Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 TEMMUZ 2004 ÇARŞAMBA 14 kultur(â cumhuriyet.com.tr llyıl önce bugün yitirdiğimiz şair, yazar Rıfat Ilgaz halkını aydınlatan birfenerdi Işığmı yaşamdan aldıGÜNGÖR GENÇAY Bûtün yapılan ayakta tutan. temel taşlar ya da değişik maddelerden ya- pılan direlder vardır. Bunlardan bıri- ni dahi yerinden oynatmak ya da kal- dırmak istediğiniz zaman yapı göçer Edebiyatımızın 'olmazsa olmaz'ı Rıfat Ilgaz da bu temel taşlardan bi- ridir. Şair-yazar sözlüklerinde bulunan yaşam öyküleri, sanatçıyı bütünlüklü olarak tanımak için yeterli değildir. Rıfat Ilgaz gibi, ışığuiı sürekli hayat- tan alan, Türk edebiyatına toplam 48 eseriyle katkı sunmanın ötesinde. ya- şam] boyunca aydınlatma mücadele- sinin ön saflarında yer alan bir sanat- çı için hiç yeterli değildir. Rıfat Ilgaz'ı anlamak ve anlatmak, yaratılannın satır aralannı okumak ve çözümlemekle olasıdır. Bu da, onun kimlik ve kişiliğini tanımak, bellı bir perspektiften bakarak değerlendir- mekten geçer. Ailenin 7. çocuğu olarak 1911 'de Cide'de doğması, keçi sütü ile beslen- mesi, 15-16 yaşlannda şiire başlayıp 17 yaşında babasının ölmesı, arkadaş- lan-öğretmenlen, öğrencılikleri-öğ- retmenlikleri, yazınsal çalışmalan. sürgün ve mapusluklan çok önemli- dir. Çünkü onun tüm eserleri, ağırlıklı olarak mizah öğeleriyle bezelı olup toplumsal yapı içinde kendi yaşamı- nın da yer bulduğu bir yansımadır. Kaldı ki kendisi de "edebiyatın in- san yaşamının bir yansısı, yaşamın içtenlikle dile getirilmesi olduğu- nu" çeşitli yazı ve söyleşilerinde be- lirtmiştir. Bu saptamayı en güzel ör- nekleyen romanlanndan biri ise Ha- babam Sınıfı'dır. Emefcçl sınrfın şalrl Hababam Sınıfı, Rıfat Ilgaz'ın gerçek kişi ve olaylardan yeni bile- şimlere vararak oluşturduğu roman- dır. Eserdeki kişilerin hemen hemen tümü öğretmen okulundaki arkadaş ve öğretmenleridır. Eser, Türkiye'nin eğitim-öğretim fotoğrafını önümüze koymaktadır. 2. Dünya Savaşı'nın patlamasıyla birlikte, faşizm soluğunu daha yakın- nun tüm eserleri, ağırlıklı olarak mizah öğeleriyle bezeli olup toplumsal yapı içinde kendi yaşamının da yer bulduğu bir yansımadır. Kaldı ki kendisi de "edebiyatın insan yaşamının bir yansısı, yaşamın içtenlikle dile getirilmesi olduğunu" çeşitli yazı ve söyleşilerinde belirtmiştir. Bu saptamayı en güzel örnekleyen yapıtlanndan biri ise Hababam Sınıfı'dır. Roman, Türkiye'nin eğitim-öğretim fotoğrafını önümüze koymaktadır. dan duyururken tek parti yönetimi de şiddet kıskacını daralttı. Rıfat Ilgaz'ın Karartma Geceleri adıyla romanlaştı- racağı bu dönemde, açlık, hastahk ve işsizlik Istanbul'u ağının içine ahrken yönetim de muhalif yazar ve aydın avına başladı. Sanatındaki niteliksel değişimin bu yıllarda gerçekleştiğini söyleyen Rı- fat Ilgaz, "Korkusuz gezebilsem so- kaklannı / Bu mahalle hoşunıa git- meyecek değil..." dizeleriyle özgür- lük kısıtlamalannı dile getirse de ge- niş bir edebiyat ortamının "Toplum- cu-Gerçekçi '40 Kuşağı" içinde ye- rini alarak duruşunu belirler. 