Catalog

SAYFA CUMHURİYET 14 AĞUSTOS 2000 PAZARTESJ 8 PAZARTESİ SÖYLEŞİLERİ RTÜK'ün gazeteci Başkanı NuriKayış'la kurumun işlevi veyapısı üzerine konuştuk... 'Medya patronlaıı borsâda olmamalı'SaklliCall Olur' Borsada basın patronlan, medya patronlan işlem yaparsa, borsa spekülasyonlara çok açık bir sistemdir, dolayısıyla ellerindeki argümanlarla her türlü manipülasyona gidebilirler. Bu da Türkiye açısından çok sakıncalı sonuçlar doğurur. > CÜVenlİk belgeSİ İhalelere katılacak olan kuruluşlann Başbakanlık'tan güvenlik belgesi alması gerekiyor. Bu ana kadar bu belgeler verilmediği için RTÜK hazır olduğu halde ihale yapamıyor. Bölücü ve irticai unsurlarınradyove televizyon kanallannı ele geçireceği endişesinden hareket edilmiş... Sanıyorum yakında 4 yapılacak... . - Kapatmaya karşıyım 1 BÖIÜCÜ ve irticai yayınlar konusunda çok hassasız. irticai yayınlara toplam 2265 gün, bölücü yayınlara da 7377 gün kapatma cezası vennişiz. Ben genel olarak kapatma cezalannın irticai ve bölücü yayınlarda uygulanmasından yanayım. Ama diğer yayın ihlallerinde altematif cezalar getirilmeli... ÜMİTZtLELİ Neredeyse yanlışlıkla Maltepe'ye, Koç Yurdu'nun karşı köşesındekı RTÜK bınasına gidiyordum. Cum- hunyet Ankara Bıirosu'ndakı arkadaşlar, "Sen iyice geri kalmtşsm. RTÜK sosyeteye kanşb, Bflkent'e ta- şmdT deyuıce geç kalmaktan kurtuldum!.. Yeni, pı- nl pınl \e de lüks RTÜK bınasuun 6. katına tırma- nırken elimde olmadan düşünüyordum. "Acaba beni tamrnu, başkanhk koltuğu değiştirmişmkfir?" diye... Gazeteci N'uri Kayış'ı 2ü yıl once tanıdım Günaydın Gazetesı Ankara Temsılcisı Beldr Coşkuo benı ona teslım etmıştı, "Bak bakahm adam olur mu" derce- sine!.. Şişe dıbi gözlüklen, umubnayacak esprileri, biraz utangaç ama kalender yapısıyla sevmışnm ''Nu- ri Abi"yı... Aradan yıllar geçtikten, bır de araya "RTÜKbaşkanhk koltuğu" girdikten sonra. acababir "değjşim" olmuş muydu'' Hayır!. Değışen yalnızca şakaklardakı kırlar, bir de gazetecılıkten RTÜK gıbı "ceza"nın sımgesi bır kurumun başkanlığına gelme- nin getırdıgi endişe vehuzursuzluktu!.. Birsaatliksöy- leşı sırasında Nun Kayış'ın üzerindeki baskıyı his- settim. Acımadım desem yalan olur!.. - RTÜK nasıi bir >apı, bütçesi, kadrosu?.. KAYIŞ-RTÜKTurkıye'de genel bütçeden pay al- madan yüriiyen belkı de tek kamu kunımu. Radyo ve Elestiri aldı 'Sendenü BriitiisU Gazeteci Nuri Kayış. 23 Mayıs'ta DSP kontenjanından ve de TBMM tarafından Radyo Televizyon Üst Kurulu üyeliğine seçıldı. Sadece bir hafta sonra da yapılan seçimler sonrasında başkan koltuğuna oturdu. Oturdu oturmasına, ama ne denli zorlu bir kuruma başkan olduğunu çok kısa sürede gördü... - RTÜK ilginç bir yer. Aslında ceza uygulayan kurumlar sempatik olmazlar. Elestiri çok olur. Kanunlan uygularsınız, kapatma karan verirsiruz, 'vay efendim demokrasi elden gidiyor' derler. L'ygulamazsmız, bu defa da 'oniar orada ne yapıyor, bu kadar yayuı ihlalini görmfiyoriar mı' dıye elestiri oklanna hedef olursunuz. Yanı çok zor bir durum 1 .. Nitekim öyle oldu'. Henüz iki aydır o koltukta oturan Nun Kayış, bir dizi kapatma, yayın durdurma cezalannın altına imza attı. Ve eleştiriler, sitemler başladı. 