Catalog

10 Aybike KOCA TUSAM Çalışma Hayatı ve Türkiye Araştırmaları Masası akoca@tusam.net Mayıs bütçesinin şaşırtıcı olmayan sonuçları C S TRATEJİ sigorta fonuna aktarılan tutarın bir önceki aya göre dörtte bir oranında azaltılması, yüzde 12’yi bulan işsizlerin alım gücünü yok edecektir. 06 yılı Mayıs ayına ait bütçe verileri, Türkiye ekonomisinin son günlerdeki hassas ve "oynak" yapısının gölgesinde kaldı. Gerekli ilgiyi bulamayan bütçe haberleri, aslında ekonominin bu olumsuz yolculuğundaki mola yeri gibiydi. Ancak, bir an önce çözülmesi gereken sorunların ve aşılması gereken "krizlerin" var olduğu bir dönemde, mola verilmek istenmedi. Bu da Maliye Bakanı Kemal Unakıtan’ın bütçe haberlerinin popülaritesini kaybetmesine neden oldu. Bütçede kaydedilen gelişmeler (!) ekonomi tarihinde iz bırakacak gibi gösteriliyor. 2006 yılı OcakNisan döneminde merkezi yönetim bütçe uygulama sonuçlarına göre bütçe, 4 milyar 27 milyon YTL açık vermişti. Mayıs ayında açıklanan sonuçlara göre ise gelirler kalemi yaklaşık 18 milyar YTL olurken harcamalar kalemi 14 milyar YTL olarak gerçekleşti. Yani Mayıs ayında bütçe dengesi 4 milyar YTL ’nin üzerine çıktı. OcakNisan dönemi ile Mayıs ayı verileri karşılaştırılacak olursa, ilk üç aylık dönemde verilen bütçe açığının bir ayda kapatıldığı üstelik bütçede fazla bile verildiği görülüyor. Bunun görünüşte oldukça güçlü bir veri olduğunu söylemek mümkün. Karşılaştırmaya devam edecek olursak, üç aylık dönemde gerçekleşen 12 milyar 189 milyon YTL’lik personel giderleri, Mayıs ayında 3 milyar 176 milyon YTL olmuş. Bunun yanında 1 milyar 598 milyon YTL olan sosyal güvenlik kurumlarına ödenen devlet primleri Mayıs ayında 400 milyon YTL olarak gerçekleşmiş. Ortalamaya vurduğumuzda ödemelerin azaldığı göze çarpıyor. Yani görünüşte oldukça doğal karşılanabilecek hatta alkışlanabilecek bir veri düzeneği bulunuyor karşımızda. Bütçe gelirleri içinde en önemli kalem olarak gösterebileceğimiz vergi gelirlerine bakıldığında da fazla bir değişiklik olmadığı görülüyor. Yılın ilk üç ayında 50 milyar 490 milyon YTL olan merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık yüzde 80’i yani 40 milyar 843 milyon YTL’si vergi gelirlerinden oluşuyor. Bununla birlikte Mayıs ayında gerçekleşen 18 milyar 347 milyon YTL’lik bütçe gelirlerinin yaklaşık yüzde 76’sı yani 14 milyar YTL’si vergi geliri olarak elde edilmiş. Gözle görülebilecek ölçüdeki farklardan biri üç aylık dönemde toplam 8 milyar 455 milyon YTL ve Nisan ayında 2 milyar 220 milyon YTL olan vergi dışı gelirlerin Mayıs ayında 3 milyar 282 milyon YTL ’ye çıkmış olması. Bir diğer fark özel gelirler ve alınan bağış ile yardımlar kaleminde. İlk üç aylık dönemde bu tutar 235 milyon YTL (Nisan ayında 29 milyon YTL) iken Mayıs ayında 70 milyon YTL olmuş. Bunlara ek olarak üç aylık dönemde 101 milyon YTL olan düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirlerinin de sadece Mayıs ayında 648 milyon YTL’ye çıkması bütçe fazlasını kısmen açıklar nitelikte. 