Catalog

Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net ÇinPakistan bir yanda, İran ile Hindistan diğer yanda… C S TRATEJİ 5 ziyaretinde iki ülke arasında "Stratejik İşbirliğinde Yol Haritası Anlaşması"nda, Hindistan’ın, Çahbahar başta olmak üzere İran’ı Afganistan ve Tacikistan’a bağlayacak olan diğer yolların yapımında mali destek vereceği belirtilmişti. ünya petrolünün yüzde 45’nin ihraç edildiği Hürmüz Boğazı’na ve dünya petrol rezervlerinin yüzde 65’nin bulunduğu Ortadoğu bölgesine yakın derin su limanı Guadar, Pakistan’ın güney batısındaki Belucistan bölgesinde bulunuyor. Toplam maliyeti 1 milyar 163 milyon dolar olan limanın yapımına 22 Mart 2002’de başlandı. İki aşamada tamamlanacak olan limanının birinci aşamasının açılışı Çin Başbakanı Wen Jiabao’nun 3 Nisan 2005’de Pakistan’ı ziyareti sırasında yapılmasına rağmen liman ancak açılıştan birkaç ay sonra tamamen çalışmaya başladı. Projenin birinci aşaması için harcanan 258 milyon doların 198 milyon dolarını karşılayan Çin, 450 uzmanıyla teknolojik açıdan da destek verdi. Birinci bölümden çok daha büyük olacak ikinci bölümün yapımına 524 milyon dolar yatırım yapılacağı düşünülüyor. İkinci bölümün yapımında finansal desteğin nerden sağlanacağı kesinleşmese de Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Katar kredi sözü verirken, Umman Dışişleri Bakanı Yusuf bin Alavi bin Abdullah, Pakistan ziyareti sırasında ülkesinin 100 milyon dolar yardımda bulunabileceğini söyledi. Toplam maliyetten geri kalan 370 milyon dolar ise limanın Pakistan’ın iç kısımları ile bağlantısını kuracak demir ve karayolları için ayrılacak. Guadar Limanı’nın yapımındaki amaçşöyleanlatılıyor:(http://www.pakboi.gov.pk/News Event/Gawadar.html) ? İran’la Belucistan arasında ticareti artırmak, ? Afganistan üzerinden Orta Aysa ülkelerine yeni bir ticaret güzergahı fırsatı sunmak, ? Sıvılaştırılmış ve kuru halde her türlü ürün taşımacılığı yapmak, ? Petrol depoları, rafinerileri ve petrokimya ürünleri için ithalat ihracat fırsatı sağlamak, ? Bölgenin deniz ticaretini yönetmek, ? Pakistan’ın Karaçi üzerinden ticarete olan bağımlığını azaltmak. D Hint Okyanusu’nda liman yarışı Limanı’nın askeri ve ekonomik anlamda yararlı olacağını düşünürken Belucistan Kurtuluş Ordusu, Hindistan ve İran, Guadar’ın ekonomik ve stratejik anlamda çıkarlarıyla uyuşmadığını düşünüyor. Pakistan’ın Guadar Limanı’nın rakipleri olan İran’ın Basra’daki Çahbahar ve Bender Abbas Limanları’nın, Guadar’a göre mevcut ve potansiyel istikrarsızlıkları nedeniyle rekabet gücü azalıyor. Pakistan ve Çin’in Hint Okyanusu Müşerref ve Ortadoğu petrolleri üzerinde etkinliğinin artacağından endişelenen Hindistan, Guadar’a alternatif olarak Çahbahar Limanı’nın yapımına destek veriyor. Dönemin İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin Ocak 2003’de yaptığı Hindistan PETROLE EN KISA YOL Hindistan ile Pakistan’ın sorunları, diğer bölge ülkelerinin yaklaşımlarıyla yeni boyutlar kazanıyor. Pakistan’ın Guadar Limanı üzerinde Çin, Hindistan ve İran’ın çıkar çatışması yaşanıyor. GUADAR’IN JEOPOLİTİK ÖNEMİ Liman yeri olarak Guadar’ın seçilmesinin en büyük nedeni, bölgenin stratejik bir coğrafi konuma sahip olmasıdır. Pakistan’ın en büyük limanı, Pakistan dış ticaretinin yüzde 70’inin geçtiği Karaçi Limanı’dır. Fakat Karaçi Limanı’nın yerini güvenlik nedeniyle, Basra Körfezi’ne 450 kilometre daha yakın olan Guadar Limanı’na Guadar Limanı’nın bırakacağı düşünülüyor. yapımını protesto ederken 1971 Savaşı’nda Karaçi Limanı’nı kapatan Hindistan yaralanan