25 yıllık gazeteci Nuri Kayış, özellikJe gazeteci arkadaşlanndan, 'sen de mi Brütüs* yollu sitemler almaya, kızgın elestiri okJanna hedef olmaya başladı... - Evet, hayli eleştiriyle karşılaşıyorum. Ben de onlara Üst Kurul'un yapısını anlatıyorum. Üst Kurul 9 kişiden oluşur, bir karann çıkması için en az 5 üyenin aynı yönde karar vermesi gerekir. Kapatma kararlan bazen 9-0, bazen 8-1, bazen 5- 4, bazen de 7-2 çıkabilir. RTÜK, demokratık bir seçimle Meclis tarafından seçilen üyelerden oluştuğu için, onlann kararlanna her zamart katılmasam bile saygı duyanm. Başkan Kayış, gelen eleştirileri bu şekılde yanıtlıyor, verilen çoğunluk kararlanna uymak zorunda olduğunu söylüyordu, ancak yine de sitemlerden başını alamıyordu. Ama bır gün çok ilginç, o kadar da düşündürücü bır tepkiyle karşılaştı. Ulusal bır televizyon kanalının Ankara temsilcisi, makarnına adeta baskın yapmıştı. Üstelik burnundan soluyordu!.. - Eskiden beri tanıdığım bir arkadaşımdı. Çok öfkeliydı ve sitemlerde bulunuyordu. Temsılcisı olduğu kanala kapatma cezası vermiştik. Taktım kasedı vıdeoya, kapatılmaya neden olan 19.30 ana haber bülteninde bır jigolo ile yapılan röportajı ızlettım. Deşifre metninı de gösterdım. Hayretler ıçinde, "Haklısıruz, çok ryi yapmışsınız. RTl K üyesi okam ben de kapatırdım" dedı. Meğer izlememış!.. televizyonlarda yayımlanan reklamlann yûzde 5'i RTÜK payı olarak kesiliyor. Örneğin 2000 yılı büt- çemiz 18 trilyon lira. Aynca genel bütçeye, maliye- ye de katkılanmız oluyor. Birkaç trilyon oldu. Önü- müzdekı aylarda da olabilır. Şu anda 330 personeli- miz var. Ancak olması gereken sayı 700... - RTÜK «taıda bir kapah kutoı!. Nedîr ba kuru- mun ana işlevi? KAYIŞ - Kanunla verilen yetkıye göre radyo ve te- levizyonlariailgilidüzenleyıci rol oynamak,görev yap- mak. Aynca yayınlan izliyor, yayın ihlali olduğu tak- dirde çeşitli müeyyideler uyguluyor. -Tûrldye'de kaç radyo vetelevizyonkunıhışu var? KAYIŞ - Haziran sonu ıtıbanyla 1200 radyo, 260 datelevızyon var!.. -BüvükrakamlatNaaiizfyorsıuıuz? KAYIŞ - Ulusal olanlan merkezden izliyoruz. Ye- rel ve böigesel radyo, televizyonlann bir bölümünü Istanbul ve tzmir'deki bölge mûdûrlûklerimiz kana- hyla izliyoruz. Diğerlerini de; ıkı yıl önce îçışleri Ba- kanlığı ıle bır protokol imzalanmış, her emniyet mü- dürlüğü bünyesinde bir birim oluşturulmuş. Buralar- da o bölgedekı radyo televizyon yayınlan kaydedüi- yor. Bız değeriendinp karara vanyoruz - Sizin birde 'Alo RTÜK'ferttuuzvar. F«yda sağh- vormu?