1944 yılında yayımlanan Sınıf adlı kitapta yer alan şiirlerle de emekçi ve ezilen ınsanlann safında yer alışını pekıştirir. Bu kıtaplarla başlayan sınıf- sal özellik, tüm eserlennin eksenini oluşturarak yaşamı boyunca sürer. Dönemin yaşamında ve sanatında yaptığı dönüşümden ötürü, Rıfat II- gaz'ı. "Karartma gecelerinden do- ğan aydınlık" olarak tanımlamak. sa- mnm yanlış olmaz. Rıfat Ilgaz'ın gllrlnin hacml "Önce şiirde sevdim kavgayı / Öz- gürlüğü kelime kelime şiirde" dize- lenyle konumunu yine kendisınin be- lirlediği Rıfat Ilgaz şiirinin hacmı, ay- nı zamanda hayatının izdüşümüdür. Okyanuslarla buluşan büyük bir iç- denizi vardır Rıfat Ilgaz'ın. Şıir bura- da ete-kemiğe bürünür ve çoğula doğ- ru akar. Önce halka. sonra insanlığa. "Ağlamak her dilde tek anlamda / Çince, tngilizce, Türkçe" diyerek insanhğın ortak ve birleştirici halle- rinden bırine \-urgu yaparken asıl amacı. insan mutluluğunun da tek an- lamda buluşabıleceğınin iletisinı ver- mektir. Defneler Ölmez şıırınde "basit!" bir yapraktan yola çıkarak insanhğı kucaklayan iletiler sunan Ilgaz'ın şi- irinin kaynağı, gündelik yaşamda çokça rastladığımız kişiler, olaylar, ilişkiler ve doğa parçacıklandır. O ne- denle, şiirinin toplardamannı, kanık- sadığımız için dikkate almadığımız şeyler besler. Şairin bunlan dile geti- riş, sorgulayış biçimi ise mizahtan halk söylemine uzanan bir çeşitlilik gösterir. Rıfat Ilgaz, sürgünü göze alarak öğ- rencisininhaklannı savunan bir öğret- men. ödün vermeyen bir şair-yazardır. Tüm yazmsal ve kişisel eylemlerinde Rıfat Ilgaz kişiliğinin belirleyici oldu- ğunu söylememe, bilmem gerek var mı? Fltllln ucundakl ateş 194O'lı yıllann özellıkle Markopa- şa gazetesinin adı anılınca akla ilk ge- lenler Sabahattin Ali, Rıfat Ilgaz ve Aziz Nesin'dır. Markopaşa'nın 25 Kasım 1946'dan başlayıp Medefi de ıçıne alan ve 23 Nisan 1950 tarihine dek uzanan bir tarihi vardır. Bu süreç için düşünce belirtenler arasında fark- lılıklar olsa da gazetenin kuruluş aşa- ması ibret vericidir. Şöyle anlatıyor Rıfat Ilgaz: "14 Mayıs 1946'da Tür- kiye Sosyalist Partisi açılmış. Aziz \esin'le yayan olarak gidip geliyo- ruz. lkimizde de metelik yok o gün- lerde. Parti üyesi işçiler uyanık, bi- zim yazar olduğumuzu biliyorlar. Bir gün dediler ki " Markopaşa adlı bir mizah dergisi çıkaralım!' Bize bu- nu öneren, ilk önce işçiler. Marko- paşa adını bulanlar da onlar." Süreç, genış ve aynntılı olarak Markopaşa Gerçeği adlı kitapta Mehmet Saydur tarafından incelen- mıştır. Bu dönemle, dönem içinde y- er alan Markopaşa ve yazarlan önem- lidir. Çünkü onlar kendisini yakarak ateşinı ucunda taşıyan fitil gibi hayat- lan pahasına aydınlanma mücadelesi- nı omuzlamışlardır. Bu aydınlanmacılardan biri olan Rıfat Ilgaz'ı 11. ölüm yıldönümünde anıyoruz. O, halkı aydınlatan bir fe- nerdir. Deniz fenerlen yıkıhnca, iş- levleri de, ışıklan da unutulur. Ama, halk, ışığını kendilerine ulaştrran Rı- fat Ilgaz'ı 111. yılında da unutmaya- cak ve saygıyla anacaktır. 