Catalog

Dünyamız yağmalanıyor... Bilim ve tekniğin uygulanı- şında büyük sapmalar var. Kentler, hastalıklı bir büyü- yüş içinde; kapitalizm, küre- selleşmeyi de arkasına ala- rak yeni fetihler peşinde. Demokrasi fikir olarak zafer kazansa da piyasanın dikta- törlüğü sağlamda. irkçıiık ve köktendincilik ayakta. Medya fikirleri saptırıyor, kadın sorunu çözülebilmiş değil. Barış yine savaş ağa- larının insafına kalmış hal- de. Adil ve sürdürülebilir bir kalkınma yaşamsal. Cema- atçi ve dinsei tırmanışlar beraberlerinde tutuculuk, tekelcilik ve yabancı düş- manlığı almış yürüyor. Bü- tün insafsız koşullara karşın "daha insanca bir dünya" kurmak mümkün deniyor; yeter ki dünyayı değiştire- lim. Ama nasıl, hangi yöne, kimlerin aracılığıyla; aydın- lara düşen ne bu konuda? Yaşamsal ama çözümsüz de olmayan sorunlar hepsi. "Tarih her zaman öğretici- dir" diyor, yazıyor ve ısrarla: "Daha insanca bir dünya mümkün" sözünü yineliyor Server Tanilli. lleride, yeni bir ekonomi, yeni bir yurt- taşlık ve yeni ufuklar; daha da önemlisi, "yeni bir hüma- nizma'nın beklediğini imle- yerek. "O beklentinin içinde, entemasyonalizmi yeniden kurmak da var. Bütün umut, dünyayı değiştîrmek- te" diyerek. server Tanilli In- sanlığı Nasıl Bir Celecek Bek- liyor? adlı kitabını anlattı. n Camze AKDEMİR Server Tanilli'yle İnsanlığı Nasıl Bir Celecek Bekliyor?' üzerine I -w- ^ - eni yüzyıl nclcr luı- ^L/ ztrltyor? mm ğ - Cîeçmişin öyküsü- - ~ nü bilsek dc, bu soru- lara henu.11 yanıt ve- remcyiz: Ama dünyamızın karşı kar- şıya bulunduğıı soruııların dökümü- nü yapmak climizde. ()nlara bakarak ufkumuz aydınlanabilir. - llk nkln f>clcnler nclcr sizc görcP - Şıınlar: Dütıyanıı/ yağmalanıyor, nasıl önlemeli? Bilim vc tekniğin uygulanışında büyük .sapmalar var; onları gidermenin yo- lu nedir? lnsanlar hızla çoğalıyor; kentler, hastalıklı bir büyüyüş içinde; kapitalizm, küreselleşmeyi de arkasına alarak yeni bir fetih çağma girmiştir; cşitsizlikler diz boyu ve dünya çapındadır; demokrasi likir ola- rak zafer ka/.anmtştır ama, "piyasanın dik- talörlüğü" kıırulmuştıır; hoşgörüsüzliiğün kaynakları, en başta da ırkçılık vc kökten- dincilik ayakta. Libcraliznı şarkılaı ıvla çözülccek sorun lar ınıdır bıınlar? Mcdya fikirleri sapttrı- yor, kadın sorunu çözülmüş değil, Kıızey Güney zıtllğı dcvam ediyor, barış bugün dc "savaş ağalan"mn insaima kalnıış hal- dc. Bu ortanıda demokrasiyi derinleştir- nıck nasıl mümkün olacak? Bütün insalsız koşullara karşın "dalıa iıısanca bir dünya" kurmak mümkün deiıiyor; yeter ki dünya- yı değiştirelinı. Ama nasıl, hangi yöne, kimlerin aracılığıyla; aydınlara düşcn ne bu konudar 1 Görüyorsunuz yaşamsal, ama SAYFA 4 'Yeni ekonomi, yeni yurttaşlık ve yeni hümanizm geliyor' çözümsüz de nlmayan sorunlar. 