_ KAYIŞ - Gerçekten çok önemlı!.. Her gün ortala- ma yüzün üzerinde şikâyet ahyoruz. Yani deyım ye- rindeyse küçük çaplı bır kamuoyu araştırması yapı- yoruz. Ornegin. "Şu fflrode ensest Btşki var" diye şı- kiyet ediyor vatandaş. Hemen ızleme. değerlendir- me daıresı harekete geçiyor. Bazen ihbar cıddi çıkı- yor, bazen yanlış olduğu anlaşılıyor. Ama bız büyük bir cıddıyetle tümünü değerlendinyoruz. O nedenle vatandaşlanmız bu hattı sık sık kullanırlarsa bize bü- yük yardımda bulunmuş olurlar. -ftk^lıbariarmd^mdaigiııçisteklerdeoiuyormo?. KAYIŞ - Tabu!. Sık sık. pomo yayın ıstıyoruz, şeklinde istekler oluyor Kapatma kararlanna kızan- lar oluyor, "RTUK kendini kapatsuı" dıyorlar!. - Siz ekran karartdmasma, tefcvizvon, radyo kapa- **•"«•»« nasd bakıyorsunuz? Ne de oba gazeteci kö- kenfismiz, özgûrtük anbyışmıza ters gebniyor mu?. KAYIŞ - En çok tartışılan, eleştinlen de bu "mü- eyyideler maddesT» Bir yayın ıhlalı olduğunda ön- ce uyan, bır sonrakı ıhlalde de kapatma cezası uygu- lanıyor. Kapatma cezası bir günden bir yıla kadar olabiliyor. Bazen ıhlalın büyüklüğüne göre yayın ız- ni de iptal edılebilıyor. - Bugüne dek yayın izni iptaH oldn mu? KAYIŞ- Tabu, bölücü ve ırtıcaı yayınlar konusun- da çok hassasız. O şekıldekı yayınlarda en uzun ka- patmalar, yayın iznı ıptallen oluyor. Ben genel ola- rak kapatma cezalannın irticai ve bölücü yayınlarda uygulanmasından yanayım. Gerçi tümünü ızleyeme- diğimız ıçın gözümüzden kaçmış olanlar bulunabılır ama uyanldığımız anda harekete geçenz RTÜK'ün kurulduğu 1994'ten bu yana irticai nıtelıkte yayın yapan 45 radyoya 179 uyan cezası verilmış. Bunlar- dan22'sininyayınlan toplam 1590günsüreylegeçı- ci olarak durdurulmuş. Yıne irticai yayın yapan 26 televizyon kuruluşuna da 76 uyan venlmış, bunlar- dan yedi tanesinin yayınlan toplam 675 gün durdu- rulmuş. Bölücü yayın yapan kuruluşlara da toplam 7377 gün geçici yayın durdurma cezası venlmiş. RTÜK slyasl Iradenln emrlne glrmemell' -En acakörnek,tstanbuTdayaytnyapanOzgürRad- yo'mın bir yıl süreyle kapatdmasL Bir şür nedeniyie kapaakh. tlk dizekr gazetemiz yazan. şair Ataol Beh- ramoğlu'na aitti. Diğer bölüm ise Avusturya tşci \1ar- şı'ndan ahnmış. Çok ağır bir ceza değfl mi bir yıl?. KAYIŞ- Özgür Radyo'nun 1 yıl süreyle kapatıl- ma nedeni; daha önce de bölücü nitelikte yayın yap- tığı gerekçesiyle kapatma ve uyarma cezası alması- narağmenyeni bır ihlalde bulunduğu görüşünden kay- naklandı. Ûst kurul üyelen söz konusu marşın sözle- RTÜK Başkanı Nuri Kayış, yazanmız Ümit Zfldi'nm yasaklardan dijital yayın sonınuna kadar tüm sorulanna net cevaplar verdi. Vijital yayın kanun tanımazhk'RTÜK Başkanı Nuri Kajnş'rn son zamanlarda en çok başını ağntan konu digital yayınlara getirilen yasak oldn. Bu yazı yayına hazırlandığı strada Di- gitürk isimli kuruluş kapatılmış, Uzm- lar'a