Catalog

6 ST R A T E J İ c Cumhuriyet Strateji 19 Ocak 2009/238 22 Dursun YILDIZ USİAD Genel Başkan Danışmanı Aralık 2005’te Ulusal Güvenlik Konseyinde “Rusya’nın egemenlik kuracağı tek alanın enerji” olduğunu açıklayan Viladimir Putin bu kez 2008 yılının son günlerinde Doğalgaz İhraç Eden Ülkeler Forumu’nda “ucuz doğalgaz dönemi bitti” açıklaması ile dikkatleri üzerine çekti. Bunun hemen sonrasında 2009 yılının başında Rusya, Ukrayna’nın doğalgazını kesti. Bundan Batı Doğalgaz hattı üzerinden gaz alan ülkelerin etkilenmeye başlaması konuyu yine masanın üzerine çıkarttı. 2009 yılı doğalgaz üzerine yeni stratejiler ile başlamış oldu. Dünyada doğalgaz alanındaki gelişmeleri en dikkatli bir şekilde izlemesi gereken ülkelerden birisi de Türkiye’dir. Türkiye gerek duyduğu enerjinin yaklaşık yüzde 72’sini ithal etme durumunda olduğundan dışa bağımlılığın bütün stratejik sakıncalarına katlanmak veya buna karşı önlemler almak durumundadır(1). Doğalgaz’a bağımlılığı genel enerjide % 25’e elektrik enerjisi üretiminde ise % 55’e çıkan ülkemizin bu gelişmelerden doğrudan ve büyük oranda etkileneceğini söylemek çok zor değil. Bu gelişmeler de göz önüne alınarak küresel ekonomik krizin etkisinde olan sanayimizin bugünkü ve gelecekte artacak olan enerji talebinin ucuz ve güvenilir olarak karşılanabilmesinin stratejik planlaması şimdiden yapılmalıdır. Rusya’nın Ukrayna ile doğalgaz konusundaki anlaşmazlığı Avrupa’yı telaşlandırdı. Birçok ülkeye doğalgaz akışı kapatılamayacak oranda kesilmiş durumda. Rusya, Ukrayna üzerinde doğalgazı bir araç olarak kullanmasının yanı sıra bu konuda dünya tekeli olmaya oynuyor. KESİNTİNİN NEDENİ Rusya'ın doğalgaz devi Gazprom, Ukrayna'nın 2 milyar dolar doğalgaz borcu olduğunu ileri sürerek vanaları kapattı. Bazı kaynaklara göre krizin sebebi bu borç ve 2009 doğalgaz fiyatı üzerinde anlaşmaya varılamaması. Ancak bu krizin ekonomik nedenler öne çıkartılarak bazı siyasi mesajlar vermeye yönelik olduğu en azından böyle bir etki yarattığı da söylenebilir. Slovakya gazın yüzde 70 oranında azaltılması üzerine olağanüstü hal ilan edebileceğini açıkladı. Romanya’ya Rusya’dan gelen doğalgaz sevkiyatının yüzde 75 oranında azaldığı açıklandı. Avusturya’da bu azalma oranı ise yüzde 90 olarak açıklandı ve doğalgaz depolarının kullanılmaya başlandığı belirtildi. Ancak geçen hafta Ukrayna gözlemcilerin gaz miktarını incelemeleri konusundaki anlaşmayı imzalayınca kriz şimdilik aşıldı. Doğalgaz 1415 Ocak 2009 itibariyle Avrupa ülkelerine ulaşmış olacak. Ancak Rusya ve Ukrayna arasında fiyat anlaşmazlığından kaynaklanan soruna hala bir çözüm gelmedi. Bu nedenle uzmanlar temel sorunun hala ortada olduğunu, doğalgaz sorununun fiyatların gözden geçirileceği altı ay sonra ya da en geç Aralık 2009 da yeniden alevleneceğini ileri sürüyor(2). Artık doğalgaz pazarında daha sık yaşanır duruma gelen bu sorunların doğalgaz ithalatının % 32’sini Rusya’dan yapan AB’yi ve Türkiye’yi hangi oranda etkileyeceği daha sonra ortaya çıkacak. Ancak bu gelişmelerin Rusya doğalgazına bağımlı ülkelerde enerji stratejisinin tekrar değerlendirmeye alınmasını zorunlu kılacağı açık. Enerji modeli belirlenmeli Türkiye stratejik planlama yapmamanın sıkıntısını yaşıyor… merkezli GECF’nin kuruluşunu hafife almamak gerektiğini söyleyerek” ülkeler birbirlerinin doğalgaz fiyatlarını bilecek ve bu nedenle de fiyatlar artacak” tahmininde bulunuyor. Bununla birlikte sektördeki bazı uzmanlar ise doğal gaz ve petrol piyasaları arasındaki teknik farklar nedeniyle “doğalgaz OPEC’inin” çok etkili olmayacağı görüşünde. Türkiye doğalgazının % 65’ten fazlası Mavi akım ve Batı Boru hatları üzerinden Rusya’dan