'GÜNEYDE KENTLER PATLADI!" - Bunhırm içiınk: "ılünvmuuın ynf-nuı lanmış olnıusı" tikri çok ıığruştınyor. değil mi? (îerçekleıı öylc. Içiıııle yaşadığımız çevre çelişmelerle dolıı. Insanlığın zcııginli ğini de yağmacılara karşı savunmak zorıın dayız. "I^kolojik" bir lelakel başıınızda. Uyarılar yığınla, önlemler ve çözünıler ıle belli. Ozelle, dünyamı/.ın beslenme )>üven- ligi, bıiKÜn, enerji savıır^anliğına soıı ver meye, aile plaıılamasında aiılaeak adımlara ve yeni liberali/min iç yüzünii ortaya koy- maya ba^lı. Insanın do^ayla /ortııılu anlaşmasından başlayalım. Çevıvbiliııı, yeni bir bilim tipi dir karşımızda; oıııı iyi ögrenmeliyiz. Bir tı lozolıın, F.dgar Moıin'in dtıy^ıılandırıcı sözleriyle söyleyelim: "Üzerindc olıırdıı^ıı- mıız, bir yer olmaktan çok dalıa iazla bir şeydir: Bizim evinıiz. oıulaıı da öle anayıır- dıımıızdıır o. Aydınlannıa ça^ı, bülün iıı sanlaıa seslenerek lıümanist düşiinceyi do- ru^ıına çıkarmıştı. Ona lüm eanlı varlıklara acımayı, kardeşlifti, dalıası enternasyonalist kardeşli^i eklemeliyiz!" - Bir olayıln an: Bilim vc tcknifiin uynu- liuuşımln hüyük snpnuılnr var; onlnrı gitlcr- mcııin yolunu inlclcrsck... - Oyle bir çagın içine girmiş dunımdayız ki, bizi ilk kez ve dünya çapında bugüne de^in de bilmcdigiıniz sorıımlııluklarla yüz yüze getirmiş bulıınuyor. Bir filozotıın dedi^i gibi "bilime egeınen olmak, onıın sı nırları üzerimle düşüntnek ve bu yolda biz zal bilim adamlarına oldu^ıı kadar bütün bir loplııma da yardııncı olmaktır; bilim adamlarına ııygtılaınalannın, topluma da teknik olanaklarırun sınırlarım lark etmesi içiıı yapmalıyız bıınları." Dünyamız bili- min, giderek tekniğin telılikesini taşıyorsa, bilinçsizliğindeiı bu... Olc yandnn, insıınlnr çoğalıyor, sorun- lnrtln... - Dünya nühısıı, bağdaşık bir bülün ol nıaktan ıızak. Aslmda, değişik düzeylerde, birbirinden az çok bağımsız all bütünlük- ler yan yana y;ışıyor. O diizeylerden biri de siyasal bakımdan devletler lıalinde resmin temelini oluşttıruyor. Birleşmiş Milleller de, işte bu devletler üzerine kıırıılıı Nülu- suıı bu genel çcrçeveleri içiıule, demogra- lik dinamik üzerimle etkisi olan başta iki öğe dc var: (lins vc yaş. Yaş bakımından ise, gençlerin özel bir ağırlığı oldıı lıep. Ço nık ölümlerinin çok oKlıığu ülkelenle, do ğurganlık da pek gıiçlü. Bir "aile planlama sı" ibliyacına yanıt vermeli. Onıın kadar önemli olaııı da "aılil ve sürdürülebilir bir kalkınma "ya yönelmek. - Evrcnscl bir olny da şu; hvr yvnlc kcnl görüyoruz. nnuı kcıu hcrycnlc ılc hımn lınulii. l'cki ncn-ılcn knynukLuuyor kcntlc- rin hıtımlmıı. J Sorun Kıızey'i olduğu kadar (îüney'i de ilgilendiriyor; nitekim, Cuiney'de kenı ler, bir 20 M) yılda kelimenin taın anlamıy- Ia "patladı." Ote yandan, kentler, kaçınıl- nıaz biçimde, suç, ııyuşturucu, şiddet ve ablaksal çözülüş mekânları olup çıkıı. Ço- eııklar