11. tstanbul Uluslararası Caz Festivali bugün başlıyor. 18 Temmuz'a kadar sürecek olan etkinlikte buyıl 33 topluluk ile 200'ün üzerinde yerli veyabancı müzisyen ağırlanacak. • Hareketli kulüp geceleri ve ücretsiz sokak gösterileriyle sürecek olan festivalde bugün saat 18.00'de Istiklal Caddesi'nde New Orleans cazının dinamik temsilcilerinden gezici New Orleans Bandosu New Birth Bras Band coşkulu bir sokak konseri verecek. Festivalin kuşkusuz en güçlü isimlerinden biri 11 yıllık bir aradan sonra Istanbul'a gelecek olan Joan Baez. Sanatçı 9 Temmuz'daki konserinde özgürlük [ f ve insan haklan için yazılan şarkılannı yorumlayacak. Dünyaca ünlü bir diğer konuk da 'Don't Worry Be Happy' şarkısıyla kitlelerce tanınan Bobby McFerrin. Istanbul dayaz cazla güzelKültür Servisi - tstanbul Kültür ve Sanat Vakfi'nca (tKSV) düzenlenen 11. Istanbul Uluslararası Caz Festivali bugün başlıyor. 18 Temmuz'a kadar sürecek olan etkinlikte bu yıl 33 topluluk ile 200'ün üzerinde yerli ve yabancı müzisyen ağırlanacak. Son iki yıldır düzenlenen Caz Yapuru etkin- liği bu yıl da Banş Manço Vapunı'nda Boğaz turuyla sürerken, geçen yıl iüd düzenlenen Caz Pazan şenliği, Ayazağa'da yapımına son dört yıl önce ara verilen Istanbul Kültür ve Kongre Merkezi'nin yer aldığı ormanlık arazide ger- çekleştirilecek. Hareketli kulüp geceleri ve ücretsiz sokak gösterileriyle sürecek olan festivalde bugün sa- at 18.00'de Istiklal Caddesi'nde New Orleans cazının dinamik temsilcilerinden gezici New Orleans Bandosu New Birth Bras Band coş- kulu bir konser verecek. Bu yılki 'Yaşamboyu Başan Ödülü'nün. dün Esma Sultan Yalısı'nda yapılan açılış tö- reninde TRT Istanbul Hafif Müzık ve Caz Or- kestrası kuruculanndan Süheyl Denizci'ye ve- rildiği festival programrnda her yaştan dinleyi- ci ustalarla buluşacak. Flamenko gitann tanınmış isimlerinden Pa- co De Lucia, son albümü 'Cositas Buenas'uı turnesi kapsamında ülkemize gelecek. Vurma- lı çalgılar ustası Burhan Öçal da sanatçıya eş- lik edecek. Dünyaca ünlü konuklar Festivalin kuşkusuz en güçlü isimlerinden. 11 yıllık bir aradan sonra Istanbul'a gelecek olan Joan Baez de 9 Temmuz'da vereceği kon- serde özgürlük ve insan haklan için yazılan şarkılannı yorumlayacak. Dünyaca ünlü bir diğer konuk da 'Don't Worry Be Happy' şarkısıyla kitlelerce tanınan Bobby McFerrin. Ferrin, 12 Temmuz'da ınsan sesinin sınırlannı aşan A Capella Korosu Vo- icestra'yla sahneye çıkacak. Cazın yaşayan en büyük ustalanndan biri olarak nitelenen Charlie Haden özgürlük duy- gusuyla örülmüş