Catalog

16 Bahadır Selim DİLEK Ortadoğu’daki büyük oyunun kırılma noktası... C S TRATEJİ vilayetini Irak’a verdi. Türkiye Hükümeti, bu olayı 5 Haziran 1926 tarihinde Irak Hükümeti ile yaptığı Ankara Anlaşması ile kabul etti. Irak Türkmenleri bugün ağırlıklı olarak Irak’ın kuzeyinden itibaren, Telafer, Musul, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Tuzhurmatu, Kifri, Karatepe, Hanekin, Mendeli ve Bağdat’ın güneydoğusunda bulunan Bedre’ye kadar uzanan bir şerit üzerinde yerleşik durumdadır. Kerkük ise tarihi bir merkezdir. Türkmenlerin nüfusu devletin asimilasyon politikası sonucunda hem gizli tutuldu, açıklanan rakamlar da gerçeği yansıtmaktan uzaktı. 1957 yılında yapılan nüfus sayımında Irak’ın toplam nüfusu 6 milyon 340 bin olarak açıklandı. 1958 yılında Bağdat’ta yayınlanan Irak Devrimi 14 Temmuz Kutlamaları Komitesi adlı kaynağa ve 1987’de Londra’da Inquery Dergisi’nde yayınlanan Unutulan Azınlık: Irak Türkmenleri adlı makaleye göre 1957 yılında yapılan sayımda Irak’ta 600 bin Türkmenin yaşadığı belirtildi. Bu kaynaklara göre Irak’ın yüzde 8.94’ü Türkmendir. Daha sonra Irak’ta yayınlanan resmi kaynaklar ise Türkmenleri yüzde iki olarak gösterdi. Bugün için bilimsel hesaplamalarla yapılan tahminler ise Türkmenlerin 22.5 milyon kişiyle toplam nüfusun yüzde 13’ü civarında olduğunu gösteriyor. ürk Dışişleri Bakanlığı’nın yetkilileri, Kerkük’ü, Irak’ın bir ‘mikrokosmos’u olarak tanımlıyor. Yani, Türk diplomatlara göre Kerkük, Irak’ın hemen her açıdan küçük bir örneği. Kerkük, bu özelliği ile sadece Irak için değil, kan ve gözyaşının damgasını vurduğu bütün Ortadoğu coğrafyası için büyük önem taşıyor. Etnik ve dini olarak, Irak’taki dini ve etnik ayrışmanın kuzey ve güney, doğu ve batı ekseninde, tam ortada yer alan Kerkük, bu bağlamda petrol zengini olması nedeniyle stratejik açıdan kritik bir noktada bulunuyor. Aslında tarihi bir Türk kenti olan Kerkük, bugün içinde Irak’taki tüm etnik ve dini grupları barındırıyor. Türkmenler, Kürtler, Şiiler, Sünniler, Hristiyanlar Kerkük’te, hem siyasi, hem ekonomik, hem kültürel, hem de askeri açıdan çekişme içinde. Nüfuslarının çok fazla olmaması nedeniyle Hristiyanlar’ın dışında diğer gruplar, Irak’ın bu stratejik noktasında denetimini sağlamak, kendi yönetimini kurmak ve gücünü göstermek istiyor. Irak’ın ABD işgali sonrası içine sürüklendiği iç savaş ortamında, yaşanan bu mücadele, Kerkük’ü pimi çekilmiş bomba durumuna getirdi. Kürtler için Kerkük zengin doğal kaynakları ile bağımsızlığın ekonomik temeli. Kürt siyasiler, Kerkük’ün zenginliğini, "Bağımsız Kürdistan" için en önemli dayanak noktası olarak görüyor. Türkmenler için ise Kerkük, tarihi, siyasi, sosyal ve ekonomik açılardan büyük önem taşıyor. Irak coğrafyasında 1000 yıldan daha fazla bir zaman önce Türklerin ilk yerleştiği merkez olan Kerkük, siyasi açıdan da Türkmen kimliğinin en belirgin ifade biçimini oluşturuyor. Saddam Hüseyin döneminde iktidarda olan Sünniler için de "reaktif" bir tepkinin oluşmasıyla, Kerkük’ü sahiplenme çabasından sözetmek olasıyken, Şiiler hem Kürtlerle ile yaptıkları ittifaklar hem de Şii Türkmenler aracılığı ile Kerkük’te etkinlik kazanma çabasındalar. Bütün bu gruplar arasındaki siyasi ve askeri dengeler, ABD