da, bu kenlsel scfaletin başta gclen kıırbaıılaıı. Bu büyük ko- pıışlar ve gerilimlcr ortaınl ııa yakııulan eğilmeli. Daha da korkıınç olanı şıı: Keııt, lıılarlı ve bağdaşık bir sos- yal dukıı ıla yaraimıyoı. Avrııpa'da "yeni yoksıılluk", sosyal patolo jik bir ııçta olay değil, kapitalizmin mantı ğının doğıırduğu bir olgıı. Ote yandan, kıırban, eellada donüşebilir. devrimin ertc- si hep ışıklı ve aydınlık ıleğil. Clezayirli ya- zar Kaiip Yasin, "Hskiler vahşeti arttırır" diyordıı ki, bu gerçek. (lemaatçi ve dinscl tırmanışlar, beraberlerinde [utuaıluğıı. lekeleiliği, yabancı düşnıanllğını ıla alıp ge- liriyor. Ancak, daha insanca bir dünyada daha insanca bir kenı üzcrindc düşünıneyi sürdürmeliyi/.; keııl üstüne süıekli diişün rnek vc düşlcmek nerekiyor: Detnokrasinin geleceği, kentliler arasında göriişüp daııış ına ve hakemlik usııllcriııi gözdeıı geçirip onarmada ve yeııilerini koytııaıla nöstercce £i başarı kadar, rekabet manlığına karşı kolektil çıkarların onceliğini dayatmada or- taya koyacağı Inineıe bağlıdır. - Böylc />/'/• orliimıhı "kiiresrllcşmc" üstü- ne söykyeccklcriniy.iyenhlen vc nnıtlnkn sonıiiih? - Yeni bir yüzyılın haşlarında en temcl OIRU şu: Bütün dcvlotler, "küreselleşme" iidı vcrilen büyük birakıntının içine süriik lcndi; küreselleşme. halkların hağımsızlığı kadar siyasal rejinılerdeki çeşitliliği dc umursamadan, gc/egcnin en ücra köşeleri ne kadar sokulııyor. Aslmda, kapitalist ckonomide bir ikinci devrimılir söz konu- su olan ve düıı 1^. ve 16. yüzyıldaki coğraf- ya keşilleri ve sömürneleştirme gibi yeni bir fetih çağına tanıklık ediyor. Nc var ki, o yüzyıllardaki yayılışların başla gelen aktör- İeri devletler olduğu halıle, bu kez dünya- da egemen olmak isteyenler, özel büyük sa- nayi ve nıaliye girişimleri ve grtıpları. (îe- zegenimizin sahipleri hiçbir zaman bu dcn- li az sayıda ve bu kadar güçlü olmamıştl. Bu gruplar, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa vc Japonya olmak üzcrc- bir üçlü topluluğun içinde ve onların yarısı da ABD'dc mevzilendi. Böylece olgu, aslında bir Amerikan olgusıı. "DAHA İNSANCA BİR DÜNYA M-Ü-M-K-Ü-N" - Ancnk kiitvsellcşmenin tek Jerdi hem pnzarhtn hcnı Jc illkeleri elc grçitmek ılc /»//... Smlccc bu dcfiilıınınçlnnnn... - Değil! Bu yeni modcrn iktidarın asıl amacı; büyük keşiller ve sömürgeleştirme- ler çağındaki gibi lopraklar elde etme de ğil, zenginliklere el koyma! Küresellcşme- ııin mantığı işte bu! Ancak, böylc de olsa, kürcselleşmeye karşı çıkmak gerek ve bir diyalcktiği var onıın. Hatırlatmalıyız: Dc- mokrasinin işi daha da güçleşmiştir; ne var ki, dcmokrasiyi derinleştirınek dc gereki- yıır. Bakışımız cfciıimc, gcnçligc vcfzclcıcğc bnkıştınıy.