müziğini Istanbullu cazsever- lerle ilk kez paylaşacak. Genç gitarist Kurt Rosenvvinkel, saksofon- cu Joshua Redman. piyanist Brad Mehldau, da\-ulcu Ali Jackson ve basçı Larry Grenadi- er, 'Genç Ustalardan Çok Yıldızlı Proje' kapsammda 16 Temmuz'da Açıkhava"da; Av- rupa ve Amerika'da müzisyen, aranjör ve bes- teci olarak çalışan piyanist Aşkın Arsunan. yönetimindekı Istanbul Superband toplulu- ğuna vokal yapacak olan Sezen Aksu'yla bir- likte 17 Temmuz'da Cemil Topuzlu'da sahne- ye çıkacak. Kulüp geceleri bu yıl Babylon'da Rock topluluğu Radiohead'danparçalar yo- rumlayacak olan piyanist Christopher O'Ri- ley; yeni özgün bestelenn yanı sıra Astor Pi- azzola'dan Jimi Hendrix e kadar birçok kült sanatçının bestelerini seslendirecek olan Me- ral Güneyman; rock'a yakın bir tını yakaladı- ğı Mystery Trio'yla sahneye çıkacak olan Marc Ribot, DJ Mutamassik ve gitarist Mor- gan KraftTa birlikte festival prograrmnda. Modern caz gitann üç büyüklerinden ve en üretkenlerinden John Scofield; Portekiz fado müziğinin ünlü ismi Amalia Rodrigues le karşılaştınlan ve Mariza, caz ve elektronik müzik harmanı müziğiyle Brezilyalı Cibelle; Akdeniz tınılanyla tspanyol oyuncu, şarkıcı Monica Mollina da konuklar arasında. Festivalin kulüp geceleri bu yıl Babylon'da gerçekleşecek. Modern, elektronik ve klasik cazın, funk, hip hop, rock ve folk müziğin al- ternatif örneklerini izleyicilere taşıyacak olan Babylon gecelerinde Polly Paulusma, The Bad Plus, Quantic Soul Orchestra. Explosi- ons In The Sky, Doctor L, Russell Gunn's Ethnomusicology ve Stacey Kent yer alacak. Festivalin bılet fıyatlan 15 milyon ile 75 mil- yon lira arasında değişıyor. (M-H-w.istfest.org/caz/- 0 212 334 07 00) DEFNE GOLGESİ TURGAY FİŞEKÇİ Rıfat Ilgaz'ın Cide'sinde "Insan insanın zehrini alır" derdi annem. 9. Rıfat Ilgaz Sarı Yazma Şenliği için bir ara- ya geldiğimiz Cide halkıyla, aydınlarla, Ata- türkçü Düşünce Derneği çevresinde toplan- mış pınt pırıl insanlarla söyleştikçe onu anım- sadım. Cide, "Karadeniz'in Kıyıcığında", altı bin nüfuslu bir küçük kent. Çağdaş şiirimizin ve edebiyatımızın önde gelen kişiliklerinden Rıfat Ilgaz'ın doğduğu, on iki yaşına kadar ya- şadığı, sonra yaşlılığında yeniden dönüp yer- leştiği yer olmasıyla, sarı yazmasıyla ve on ki- lometre uzunluğunda el değmemiş kumsalıy- la ünlü. Daha Cide yollarına düştüğünüzde ülkemi- zin ne denli zengin doğa parçalarından birine yol aldığınızı anlıyorsunuz. Heryan dağlar, or- manlar, sarp kayalar, sakin kumsallar... Bun- ca yağmaya açık bir ülkenin böylesi kendi ha- linde kalabilmiş bir yöresine rastlamak bile başlı başına bir mutluluk. Rıfat Ilgaz-Cide ilişkisi de ilginç bir öykü. 1911'de bu kentte doğup burada büyüyen, öğretmen olduktan sonra çeşitli illerde çalışan, vereme yakalandığı için sık sık sanatoryumla- ra yatan, yazar olduğu için sık sık