Catalog
Publication
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Years
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Our Subscribers Can Login And Read Original Page
I Want To Register And Read The Whole Archive
I Want To Buy The Page
CMYB
C M Y B
5 KASIM 2009 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA
DİZİ 9
Elementler sõrasõnda 43, 61 ve 75 numaralõ üç boşluk bõrakõr ve bu elementlerin daha sonra bulunacağõnõ ileri sürer
Moseley’nin doğru çõkan öngörüsü
B
ir süre sonra Moseley yaşamõnda bü-
yük bir değişiklik yapma arzusunu
duyar ve Kasõm 1913’te Oxford’a ta-
şõnõr. Oxford’daki çalõşmalarõnda daha önce
Manchester’da çalõştõğõ elementlerin dõşõnda
otuzdan fazla element kullanõr. Elementlerin
spektrumlarõndaki çizgilerin yerini kesin ola-
rak önceden bilecek, kendi deyişiyle “basit”
yasalarõ bulur. Moseley daha önceki yöntemini
kullanarak aluminyumdan altõna kadar, ele-
mentlerin X-õşõn spektrumlarõnõ elde eder. So-
nuçlar Moseley’nin “Atom numaraları ya-
sası”nõ doğrulamaktadõr. Elementlerin sõra-
sõnda 43 numaralõ, 61 numaralõ ve 75 numa-
ralõ üç boşluk bõrakõr. Bunlara karşõ gelen ele-
mentler o zaman bilinmiyordu.
Moseley bu elementlerin daha sonra bulu-
nacağõnõ ileri sürer. “Eser elementler” denen
bir dizi elementler üzerinde de çalõşõr. O za-
manlar bu elementlerin kimyasal analizi zor-
du ve tam olarak bu tür kaç element olduğu bi-
linmiyordu. Moseley’nin çalõşmasõ bu eser ele-
mentlerin sayõsõnõn “on beş olacağını” gös-
terir. Bugün bu elementlerin gerçekten on beş
tane olduğu bilinmektedir.
Moseley’nin çalõşmalarõndan çõkan sonuç-
lar tam bir devrim niteliğindedir:
1. Her element bir atom numarasõ tarafõndan
tanõmlanõr ve bu onun X-õşõn spektrumunu sap-
tar.
2. Bir elementin atom numarasõ atomun çe-
kirdeğindeki pozitif birimlerin sayõsõyla aynõdõr
ve iki stabil element aynõ atom numarasõna sa-
hip olamaz.
3. Alüminyum ve altõn arasõnda bilinmeyen
üç element var olabilir ve bunlarõn atom nu-
maralarõ 43, 61 ve 75’tir. Moseley bu ele-
mentleri elinde hiçbir örnek olmadan bul-
muştur.
4. Atom numarasõ bir atomun periyodik cet-
velde sadece yerini gösteren bir sayõ değildir,
aksine ölçülebilir fiziksel bir birimdir.
M
oseley çalõşmalarõnõn bu
ikinci
kõsmõnõ
yine Philosophical
Magazine
dergisinde “The
High-Frequency
Spectra of the
Elements, Part II”
başlõğõyla yayõmlar.
Çalõşmalarõnõ daha
da genişleteceğini
arkadaşõ Darwin’e
söyler. Fakat erken
ölümü bunlara engel
olur. Moseley çok
büyük bir başarõ
göstermiş ve atom
yapõsõndaki
bilinmeyenleri aydõnlatmõştõr.
Başka bilimciler Moseley’nin
tekniğini kullanarak onun
sonuçlarõnõ tüm olarak kanõtlar
ve bu çalõşmalarõ daha da
ileriye götürürler.
Moseley’nin varlõğõnõ ileri
sürdüğü 43, 61 ve 75 atom
numaralõ üç element 1925,
1937 ve 1945 yõllarõnda
Danimarka’da, Almanya’da ve
Amerika’da bulunur. Böylece
Moseley’nin tüm buluşlarõ
onaylanmõş olur. Artõk
Moseley’nin buluşlarõndan
dolayõ periyodik cetveldeki
elementler atom ağõrlõklarõ
yerine atom numaralarõna göre
sõralanabilirler.
