Catalog

8 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net ABD ve AB’nin ideolojik propaganda aracı... C S TRATEJİ uluslararası ilişkiler alanında değil, genel olarak yeni liberalizm akımı, ABD hegemonyasının ideolojik altyapısını oluşturdu ve devamını sağlayan bir araç haline geldi. oğuk Savaş döneminde yeni liberal yaklaşım özellikle iktisatta bir paradigma haline gelmesine rağmen, ABD dış politika karar alıcıları tarafından ancak 1970’lerin sonunda uygulamaya yansıtılmaya başlandı. Bu dönemden başlayarak ABD’de, "Üçüncü Dünya Ülkeleri" olarak tanımlanan ülkelerde eksik ve zayıf liberal demokratik rejimlerin yerleştirilmesi ve söz konusu ülkelerin serbest piyasaya geçmeleriyle, Batı ülkeleri tarafından daha kolay yönetilir hale gelecekleri anlaşılmaya başlandı. İnsan hakları, liberal demokrasi ve hukuk devleti söylemi giderek daha fazla taraftar bulurken, bu kavramların altının doldurulmasıyla değil, esas olarak ABD çıkarlarının kolayca sağlanacak rejimlerin yerleştirilmesiyle uğraşıldı. Ancak dönemin iki kutuplu dünya yapısı yeni liberal söylemin tam gaz kullanılmasına izin vermiyor; ABD dış politikasındaki realist eğilim paralel olarak devam ediyordu. Bundan dolayı uluslararası ilişkiler literatüründeki liberal yazarlar daha çok Batı ülkeleri arasındaki işbirliği sürecine yoğunlaştı. Karşılıklı bağımlılık çalışmaları adı altında toplanabilecek bu çalışmalar, demokratik ülkelerdeki kişisel özgürlükler ve çoğulculuğun, işbirliği ortamının yaratılması üzerindeki etkilerine vurgu yaptılar. Söz konusu çalışmalar devletlerarasındaki işbirliğinden ve uluslarüstü ilişkilerden hareketle barış ortamının ortaya çıktığını kaydediyordu. Bütün ülkelerin demokratikleşmesiyle kalıcı dünya barışının mümkün olduğu üzerinde duran liberal uluslararasıcılık yaklaşımı da bu dönemde gelişti. Ancak söz konusu yaklaşımın uluslararası ilişkiler literatüründe baskın hale gelmesi ancak Soğuk Savaş’ın bitmesiyle olanaklı oldu. Soğuk Savaş’ın bitişiyle Batı tarzı liberal demokrasinin zaferinin ilan edilmesi, demokrasinin yeryüzüne yayılacağı düşüncesinin hakim hale gelmesini sağladı. Soğuk Savaş sona yaklaşırken misyon arayışına giren ABD’nin resmi ideolojisine altyapı sağlayan akımlardan birisi olmaya başlayan liberal uluslararasıcılık için artık zafer çanları çalıyordu. Sadece "üçüncü dünyada" değil, eski "ikinci dünyada" da liberal demokrasi takip edilmesi gereken bir ideal haline gelmişti bir şekilde. (Türkiye’de "ikinci cumhuriyet" söyleminin sesli bir şekilde dile getirilmesinin bu döneme denk gelmesi de sürecin yansımalarındandır.) Soğuk Savaş’ta sadece devlet olan rakibini değil, aynı zamanda ideolojik rakibini de yenen ABD, artık önünde bütün S Sömürü, ‘Yeni Liberalizm’le sürdürülüyor L İBERAL BAKIŞIN REALİZMİ Soğuk Savaş sonrası Avrasya’da bağımsızlığını kazanan ülkelerin ‘her derdine deva’ anlayışıyla yeni liberalizm dayatılmaya başlandı. Liberal demokrasinin unsurları, bu ülkelerin toplumsal koşulları ve uluslaşma süreçleri gözetilmeden uygulanmaya çalışıldı. dünyanın serili olduğu algılamasına sahip olmaya başladı. Bu arada uluslararası ilişkiler literatüründe ve ABD dış politika karar alıcıları arasında ABD için yeni misyon arayışları sürüyordu. Aynı zamanda farklı görüşten siyasi çevreler ABD’nin süper güç statüsünün devam etmesi gerektiği ve bunun için liberal demokrasinin uygun bir araç olduğu görüşünde birleşmeye başladı. Bütün siyasi ayrılıklar bu aracın ne şekilde kullanılacağı konusunda farklılaştı. ABD’deki yeni muhafazakarların liberal uluslararasıcılık f ikirlerini kullanmaları ise, bu sürecin son aşamasını oluşturdu. Sadece Uluslararası ilişkiler literatüründe liberal uluslararası yaklaşımın Soğuk Savaş boyunca paradigma olarak kalan realizmi tahtından etmesi, ABD dış politikasındaki değişim sayesinde mümkün oldu. 1990’lara gelindiğinde, devletlerin dış politik davranışlarında ideallerin değil, çıkarların esas olarak etkili olduğunu savunan realist yaklaşım aslında ABD dış politikasını açıklayıcılık gücünü korumuş, ancak ABD dış politikasının meşrulaştırma aracı olarak miadı dolmuştu. İnsan hakları, liberal demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi değerlere vurgu yapan liberal uluslararasıcılık, Soğuk Savaş’tan sonra ABD’nin hegemonyasını genişletme ve devam ettirme misyonuna ideolojik altyapı sağlamak için çok daha elverişliydi. Liberaller ABD dış politikasında liberalizm ve demokrasi ideallerinin önemli rol oynadığını, bundan sonra daha da büyük rol oynaması gerektiğini sık sık vurgulamaya başladılar. ABD’nin demokrasiyi özendirme politikası ile ilgili derleme kitap hazırlayan M. Cox, G.J. Ikenberry ve T. Inoguchi, uluslararası ilişkiler literatüründe çıkarlar ve idealler arasıdaki karmaşık ilişki konusundaki tartışmaların aslında yanlış bir şekilde ele alındığına işaret ediyorlar. Yazarlara göre, liberaller ve realistler arasındaki tartışmanın idealleri savunanlar ve çıkarları savunanlar arasındaki bir kutuplaşma şeklinde tasvir edilmesi metodolojik olarak yetersiz kalıyor. Üstelik hem çoğu realist aslında ütopya ve hayallerini savunmuş, hem de idealist olarak adlandırılanlar genellikle sadece idealleri değil, çıkarları da göz önünde bulundurarak savlarını geliştirdiler. Dünya politikasında idealleri savunan lider olarak bilinen Woodrow Wilson’u örnek olarak gösteren yazarlar, çıkarlar gerektirdiği durumlarda Wilson’un dışarıda kuvvet kullanmaktan çekinmediğini, ünlü 14 maddesinin ve demokratik barışı savunmasının temelinde sadece ideallerin değil, aşikar çıkarların da bulunduğunu belirtiyorlar. Wilson liberal demokrasinin Bolşevizm’e karşı en güçlü panzehir olduğuna inanmıştı ve halkların kendi kaderini tayin etme hakkını bile bütün halkları özgürleştirmek için değil, Avrupa’daki imparatorlukların altını oymak, Doğu ve Merkezi Avrupa’da Amerikan taraftarlarını kazanmak için kullanmıştı. (American Democracy Promotion, Oxford University Press, Oxford, New York, 2000, s.67.)