ait Star Digrtal ise yayınlannı sür- dürüyordu. V^U 1 g 0 y y $ a başladı. Üd kuruluş, Digitürkve S««r Digital yavıııa başlaıruş, Digital Pbü- form isimli kuruluş ise hazniıklannı sürdürüyordu. Bonlardan D^körk'ü kapattmız. Hatta kapısına kSt vnnd- du. Neden kapattmız, ncydi sakmca? KAYIŞ: Digital yayıncüık çağdaş teknolojinin getırdiği çok ekonomik ve nitelikli yayma ımkân veren bir yayın sistemi. Biz kesinlikle karşı değiliz. Bi- zim karşı oldugumuz ızinsiz yayınlar!.. Her iki kuruluş da kanunlara aykın ya- yın yapıyor. -Ama bu kadar flaniar,recoderfer,re- cdverler, milyonlarca dolar yatınm-. Hepsi izin alınmadan mı başlamış?.. KAYIŞ: Çok para harcadüar. Ama ka- nunlara karşı inanılmaz şekilde perva- sız davranıyorlar. Bunlan yapmadan önce RTÜK'e başvurup " B B bu şekfl- de yaymy^pmakistiyoruz. Yaymizni ve- rHj" demeleri gerekirdi. Demediler. Bi- ze hiçbir başvurulan yok. - Pdd eğer başvurada bımmsalardı, izin alabüecekier miydi? KAYIŞ: Digital yayıncılıkla ilgili mevzuat henüz tamamlanmış değil. Ge- çen günlerde Haberleşme Yüksek Ku- rulutoplandı.Digital yayıncılıkla ilgi- li mevzuatın üç ay ıçinde tamamlanma- sını istedi. Şimdi biz, gerekli tüzük ve yönetmelik çahşmalannı yapıyoruz. Zatenbunlaryapılmadan söz konusuku- ruluşlann bize yapacaklan başvurula- rrn da bir anlamı yok. Ama bu kuruluş- lann hiçbir şekilde yayma geçmeme- leri gerekirdi. Ortada inamlmaz bir hu- kuksuzluk, inanılmaz birkanun tanımaz- hk, inanılmaz bir sorumsuzluk var. Biz bunu önlemeye çalışıyoruz. -Süreçnasılisİiyor? KAYIŞ: İki kuruluş hakkmda cum- huriyet savcılığına suç duyurusunda bulunduk. Bunlar izinsiz yaym yapa- rak açıkça kanunumuzun 34. madde- sinı çigniyorlar Bu durumda sahip ve 'umhuriyet savcılığına başvurduk, "Digitürk ve Star Digital izinsiz yayın yapıyor ve kamınun 34. maddesini açıkça çigniyorlar. Sahip ve yöneticileri hakkında 2 yıla kadar hapis istemiyle dava açılması, cihazlannın da müsadere edilmesi gerekir" dedik... yöneticileri hakkmda 2 yıla kadar ha- pis ıstemıyie davaaçılması gerekir. Ay- nca yayınlannın derhal durdurulup ci- hazlannm müsadereedilmesi gerekir de- dik. tstanbul'da savcüar gerekli incele- meleri yapıyoriar. D i k a t r i d ı ama Staryaymı- yoiuyiamaç, bdgesel,hattaerotik fihn- fermaydal5mflyonaseyredilebi}eceğ>- ni duynroyon. Bunlar farkh yayınlar mıyoksa?.. KAYIŞ: Hayır, hiçbir fark yok. tki- si hakkmda da suç duyurusunda bu- lunduk Şimdi top savcılarda. Onlar yasayı ne şekilde değerlendırirler bile- miyorum. Ama benim göröşüme göre ağır bir suç var. Müeyyide uygulanma- sı gerekir. - Digital yaymlar için tuzırhklar bi- tince izin nasıl verflecek? KAYIŞ: Baş.vuranlar istediğinıiz bel- geleri getırecekler. Sahıbi kim, serma- ye yapısı ne, güvenlik belgesi varmı vb... -Yanisdirdanbik'oba. daha önce ya- yın yapmamış dahi