Kimyanın ilerleyişini
hızlandırdı
Artõk “Elementlerin ve
bileşiklerinin özellikleri
elementlerin atom
numarasının periyodik
fonksiyonlarıdır.”
Bu buluş kimya
biliminin hõzla
ilerlemesi için
önceden
görülemeyecek
kadar büyük bir
değere sahiptir.
Henry Moseley kõsa
yaşamõnda sadece
sekiz araştõrma
makalesi
yayõmladõ. Fakat
son çalõşmalarõ
bilimde çok
büyük
ilerlemelere neden oldu.
Onun zamanõnda çok önemli
buluşlar yapan bilimcilerden
birçoğu sonradan Nobel
Ödülü alõrlar. Moseley’nin
bilime yaptõğõ devrim yaratan
katkõlarõnõ bilen birçok
meslektaşõ, eğer yaşasaydõ
birkaç yõl içinde onun da
Nobel Ödülü alacağõna
inandõklarõnõ söylediler.
Böylesine çok parlak ve çok
yetenekli bir insan daha fazla
yaşasaydõ kim bilir bilime
daha ne kadar büyük katkõlar
yapabilirdi.
Tüm buluşlarõ onaylandõ
Laboratuvardan savaşa giden yol
M
oseley Haziran 1914 Ağustos’unda
“British Association for the Advan-
cement of Science” toplantõsõna katõl-
mak için daha Avustralya yolundayken Avru-
pa’da politik durum gittikçe kötüleşir ve savaş
rüzgârlarõ esmeye başlar. 28 Haziran 1914’te
Avusturya Prensi Franz Ferdinand ve eşi Sop-
hie’nin Gavrilo Princip adlõ aşõrõ milliyetçi bir
Sõrp tarafõndan Sarayevo’da öldürülmesi üzeri-
ne artõk savaşõn başlamasõ bir an meselesidir.
Bir ay sonra 29 Temmuz’da Avusturya-Ma-
caristan Sõrbistan’a savaş açar. Rusya, Fransa
ve Almanya’nõn katõlmasõyla temmuz sonunda
artõk savaş başlamõştõr.
Bu sõrada Moseley 6 Ağustos’ta Avustral-
ya’ya varõr ve toplantõ Melbourne dahil birkaç
kentte yapõlõr. İngiltere bundan iki gün önce Al-
manya ve müttefiklerine savaş açmõştõr. Ruther-
ford ve daha birçok ileri gelen bilimcilerin katõl-
dõğõ bu toplantõda ise atomun yapõsõ tartõşõlõr.
Ağustos başõnda İngiliz parlamentosu genç
insanlara askere yazõlmalarõ için çağrõda bulu-
nur. Bu çağrõyõ duyan Moseley planlarõnõ değiş-
tirir ve laboratuvara dönmemeye ve orduya
katılmaya karar verir. Annesi ona cephe yerine
savaş laboratuvarlarõnõn birinde görev yapmasõ-
nõ önerir ve böylece vatanõna daha etkin hizmet
edebileceğini söyler.
Arkadaşları onu engellemeye
çalıştılar
Moseley İngiltere’ye dönüşünde Ruther-
ford’unki de dahil birçok laboratuvarõn boşaldõ-
ğõnõ görür. Bu durum onun kararõnõ pekiştirir.
Rutherford onu orduya katõlmaktan vazgeçir-
mek için çok uğraşõr, fakat başaramaz. Ruther-
ford dahil birçok bilimci savaş için araştõrma
yapmaya başlarlar. Arkadaşlarõ Henry’nin sava-
şa katõlmasõnõ önlemeye çalõşõrlar.