bir Beluci Deniz Kuvvetleri, 1999 Kargil Krizi sırasında Karaçi’deki faaliyetleri durdurmak istemişti. Bu nedenle Pakistan Guadar’ın yapımında geçmişteki deneyimlerinden yararlanıyor. Ayrıca limanın sahip olduğu coğrafi konum ve 100 bin tonluk petrol tankerleri kabul edilebilecek şekilde düzenlenmesi ona sadece Karaçi ve diğer bölge limanları ile rekabet etme gücü değil Avrupa ve Asya arasında köprü olma imkânını da veriyor. Pakistan ve Çin, Guadar Pervez Müşerref’in 1924 Şubat 2006’da Çin ziyareti sırasında Çin’in China Daily gazetesine verdiği söyleşide, ülkesinin Çin’in ticaret ve enerji koridoru olmak için çalışmalar yürüttüğünü açıkladı. Guadar Limanı Müşerref’in bu isteğini gerçekleştirecek gibi. Guadar Limanı Orta Asya ülkelerine sıcak denizlere açılma şansı vereceği gibi, Çin için Ortadoğu petrollerine daha kısa sürede ulaşma ve güzergahını çeşitlendirme olanağı sunuyor. Çin, Ortadoğu petrollerini Hint Okyanusu’ndan dolanarak Malakka Körfezi’nden geçen tankerler aracılığıyla almak yerine, Guadar Limanı’yla Pakistan üzerinden alabilecektir. Bu şekilde hem Malakka Körfezi’ndeki tehlikeleri aşmış olacak hem de en kısa yolu kullanmış olacaktır. Basra’dan tankerlerle Guadar’a taşınacak petroller buradan da karayolu veya boru hattı aracılığıyla Çin’in batısına ulaştırabilecektir. Bu konuda iki proje gündemdedir. Bunlardan ilki, Guadar Limanı’nı, Pakistan ve Çin arasında 1970 yılından itibaren kullanımda olan fakat sınırlı ticaret yapılabilen Karakurum yolunu genişletmek ve yenileştirmek. İkincisi ise, Guadar Limanı’ndan Çin’in batısına kadar boru hatlarının döşenmesi. Hacmi 30 inch, uzunluğu 3300 km ve yıllık 12 milyon ton kapasitesi olacak hattın ilk hesaplamalara göre maliyeti 4,5–5 milyar dolardır. Bu bağlamda, 20 Şubat’ta Pekin’de Pakistan Petrol ve Tabii Kaynaklar Bankalığı ile Çin’in Ulusal Gelişme Komisyonu arasında "Enerji Alanında İşbirliği Anlaşması" imzalandı. Ardından 25–27 Nisan 2006’da Pakistan Petrol ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından Pakistan Devlet Başkanı Pervez Müşerref’in ve Başbakanı Şevket Aziz’in de katılımıyla PakistanÇin Enerji Forumu’nun birinci toplantısı gerçekleştirildi. Toplantıda Pakistan enerji altyapısı için Çin şirketinin mali ve teknolojik bağlamda desteği görüşüldü ve toplantıdan sonra Çin Sanayi ve Ticaret Federasyonu Birinci Başkanı Hu Deping ile Pakistan Planlama Komisyonu Başkan Yardımcısı Ekrem Şeyh arasında "Enerji Alanında İşbirliği İçin Prensip Anlaşması" imzalandı. Pakistan ve Çin arasında Guadar çevresinde enerji bölgesi alanının kurulması amacıyla boru hattını ve 21 milyon tonluk petrol rafinerisini finanse edebilecek ortak bir şirketin kurulması için görüşmeler yapılıyor. Bu hattın önemli bir sorunu var ki bu da Beluç kabileleri ile merkez yönetimi arasındaki bitmeyen kavgalar. Pakistan’ın Belucistan bölgesinde merkezi yönetime karşı gelen Beluç kabileleri sık sık bu bölgede bulunan doğalgaz boru hatlarına saldırlar düzenliyorlar. Direk Hürmüz boğazına çıkışı olan ve İran’ın batısına 72 km uzaklıkta olan Guadar Limanı, Pervez Müşerref’in Pakistan vizyonunun kalbinde yatıyor. Limanın gerçek anlamda faaliyete geçmesi Pakistan’a, Ortadoğu, Orta Asya ve Çin arasındaki enerji ve ticaret faaliyetleri için transit ülke sıfatını yüklerken, aynı zamanda Pakistan Deniz Kuvvetleri’nin de Hint Okyanusu’nda Pakistan sınırı boyunca aktifleşmesine yol açacaktır. Guadar, Pakistan Deniz Kuvvetleri için Karaçi ve Ormara üslerinden sonra Hint Okyanusu’nda bulunan üçüncü büyük deniz üssü olacaktır.