geliyor. Uzmanlar Rusya’nın Ukrayna’nın doğal gazını kesmesi sonucu ortaya çıkan krizin Türkiye’yi de etkileyeceğini belirtiyor. Ukrayna’nın batı hattındaki gaz Türkiye için önemli. Çünkü günlük 130 milyon metreküp olan doğalgaz ihtiyacımızın yaklaşık 45 milyon metreküpü kesinti uygulanan batı hattından geliyor. Yine, konu ile ilgili uzmanlar kesinti nedeniyle diğer hatlara yüklenmek, doğalgaz enerji santralarında üretimi düşürmek, depodan takviye gibi tedbirler devreye sokulsa bile günlük 15 milyon metreküp civarında bir doğalgaz açığının bulunduğundan söz ediyorlar. Uzmanlar kesintinin uzun sürmesi durumunda öncelikle İstanbul ve İzmit gibi sanayi bölgelerinin bu krizden etkilenebileceğini belirtiyorlar. Bu durumda Türkiye’nin sıvılaştırılmış doğal gaz ithalatına mecbur olabileceği belirtiliyor. Dünya enerji tüketiminin % 36’sı petrol ,% 28’i ise Doğalgazdan sağlanıyor. Doğalgazın dünya enerji tüketiminde payının hızlı bir şekilde artarak petrole yaklaştığı görülüyor. Doğalgaz ticaret hacminin her yıl % 5 oranında arttığı dikkate alınırsa doğalgazın dünya enerji tüketimindeki payının ve doğalgaz üreticisi ülkelerin ağırlığının artacağı açıkça görülüyor. Doğalgaz piyasasında son gelişmeler Rusya’nın başını çektiği İran ve Katar’ın da Yürütme Kurulu’nda söz sahibi olacağı bir başka enerji oluşumunun gerçekleşme aşamasında olduğunu ortaya koyuyor. Dünya doğalgaz kaynaklarının yaklaşık % 57’si bu üç ülkede yer alıyor. Dünyadaki toplam doğalgaz rezervinin % 70’i ise Ortadoğu ve eski SSCB ülkelerinde bulunuyor. Bu oran OECD ülkelerinde ise sadece % 9. Bu gelişmeler ülkemizde doğalgaza alternatif olacak yakıt ve kaynak ülke çeşitliliğine gidilmesi gereğini tekrar hatırlatması açısından önem taşıyor. SANAYİ ENERJİSİ DOĞALGAZDAN Türkiye sanayi ve hizmet sektöründeki enerji tüketiminin ve dağılımının belirlenmesi amacıyla TUİK tarafından 20062007 döneminde “Sektörel Enerji Tüketim Anketi” çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada enerji satın alışlarının % 90’ını kapsayan 35270 girişim ile görüşülmüştür. Bu anketin sonuçlarına göre enerjinin % 73’ü imalat sanayi sektöründe kullanılmıştır. Enerji tüketiminde doğal olarak mal ve hizmet üretimi % 80’lik pay ile öne çıkmıştır. Bu genel enerji tüketiminin yaklaşık yarısı ise doğalgaz ve elektrik enerjisinden sağlanmıştır. Üretilen elektrik enerjisinin % 52’si doğal gazdan sağlandığı düşünülecek olursa imalat sanayinin genel enerji tüketiminde doğalgazın ağırlığı ortaya çıkmaktadır. 2007 yılında 189,5 milyar KWH olan DOĞALGAZ OPEC’İ Moskova'da İran ve Libya'nın da katıldığı Doğalgaz İhraç Eden Ülkeler Forumu'nda (GECF) konuşan Putin, doğalgaz çıkartma maliyetlerinde büyük bir artış yaşandığını, bu yüzden de "ucuz enerji kaynakları ve ucuz doğalgaz döneminin" sonuna gelindiğini belirtti. Bazı gözlemciler, GECF'nin Petrol İhraç eden Ülkeler Örgütü OPEC gibi bir kartele dönüşebileceğini söylüyor. Putin de toplantıda ülkesinin örgütün genel merkezini St. Petersburg'ta kurmaya ve tam bir diplomatik statü vermeye hazır olduğunu kaydetti. Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan yıllık Dünya Enerjisi’ne Bakış Raporu’nda da bu gelişme olasılığından söz edilmişti. Uluslararası Enerji Ajansı baş ekonomisti Dr. Fatih Birol “doğalgaz OPEC’i” olarak isimlendirilen İranKatar ve Rusya Avrupa Birliği doğalgaz tüketiminin yüzde 32'sini Rusya'dan ve çoğu Ukrayna'dan geçen boru hatları üzerinden karşılıyor. Üç yıl önce benzer bir tartışma nedeniyle Rusya Ukrayna'ya doğalgaz sevkiyatını kısa bir süre kesmiş ve bu durum bazı Avrupa ülkelerini de etkilemişti. Bu kez Bulgaristan, Yunanistan ve Makedonya’da sevkiyat kesildi.