Bir arkadaşõ da şöyle yazar: “Böyle bir
adamı böylesine düşük bir düzeyde kul-
lanmak ekonomik olarak yarım kilo tere-
yağını Lusitania (o zamanın en büyük ge-
misi) ile Ramsgate’den Margate’e taşıma-
ya benzer.” Moseley, kararõndan vazgeç-
mez, önce “Kraliyet Mühendisleri” birliği-
ne katõlmaya karar verir. Ama orada yaptõğõ
işten pek hoşlanmaz. Kraliyet Hava Kuvvet-
leri’ne katõlma girişimi başarõlõ olmaz. Şubat
1915’te Savaş Bakanõ Lord Kitchener’in
kurduğu yeni orduya aktarõlõr. Moseley artõk
bu ordunun 13. Piyade Tümeni’nin 38. Tu-
gayõ’nda teğmen rütbesinde bir haberleşme
subayõdõr. Rutherford’a yazdõğõ bir mektup-
ta, yaptõğõ işin oldukça ilginç olduğundan ve
emrindeki 26 askerle beraber yakõnda cephe-
ye gideceklerinden söz eder. Onun düşünce-
sine göre nisanda gidecekleri bu cephe Fran-
sa’dadõr.
Rutherford, Moseley’yi bir laboratuvara
aktartmak için son bir girişimde bulunur. As-
keri bürokrasi bunu yapmak için harekete
geçer, fakat çok geçtir. Haziran 1915’te bu-
lunduğu birlik cepheye hareket için emir alõr.
Bu emir Moseley’yi Fransa yerine Gelibolu
yarõmadasõna götürecektir.
D
ünya Savaşõ ilanõndan bir süre
önce Alman savaş gemisi SMS
Goeben, Adriyatik Denizi’nin en
kuzeyindeki Pola (bugünkü Hõrvatis-
tan’daki Pula) limanõndadõr. Bunun yanõ
sõra Arnavutluk’ta bir limanda bir diğer Al-
man savaş gemisi SMS Breslau demir-
lemiştir. Goeben o zaman İngiliz gemisi
HMS Quenn Elizabeth ile dünyanõn en
kuvvetli iki gemisinden biridir. Goe-
ben’in komutanõ Amiral Wilhelm Souc-
hon 29 Temmuz’da Pola’dan ayrõlõr,
Breslau ile birlikte 2 Ağustos gece yarõsõ
batõya yönelirler. 3 Ağustos’ta Alman-
ya’nõn Fransa’ya savaş ilan ettiği haberi ge-
lir. Amiral Souchon askerlerine artõk sa-
vaşa girdiklerini söyler. 4 Ağustos’ta Ce-
zayir’in Philippville ve Bône limanlarõ
önüne gelirler. 4 Ağustos sabahõ Alman
İmparatorluk Deniz Kuvvetleri Komu-
tanlõğõ’ndan şöyle bir emir gelir: “2 Ağus-
tos’ta İttihat ve Terakki Partisi Hükü-
metiyle anlaşma yaptık. Goeben, Bres-
lau derhal Constantinople’e gidin.”
Bu anlaşma için İstanbul’daki Alman el-
çisi Hans von Wangenheim çok çalõş-
mõştõ. Hatta sadrazama bağõrõp çağõrmõş ve
tehditlerde bulunmuştu. Aslõnda Goeben
ve Breslau’nõn İstanbul’a gelmesini de 1
Ağustos’ta Alman hükümetinden o iste-
mişti.
İngiliz savaş gemileri Goeben ve Bres-
lau’õ izlemeye başlarlar. Goeben ve Bres-
lau tam hõzla Çanakkale Boğazõ’na doğ-
ru ilerlemektedir. Nihayet 9 Ağustos’ta İn-
giliz gemileri bunlarõ yakalama emri alõr.
İngiliz gemileriyle aralarõnda büyük bir
kaçma-kovalamacadan kurtulmayõ başa-
rõr ve 10 Ağustos’ta öğleden sonra saat 5’te
Çanakkale Boğazõ önüne
gelir.
Bu arada İstanbul’da
bir Alman subayõ Baş-
komutan Vekili Enver
Paşa’yõ gemileri boğaz-
dan içeri almasõ için ik-
na etmeye çalõşmakta-
dõr. Enver Paşa, hükü-
metin bilgisi dõşõnda giz-
li izin ile iki Alman ge-
misini Çanakkale Boğa-
zõ’ndan içeri almaya ka-
rar verir. Bir Osmanlõ
torpido gemisi boğaz-
dan çõkarak iki gemiye
“Beni izle” işaretini ve-
rir ve içeri girmeleri için
yol gösterir. Birkaç da-
kika içinde Souchon’un
gemileri Çanakkale Bo-
ğazõ’na girerler.