oba Lstediğiniz bei- geteri getirea, teknik aM> apısını oluştu- ran, sermayesi uvgun her kuruluş bas- vnrabflecek mi?fifedeeskidenyayuı ya- pryor ofanası gerekmeyecek mi?.. KAYIŞ:Dogru. Bu yeni bir teknoloji. O nedenle yeni bir yönetmelik ihtiyacı doğdu. rinde toplumu tahrik edıcı, bölücü bazı unsurlar ol- duğu görüşüne vardı. Tabu yanılabiliriz de ama ver- diğimız kararlar ıdan yargı denetımıne açıktır. Özgür Radyo ya da dığerlen bu kararlara ıtiraz edebihrler. Eğer haksızhk varsa mahkeme karanyla düzeltilir. -Genei aıuamda kapatma cezalanna nasri bakıyor- KAYIŞ - Meclis gündemınde bir tasan var. Alter- natıf cezalar gehnyor Önce uyan cezası. Daha son- ra ise programa ceza venlmesı sistemi getiriyor. Di- yelım kı bır televızyonda yayımlanan A programın- da yayın ıhlalı oldu. O programa 1 ile 12 kez arasın- da kapatma cezası venlebılecek. Yine ihlal olursa bu kez 250 mılyar lıraya kadar para cezası verilecek. Son durumda televiz>ona kapatma cezası verilecek. Aynca programa ceza venldiğinde, ceza süresi için- de programı hazırlayan kışıler aynı ya da başka bir televizyonda, radyoda program yapamayacakJar. Ay- nı süre içinde programm kaldınldığı saatte eğıtici ya- yınlar yer alacak - Sizin Mecbs'e 0den tasan ik ilgili bazı karşı çıkış- lannt/ oldu. Hatta, "Bizden görüş istenmedi" yohın- da bir açıklama da yapnnız. Bu tasanda siri ne rahat- SErtti? KAYfŞ- Bız tasanrun bazı maddelerine katıhyoruz. Bazılannın ise yeruden değerlendırilmesi gerektiğine ınanıyoruz. Örneğın, RTÜK'ün özerkliğini ortadan kaldıran madderun mutlaka değişmesı gerekiyor. Bu maddeyle RTUK'ün denetımı Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu'na venhyor. Bu durumda sıyasi ira- denın kontrolüne gırmış olacağız. Bu yaptığımız gö- rev açısından çok sakıncalı. Eğer bu düzenleme ka- nunlaşırsa, RTÜK fonksıyonunu büyük ölçüde yitire- cek. sıyasi ıradenın nüfuzuna girecektır!.. - Yani, kim gelirse onun kontrolûiKİe devlet kur»- mu niteliğine bürünet-ek... K.4YIŞ - tvet. klasık bır devlet kunımu haline ge- lecek Oysa şu anda bız tarafsız, özerk, bağımsız bir kurum olarak çalışıyoruz. Elbette denetım olsun, ama bunun özerk bır kuruluş tarafından yapılması gere- kir Şayıştay olabüir, TBMM olur. Zaten bütçemiz de orada denetlenıyor. Karşı oldugumuz bır diğer mad- de de RTÜK üyelennm seçımıyle ılgılı. Şu anda üye- lenn 9"u da Meclis tarafından seçıliyor. Tasanda üye- lerden 5'inin Meclis tarafından, 4'ünün Bakanlar Ku- rulu tarafından seçilmesı öngörülüyor. - KurnazcaL Nasıl oba Meclis'te secflenin de en az biri iktidarm istediği kişi olacaknr. Böylece en az 5'e 4 üstün olacak!.. KAYIŞ- Evet!. Bugünkü siyasi yapı içinde bu yol- la 7 üye dırekt iktidann belırledığı kışilerolacak... Bu- nu tehlikeli görüyoruz Sermaye gruplarının baskısıl.. - Yeni tasanda aynca kamuovunda çok