hapislere gi- ren, kendi adını bile kullanamaz duruma ge- len Rıfat Ilgaz, 1974'te emekli olunca dönüp Cide'yeyerleşir. Burada kafasındaki romanla- n yazma fırsatı bulur. Sarı Yazma romanının giriş bölümünde Ci- de'den şöyle söz eder. "Cide, doğduğum eş- siz, benzersiz memleket... Ne iyi etmiş de anam beni bu cana yakın memlekette doğur- muş! Her şeyimiyitirdiğim günlerde Cide'nin, belleğimin duvarlarına yansıyan görünümle- hyle dinlir, yaşama gücümü tazelerdim. Ço- cukluğumun anılanyla yetınırdim. Bahçe için- deki evimizin yalağına boşaltılan hediyelik ba- lıklann düşleriyle giderirdim açlığımı." Cide'ye yerleştiği günlerde kendisiyle "Mili- tan" dergisinin Haziran 1976 tarihli 18. sayı- sında Behzat Ay'ın yaptığı bir söyleşide de şunları söyler: "Bir sanatçının çocukluğunu geçirdiği or- tam, oluşumu ve gelişimi bakımından önemli- dir. önce sanatçının dili bakımından. Anadili dediğimiz konuşma dili olan Türkçemiz biryer- de tam anadili değil, memleket dilidir. Doğdu- ğumuz, büyüdüğümüz çevrenin dilidir. Anam ve babam benim doğduğum yerin kişileri de- ğildiler. Benim Türkçem, özdilim, onların Tûri<- çesi değil, Cidelilehn Türkçesidir... Cide halkı, yaşayış bakımından çok özelliği olan bir top- luluk, birçevredir. Gelenekleri bakımından hiç- bir kesime, yöreye, çevreye benzemez. Ko- nuksevehiğinin sınırları yoktur. En çok sofra kuran en rnutlu kişi sayar kendini." 12 Eylül karanlığı gelip Cide'de de bulur Rı- fat Ilgaz'ı: 29 Mayıs 1981 günü, 70 yaşınday- ken gözaltına alınıp, gözleri bağlı, elleri zincir- li Cide sokaklarında dolaştırılarak Kastamo- nu'ya götürülür. önce sorgulanır, sonra has- talığı anlaşılınca tutuklu olarak Ballıdağ Sana- toryumu'na gönderilir. Bu olayı Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra adlı anı kitabında anlatmıştır. Yetmiş yaşında, veremli bir insana yapılan bu utanç verici davranış, bugün de Cidelilerin belleğinde tazeliğini koruyor. Onun gözleri bağlı, elleri zincirli götürüldü- ğü caddede, kendi sesinden şiirleri dolaşıyor. Rıfat Ilgaz Cide'deyken komşusu olan, gece öksürdüğünde ona su götüren küçük çocuk, dükkânında onun kitaplannı satıyor. Yolumu çeviren bir bakkal, dükkânının önün- deki bir bankta, Sovyetler Birliği'ne gidip gel- dikten sonra Rıfat Ilgaz'ın, "Orada da bizdeki gibi patronlar var. Bizim özlediğimiz eşitlikçi düzene daha yüzyıllar var," dediğini anlattı. Ey şu yaz günlerinde tatil aşkıyla oradan oraya koşturan insanlar! Karadeniz'in kıyıcığında günlüktutkulardan uzak, dingin bir köşe var, yazın bunaltıcı sıca- ğında tatlı esintileriyle yüreğinizi yumuşata- cak, hafifletecek. Rıfat Ilgaz'ın doğduğu ev de orada, onarım beklese de ayakta. Bahçesinde türlü meyve ağaçları var. Biz oradayken dutundan yedik, belki size de inciri kısmet olur. turgayfa fisekci.com K Ü L T Ü R I Ç İ Z İ K K A M İ L M A S A R A C I