabul edilir; o ayrıca çok büyük bir fizikçi ve astrononı idi. 44 NOBEL ÖDÜLÜ GÖTTİNGENLİYE 20. yüzyılın başlarında matematiğin yanı sıra fizikte de ön- cü duruma gelen Göttingen'de çağdaş fiziğin önemli buluşla- rını gerçekleştiren Max Bom, James Franck, W. Heisenberg ve Max von Laue gibi ünlü bilim adamlan toplanmıştı. Çeşitli ülkelerden, sonradan ünlenecek birçok fizikçi (örneğin Oppenheimer, Pauli, von Neumann, Wigner) bu üniversite- den feyz almışlardır. Göttingen Üniversitesi'nde okuyan, ders veren ya da araştırma yapan kişiler arasında tam 44 Nobel ödüllü bulunduğu gösterildi (Göttingen matematik ve hu- kukta da çok önemli başarılara erişti). 44 Nobelin 21'i fizik, 12'si kimya, 7'si tıp, 2'si edebiyat, 2'si barış alanındadır. Bu Nobellilerin en tanınmışları arasında fizikte W.Wien (1911), M. von Laue (14), E. Fermi (38), O. Stern (43), W. Pauli (45), M. Bom (54), W. Borhe (54), M. Goeppert-Mayer (63), E. P. Wigner (63, Erdal İnönü'nün doktora hocası). Kımyada W. Nernst (20), P. Debye (36), O. Hahn (44). Fizyoloji-Tıpta R. Koch (1905) ve edebiyatta G. Grass (99). Bu listeye ünlü matematikçiler H. Minkovvski, W. Bolyai, R. Dedekind, H. Weyl, F. Klein, F. Möbius, E. Noether ve H. Hasse'yi (Cahit Arf ın doktora hocası); fi- zikçiler P. Debye, R. Bunsen, N. Wiener ve E. Teller'i ekleyebiliriz. Ayrıca Heinrich Heine'yi, Jürgen Habermas, Edmund Husserl ve Max Weber'i de anmalı- yı=- Göttingen Üniversitesi'nden feyz almış pek çok Türk bilim adamı var. Bunların hiç kuşkusuz en ünlüsü, doktorasını bu üniversitede yapan Cahit Arftır. Göttingen çıkışlı ünlü bilim adamlarımız arasında Nazım Terzioğlu ve Orhan Ş. lçen (matematik), Sait Akpınar (fizik), Üner Tan (fizyoloji), A. Mete Işıkara (yerbilim), Semih Tezcan ve Mediha Göbenli (türkoloji), özdemir Nutku vc Sevgi Soysal'ı (tiyatro) sayabiliriz. 1974 TÜBİTAK bilim ödüllerinin Cahit Arf, Orhan Ş. lçen ve Erdal İnönü'ye veril- miş olmasını bu açıdan da değerlendirmeye eğilimliyim. Göttingen Üniversitesi'nin 200 yıl boyunca nice çabalar- la oluşturulmuş dokusu, 25 Nisan 1933 günlü bir telgrafla bir günde yok olma sürecine girecektir. Bu yıkım hızla Almanya'nın bütün öğretim kurumlarına yayılacaktır. HİTLER GÖTTİNGEN'l "TEMİZLİYOR" Hitler 30 Ocak 1933'te başbakan oldu. Nazi Partisi Kasım 1932 seçim sonuçlarına göre parlamentoda yüzde 33 oranında temsil ediliyordu. 27 Şubat 1933 günü Hitler ve hempaları- nın düzenlediği sonradan ortaya çıkacak olan Meclis Binası yangını sahneye konur. Binayı kundaklayıp tümüyle yakarak suçu velveleyle solcuların üstüne attıktan akı gün sonra yine- ledikleri seçimde Nazilerin meclisteki temsil oranı yüzde 44 oldu. Anayasayı deg'iştirmek için gerekli yüzde 67 çoğunluğu meclisteki 81 komünist milletvekilinin tümünü ve 120 sosyal demokratın bir kısmını tutuklayarak sağlayan Naziler, 23 Mart günü parlamentonun kabul ettiği "yetki yasası" ile ülkenin bundan sonra kanun hükmünde karamamelerle yönetilmesi- ni kabul ediyor, böylece yaşama yetkisi tümüyle yürütme er- kine devredilmiş oluyordu. Bundan sonraki 12 yıllık Nazi İmparatorluğu döneminde Parlamento yalnızca 12 kez toplanacak, yalnızca 4 adet yasa çıkaracaktır. Ulusal Sosyalist Parti'nin, iktidarını pekiştirdik- ten ve bütün siyasi partileri kapatıp yasakladıktan sonra Kasım 1933'te yaptığı referandum ve seçimlerde katılım oranı yüzde 96, partinin oy oranı ise yüzde 92 olmuştu. Şu olgu da tarihe geçmiştir: Mart 1933'de oluşturulan Dachau Toplama Kampı'nda mevcutlu 2242 kişiden 2154'ü bu referandumda Nazi Partisi'ne "Evet" demişti. 7 Nisan 1933'te kabul edilen "Bürokrasi Reformu" yasası "siyasal görüsjeri uygun görülmeyen ya da 'Ari ırktan' olmayan kamu görevlilerinin görevlerine son verilir" hükmünü içeri- yordu. Tüm ülkede büyük bir "temizlik" böylece başlatıldı. Göttingen'den ilk adımda 7 profesörûn görevine (telgraf em- riyle) son verildi. Bu profesörler arasında matematikçiler R. Courant, E. Noether ve F. Bemstein, kuantum mekaniğinin kurucularından Max Bom, hukukçu R. Honig (Honig, aynı yıl Türkiye'ye gelmiş ve İstanbul Üniversitesinde 6 yıl hoca- lık yapmıştır) vardı. Hepsi de "Ari olmayan ırktan" bu hoca- lardan Noether, üstüne üstlük, kadın idi (Naziler, üniversite- lerin kadın hocalardan "temizlenmesine" özel önem venniş- lerdi). Noether, tüm bilim tarihindeki en büyük kadın mate- matikçi olarak kabul edilir. adı "Coura titü ABD'r MaxB ve Edinbuı 1953'te C 1954'te Ne Göttingen kaçmak zoı madalyalaı kimyacı G asit+nitrik köşesindek kılmıştı (ül cezası idan Savaşt bulundu. l tın Stockh ya olarak > Oğretim üı lıjmalanna başında yeı Göttingen öldü. Bu il ve Franck, kaçhaita! hazırlamış) Göttir tim üyelen rince betiı tim bakanı bölüm basj nihayet te de?"Buso met vermi; dir: "Amaı mi kaldı SE Nazile Üniversite rensel ola Engels, G Stefan Zw Remarque Haşek, Eü liyordu. Kamu hızla yaygı üniversite atanması Partisi'nin