Osmanlı’nın
sonu geliyor
Fakat Enver Paşa ve
diğer İttihat ve Terakki-
cilerin bilmediği bir şey
vardõr. Amiral Souchon’a Almanya’dan bir
başka emir daha verilmiştir. On hafta
sonra yerine getirilecek bu emir tarihin gi-
dişini değiştirecek, milyonlarca insanõn
ölümüne neden olacak ve Osmanlõ Dev-
leti’nin sonunu getirecektir. Yõllar sonra
Winston Churchill, Goeben için “Daha
fazla katliam, daha fazla ıstırap ve da-
ha fazla yıkım asla bir geminin pusulası
içinden çıkmamıştır” der.
11 Ağustos’ta Enver Paşa arkadaşlarõ-
na “Müjde, bugün bir oğlumuz oldu” di-
ye sevincini anlatõr. Şevket Süreyya Ay-
demir’in deyişiyle “....bu çocuk pek ya-
kında ve hiç acımadan anasını boğa-
caktı...” Gemiler 16 Ağustos’ta İstanbul’a
varõr ve toplarõnõ kentin önemli yerlerine
çevirirler. Osmanlõ hükümeti gemileri sa-
tõn aldõğõnõ ilan eder, isimlerini Yavuz Sul-
tan Selim (Goeben) ve Midilli (Breslau)
olarak değiştirir ve Osmanlõ donanmasõ-
na katar. Fakat gemilerin komutasõ Ami-
ral Souchon’da kalõr, Alman denizciler de
fes giyer ve görevlerine devam ederler. Ay-
rõca, Osmanlõ hükümeti Souchon’u Os-
manlõ deniz kuvvetlerinin komutanõ yapar.
Breslau’daki Alman subaylarõ arasõnda
sonradan adõnõ çok duyuracak olan genç
bir subay vardõr. Bu, 2. Dünya Savaşõ sõ-
rasõnda Adolf Hitler’in deniz kuvvetleri
komutanõ ve Hitler’in ölümünden sonra 20
gün için Nazi Almanya’sõnõn başkanõ ola-
cak olan Teğmen Karl Dönitz’dir. 26
Ekim’de Souchon Berlin’e Karadeniz’e
manevra yapacak gibi görünerek girece-
ğini, fakat taarruz niyetinde olduğunu
haber verir. Ertesi gün Yavuz ve Midilli
Osmanlõ donanmasõnõn diğer birkaç ge-
misiyle beraber Karadeniz’e açõlõrlar. 29
Ekim 1914’te Osmanlõ hükümetinin bil-
gisi olmadan Rus limanlarõ Odessa, Si-
vastopol, Feodosia ve Novorossiysk’i
bombalarlar. Birkaç da Rus gemisi batõ-
rõrlar.
Osmanlõ Devleti için artõk savaş kaçõ-
nõlmazdõr. Bunu duyan Yüzbaşõ Mustafa
Kemal “Enver’den ancak bu beklenir-
di. Türkiye bu harpten sağ çıkamaz”
der. Dört yõl içinde bu sözlerinde ne ka-
dar haklõ olduğu ortaya çõkacaktõ. 30
Ekim’de Rusya Osmanlõ Devleti’ne savaş
açar. Bunu İngiltere ve Fransa izler ve böy-
lece Osmanlõ Devleti 1. Dünya Sava-
şõ’na girer. Alman İmparatorluk Deniz
Kuvvetleri Amirali Wilhelm Souchon ar-
tõk tam anlamõyla “Görev yerine getiril-
di” diyebilirdi.
Savaş başlõyor: Goeben ve Breslau
SÜRECEK
Çanakkale Savaşlarõ
sõrasõnda İtilaf
Kuvvetleri Gelibolu
Yarõmadasõ’na
çõkarma yaparken
hazõrladõklarõ
istihkâmlardan bir
görüntü.
İtilaf Kuvvetleri siperlerinden bir görüntü.