tartışılan bir madde var. Rad>o ve televizyon sahipkrinin kamu üıalderini afanasını engeUeven maddenin değiştirfl- mesL. KAYIŞ - Benım tasanda en çok eleştirdığım mad- delerden bın de bu 29. madde... Eğer söz konusu de- ğışiklık olursa, medyadakı sermaye gnıplan, patron- lar kamu ihalelerine rahatça katılabılecekler, borsa- da istedıkleri gıbı işlem yapabılecekler!.. - Ve eUerindeki müthiş silahı bu yönde kuBanaba- me imkâm da doğacak» KAYIŞ- Ellerindeki silahı ıstedikleri gibi kullana- bılecekler!.. Bunu son derece tehlikeli olarak görü- yorum ve Meclis'in özellıkle bu madde üzerinde has- sasiyetle durması gerektiğine ınaruyorum. Borsada ba- sın patronlan, medya patronlan işlem yaparsa, bor- sa spekülasyonlara çok açık bır sistemdir, dolayısıy- la eİlenndekı argümanlarla her türlü manipülasyona gidebilirler. Bu da Türkiye açısından çok sakıncalı so- nuçlar doğunır. - Özeffikle 29. madde konusunda çok büyûk baslo- brm olduğu sö\1enhor... KAYIŞ- Milletvekıllen halkın temsilcileridir. Hal- kın nabzını tutan insanlann bazı sermaye gruplannın çıkarlan doğrultusunda hareket etmeyecekleri uıan- cı içindeyim... 'Ulusal GüvenHh belgesi ?arr - RTÜK Yasası'na göre sermaye istediği gibi radyo, televizyon kurabiliyor, genişletebilhor. Ama sendika- lar,roeskkodalan, hatta ilerişim fakülteleri dahi ku- ramıyor. Bu müthiş bir adaletsizHkdeğfl mi,bu yasak- lar kalkamaz mı?. KAYIŞ - Mechs'e götürdüğümüz öneri paketinin içinde ileüşım fakültelennın eğıtım amaçh radyo te- levizyonkurmasının önü açılıyor. Sanıyorumbu mad- de geçecektir - Bir de yılan hikâyesine dönen, frekansbrm ihafc- si meselesi var. 28 Ntsan 1995'te başvurulann dondo- nıbnasından sonra üç a\ içinde >apriacak ve frekans karmaşası son bulacakb. Aradan 5 yd geçti!. K,\YIŞ - RTÜK kurulduktan sonra hızlı bir şekil- de frekans vekanalplanlamalan yapılmış, ıhaleler baş- lama aşamasına gelinış, hatta bazı yerel televizyon iha- leleri de yapılmıştı Ancak ulusal televizyon ve rad- yolann ıhalelenne geçıleceğı sırada Başbakanlığın bir yazısı üzerine durdurulmuş. Başbakanlık, "ihale- lere katılacak olan kuruluşlann güvenlik belgesi ahna- sı gerektiğini" bıldırmış Şu ana kadar bu belgeler ve- nlmediği için RTÜK hazır olduğu halde ıhale yapa- mıyor. Ancak Başbakanlığın geçmışte ıhaleleri dur- durma gerekçesi de haklı olabılir. Bazı bölücü ve ır- ticai unsurlann radyo ve televizyon kanallannı ele ge- çireceğı endişesinden hareket edılmış. - Ne zaman yapdabüir bu ihaleier, o halde?. KAYIŞ - Öyle sanıyorum kı önümüzdeki aylarda ulusal güvenlik soruşrurmalan tamamlanacak ve iha- leler yapılarak bu konudakı kargaşa ortadan kalkacak. - Ancak bu şekilde ihaleye girebilmek mümkün ob- cak. öyle mi? KAYIŞ- Tabu. Baş unsurlardan bın ulusal güven- lik belgesıne sahip olmak. radyo ve televizyon sahi- bi olabılmek ıçın.