ve Kerkük’e göçen kürtler için yapılan inşaatlar İngiltere’nin tutumu, Türkiye’nin bölgeyi denetimlerinde tutup yönettiler. kaygıları, İran’ın Irak üzerindeki etkisinin yansımaları, Irak Osmanlı yönetimdeyken üç vilayetten Kerkük’ün konumunu daha kritik bir hale getiriyor. Bu oluşuyordu. Basra ve Bağdat vilayetlerinin yanısıra kritik konumu daha iyi anlayabilmek için, Irak’ı gümüzüne kadar sorunlarla dolu olan ve bugün Kuzey oluşturan dolayısıyla da Kerkük’te var olan bütün Irak olarak bilinen Musul vilayetinden meydana etnik ve dini grupların gizli ve açık gündemlerini biraz geliyordu. Başta petrol olmak üzere birçok daha ayrıntılandırarak ortaya koymak gerekiyor. zenginliklere ve çok önemli jeostratejik konuma sahip olan Musul vilayeti, merkezi Musul olmak üzere ÜRKMENLER’İN VAR OLMA Kerkük ve Süleymaniye sancaklarının oluşuyordu. Lozan Antlaşması’nda Musul vilayetinin Irak veya MÜCADELESİ Türkiye içerisinde kalması konusu çözüme Kerkük, Türk kimliği ile bilinen bir kent. bağlanmadığı için Cemiyeti Akvam yoluyla Dolayısıyla, Türkmenlerin tarihi merkezi ve Türkmen çözümlenmesine karar verildi. Bu dönemdeki İngiliz siyasetinin sembolü. Kerkük’teki sıkıntıyı işgaline Irak’ta iki unsur karşı çıktı. Şiiler ve okuyabilmek için Türkmen tarihine kısa bir özet Türkmenler… İngiliz destekli Kral Faysal için yapılan çıkarmak gerekiyor. Türkmenler, tarih boyunca halkoylamasında Kerkük vilayetinden ezici bir yaşadıkları bölgenin önde gelen unsuru oldular ve çoğunlukla karşı oy çıkması da dikkat çekici. Ancak, 1000 yıla yakın Irak coğrafyasının içinde bulunduğu 16 aralık 1925’te de Milletler Cemiyeti Musul T Pimi çekilmiş bomba: Kerkük Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinin sancılı bölgesi Musul vilayeti içindeki Kerkük, uzun süredir egemenlik girişimlerine sahne oluyor. Geçmişte Irak hükümetlerinin Araplaştırma çabaları, günümüzde ise Kürtleştirme girişimleri kenti hassas konuma getirmiş durumda. KERKÜK ADI ALTAMİM OLDU Irak yönetimi, Türkmenleri asimile etmek ve bölgelerini Araplaştırmak için 1980’den sonra çeşitli yöntemlere başvurdu. Açık yerlerde Türkçe konuşmayı yasaklamakla kalmayıp, telefonda kendi ailesinde konuşanlar bile cezalandırma yönüne gidildi. Yüzlerce Türkmen köy ve kasabası çeşitli gerekçelerle yıkıldı. Türkmen halkı, başka yerlere göçe zorlandı, Irak’ın güneyinde yüzbinlerce Arap vatandaşın Türkmen bölgelerine yerleşmesi için kendilerine karşılıksız, teşvik pirimleri verildi ve arazi dağıtıldı. Birçok yerleşim merkezinin Türkçe olan adı Arapçalaştırıldı. Bu uygulamalardan en fazla nasibini alan yer ise Kerkük oldu. Devrim Komuta Konseyi’nin 29 Ocak 1976 tarih ve 41 nolu kararıyla Kerkük ilinin adı AlTamim olarak değiştirildi. En büyük ilçesi olan Tuzhurmatu, Saddam Hüseyin’in doğum yeri olan Tıkrit’e bağlandı. 20 Ekim 1981’de Devrim Komuta Konseyi’nin 1391 nolu kararı ile Türkmenlerin Kerkük’ten güney illerine göç ettirilmeleri kararlaştırıldı. Bu karar, 1999 yılının başlarında yeniden uygulamaya kondu. 27 Eylül 1984 tarihinde 1081 nolu karar ile Kerkük’te Türkmenlerin arazilerinin istimlak edilmesi ve güneyden getirilen Araplara dağıtılması sağlandı. 8 Nisan 1984 tarih ve 418 nolu kararı ve 11 Eylül 1989 tarih ve 434 nolu T