ı du ctkilcyccck... - Yeni bir yüzyılın eşiğinde, eğitim de bütün dikkalleri üstüne toplamış halde; in san soyıınun ilerlemesi büyük ölçüde eğiti- me bağlı. Onıın geleceğimizi biçimlendir- mede ctı güçlü silalılardan biri olduğunıı isc, gitgidc hisseder dunımdayız. (ielece ğin aktörlerini nasıl yetiştirmcliyiz!' 21. yüzyılın bireylerini ve toplıımlarını hazırla- mada, eğitim nasıl bir dinamik ve yapıcı rol oynayabiliıV Yanıtlaıı, insan için de top- lunı için de yaşamsal sorulardır bıınlar! Açlkça söylemeli: Okııl yol ağzındadır. Kadınlıırın vcrdi$i ımicudclc ncıvycgc- ///) vnrdı? Bir yüzyıllık ieminizm, binlerce yıllık alaerkliliği kökünden söküp atamazdı; yer yüzüıule; ııeredeyse bütün kadınlar, güıı lük yaşamlannda bu rejinıi yaşıyor, Ne var ki, 20. yüzyıl boyunca sürdünileıı kıran kı rana mücadelede, kadınlar, özclliklc de yüzyılın sonlannda, huzıır vc çıkarlarını sa- vıınniiiyı öğrendi. İki cirıs var diyorlar şim- di, birbirinden iarklı, ama haklarda ve ötlevlerde birbirine eşit iki cins. Ancak ile- riye baklığıınızda anlıyoruz ki, kadınların yürüyeceği ıızıın bir yol var. Kıızey ve Ciii- ney zıtlığı sürüyor ve piyasanın diktalörlü- ğü yıkılmamış. - Tarih hcrzanıan öğrcticidir, diyorsu- nuz. • Israrla: "Daha insanca bir dünya müm- kün"; yeni bir ekonomi, yeni bir yıırttaşlık ve yeni uhıklar; daha da önemlisi, "yeni bir hümanizma" bekliyor ilcride. O beklenti- nin içinde, entemasyonalizmi yeniden kur- mak da var. - Bütün ıınnıt, dünyanın dcğişmesindc... Daha doğrusu, dünyayı dcğişiirmckte: "Bugünün sdaletinden 'mümkün/ zengin- likleri'tıe gotürecek bizzat insanlar değil mi? • Yirnıi birinciyüzyıldıı, unuıthırınuzı hağludıjttnıız lemvl ilkc vc kıırutnLır sizcc hanfiilcri? - iki temel ilke vc kurum olarak, "laik- lik" ve "demokrasi" üstündc ısrarlıyım. Bir başka ilke "Avrupa ile bütünleşrne"dir. Avrupa kapılarında bekleşiyoruz: "Aday" durumundayız. Kılığımıza ve kıyaletinıize biraz çekidüzen verirsck, "tanı üye" olarak içeri alınabiliriz. Herşey, karşımızdakilere bağlı olduğu kaılar, bize de bağlı. l Icdcf te bir kayma, bizi maeeralara götürür: AKP'nin bir dinci, bir tslamcı olduğunıı unutmayalım; "Birdakika'nın arkasırulan, Arap-Türk muhabbeti gclmedi mir 1 Bu, da- ha uzaklara da .savrıılabilir. Aydınlar, gö nüllü örgütleniş vc gençlik koiııısu da önenıli. Yeni bir yüzyılda, aklııı, bilimin, özgürlüğün, demokrasinin nimetleriyle do- natılıp yolu açılaeak birTürkiye, dünya ulusları arasında kcndine özgii kinıliği ve bağımsızlığı ile vaktiyle tuttıığu yeri- yeni- den elde edebilir. Bu yolu ona açacak olaıı- lar da, gerçekten ilerici, demokrat ve ay dınlık güçler. () güçlerin de hiçbir zaman soyıı tükenmedi yurdıımuzda ve tükenme- yecek. (iençlik de oıılar aıasmda... • gamzeakdcmir@cumhuriyct.com.tr İnsanlığı Nasıl Bir Gelecek Bekliyor?/ Server Tanilli/ C.umhnriyet Kıtapları/ 45(>s. C U M H U R İ Y L T K İ T A P S A Y I 1 0 4 6