20 Ültimatomla FAİZ DIŞI FAZLANIN ETKİSİ 2006 bütçesi OcakNisan döneminde 4 milyar 27 milyon YTL açık verirken, mayıs ayı bütçesi bu açığı kapattığı gibi fazla bile verdirdi. Bütçe rakamlarına bakılınca ‘bütçe fazlasının’ önceden ayarlanarak adeta ‘ültimatomla’ verdirildiği gerçeği ortaya çıkıyor. artırmaya çalışmışlardır. Sözleşmenin diğer tarafında yer alan milletin amacı ise artan vergilerin altında ezilmemeye çalışarak hayatta kalabilmektir ki bu her zaman mümkün olmuyor. Bütçe dengesini pozitife çevirmenin bir diğer yolu da harcamaları kısmaktır. Vergiler aynı kalmak koşuluyla harcamaların (yatırım harcamaları, krediler, yardım ve bağışlar vs.) azaltılması suretiyle bütçede fazla vermek mümkündür. Aynen şimdi olduğu gibi. Aslında Mayıs ayı bütçesinin fazla vermesi önceden planlanmıştı. Ancak planlama hedef olarak değil, "ne olursa olsun fazla verilecek" ültimatomuyla yapıldı. Yani Mayıs ayını etkileyebilecek harcamalardan kaçınılması, hatta duble yol yapımı için ödenek isteyenlerin azarlanması, harcamaların gelecek döneme atılmasının ya da hiç yapılmayacak olmasının işaretiydi. Özellikle alt yapı yatırımları için talep edilen ödeneklerin, Maliye Bakanı’nın engeline takılması şüphesiz bütçede "ne olursa olsun" fazla verileceğinin de habercisiydi. Gerçekleşen 4 milyar 331 milyon YTL ’lik bütçe fazlasının mal ve hizmet alımları başta olmak üzere tarımsal destekleme ödemeleri gibi zaruri kalemlerde azalma suretiyle gerçekleştirildiği düşünüldüğünde, kısa dönemde zamların da geleceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Mal ve hizmet alımları kaleminde gerçekleştirilen tasarruf, yaklaşık 2,5 milyar YTL ’dir. Bu kalem içinde en önemli payın savunmagüvenlik ve sağlık harcamalarına ait olduğu düşünüldüğünde tasarrufa konu olan kalemin seçiminde hata yapıldığı ortaya çıkacaktır. Ayrıca yine tasarruf yapılan kalemlerden biri olan sosyal güvenlik kuruluşlarına hazine yardımında özellikle işsizlik bütçe fazlası Mayıs ayına ait merkezi yönetim bütçesinin özelliklerinden biri, 9 milyar YTL olan faiz dışı fazla hesabı. Yani bütçe gelirleri, faiz ödemeleri dışındaki bütçe giderlerini karşılamakta, hatta fazla verilmektedir. Yine ilk üç aylık bütçe sonuçlarına göre değerlendirecek olursak, OcakNisan döneminde faiz dışı fazla 11 milyar 366 milyon YTL ’dir. 2006 yılı Nisan ayında faiz dışı fazla tutarının yüzde 35,2’si gerçekleştirilmişken bu oran 2005 yılı Nisan ayı itibariyle yüzde 32’dir. Verilen faiz dışı fazla ile borçların faizleri ödendiği ve geriye kalan faiz ödemeleri için tekrar borçlanıldığı için faiz dışı fazla vermek borçların çevrilebilirliği açısından olumlu bir gelişmedir. Çünkü eğer bir ülkede reel faizler ile büyüme hızı aynı seviyede ise faiz dışı fazla, ülkenin borç yükünde azalma sağlar. Ancak yüksek reel faizin ödendiği ve faiz ödemelerinin şimdiki gibi oldukça yüksek miktarlara ulaştığı durumlarda faiz dışı fazla verilmesi hiçbir anlam ifade etmez. Ayrıca faiz harcamalarında aşırı bir artış olması durumunda da faiz dışı fazla vermek mümkündür. Dolayısıyla sadece bu veri bile, bize bütçeyi sorgulama imkanı sunacaktır. Eğer bütçe yeterince şeffafsa ve verilen bilgiler gerçekse zaten borç stokundaki artış faiz ödemelerinden az olacaktır. O zaman verilen faiz dışı fazlanın faydası ortaya çıkacaktır. Eğer borç stokunda her hangi bir değişiklik olmazsa ya da faiz ödemeleri ile bağlantısız bir süreç işlerse o zaman, zaten büyük tartışmalara sahne olan bütçenin güvenilirliği şüpheli duruma düşecektir. ‘BÜTÇE FAZLASI’NIN YOLLARI Bütçe genel bir ifadeyle, devletin kamu faaliyetlerini sürdürmek amacıyla topladığı kaynakları nasıl kullanacağını beyan ettiği bir sözleşmedir. Yani topladığı kaynaklar ne kadar çok olursa vereceği hizmetler de o kadar çok olacaktır. Dolayısıyla gelirleri artırmak, bütçe sözleşmesindeki taraflardan biri olan hükümet kanadının birincil amacıdır. Gelirleri artırmanın en etkin yolu vergileri artırmak olacak ki, bugüne kadar tüm hükümetler en az bir kez bu yola başvurmak suretiyle gelirleri Unakıtan