Katalog

bir süre baskıyla yerleştirdiği Rus kültürünü daha da egemen kılmak ve özellikle bu cumhuriyetlerin halklarını giderek artmaya başlayan Amerikan etkisinden uzaklaştırmak isteyecektir. Hatta bunu, küreselleşmenin başını çeken ABD’ye karşı çok bilinçli yöntemlerle gerçekleştirecektir. Avrasya coğrafyasında, bu anlamda, çeşitli ırk, din ve kültürlerin giderek artan kültür karmaşasında sosyoekonomik alan da dâhil olmak üzere ortaya çıkacak neticeler bu ülkelerin egemenlik ve birlik anlayışlarını da etkileyebilecek sonuçlar yaratacaktır. ABD VE AVRASYA Bölgede 1990’lardan bu yana etkin olmak isteyen ABD açısından şimdilik Avrasya’da güç dengesinin korunması söz konusuyken, ABD’nin özellikle Afganistan ve Irak operasyonları bu ülkenin, bölgedeki kaynakların kullanılması yolunda aslan payını almaya çalıştığını ve geleneksel sömürgeci yaklaşımıyla bölge halkları üzerinde sosyal ve kültürel emperyalizmin en etkin yöntemi olan yumuşak savaşı (soft war) alabildiğine kullanacağını göstermektedir. ABD’nin bölgedeki en büyük rakipleri yalnız Rusya, Çin, bir ölçüde Türkiye ve İran değil aynı zamanda geçmişte küresel birer güç olan Almanya ve Japonya gibi ülkelerdir. Şimdilik küresel güç olarak tek başına bir öncelik gösteren ABD’nin özellikle iletişim alanındaki avantajlarını kullanarak on yıldan daha uzun bir süre bu coğrafyadaki sosyokültürel yapıda egemenliğini, nihai amaç olan, ekonomisine pazar sağlama yönünde oluşturup koruyacağı söylenebilir. Bu noktada ABD’nin en önemli rakibi hiç şüphesiz Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) gücünü de arkasına alan Rusya olurken, Çin’in de gelişen ekonomik gücünden istifade ederek bölgede etkinlik kazanmak isteyeceği söylenebilir. Ancak bu noktada, özellikle Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nde Rusya’nın geçmişten bu yana süregelen yerleşmiş avantajlarını göz ardı edemeyiz. Yine bölgesel güç olan Türkiye ve İran’ın da dezavantajlarına karşın özellikle coğrafi yakınlık, dil ve din gibi unsurlar sayesinde gelecekte bölgedeki sosyokültürel yapıya yönelik girişimlerde bulunmaları beklenebilir. ABD’nin bölgedeki politikaların karşı son dönemde Şanghay İşbirliği Örgütü gündeme getirildi ve giderek güçleniyor. Türkiye’nin ise bölgedeki potansiyelini gözeterek yaklaşım sergilemesi gerekiyor. çıkış yaparak umulmadık bir atılım yapması halinde, Avrasya coğrafyasında özellikle sosyokültürel alanda Avrupa hakimiyeti, artabilir, ? Bu durumda, zayıflayacağı varsayılacak bir Rusya’nın da küresel işbirliği ve sistematik içinde eriyip asimile olması söz konusu olabilir, ? AlmanyaFransa ikilisi ABD’nin Avrasya coğrafyasında potansiyel müttefikleri olurken, diğer bir potansiyel müttefik de Türkiye olabilir. 1990’ların başında bölgeye ancak Türkiye üzerinden girmeyi başarmış ancak bugün kendi başına bölgede egemenlik kurmak isteyen ABD, gün geçtikçe Avrasya coğrafyası ve özellikle Orta Asya’da güçsüzleşmektedir, ? Aynı şekilde, 1990’ların başında Orta Asya coğrafyasında ciddi bir aktör olan Türkiye, bugün özellikle ABD, İran ve Rusya’nın engellemeleriyle bu konumunu kaybetmiş gözükmektedir, ? Bu C S TRATEJİ 17 oluşumları bu süreci hızlandırabilecektir. Rusya’nın özellikle ekonomik ve sosyal kalkınma ve modernizasyonda Çin ile aynı adımları atamayıp geri kalması Rusya’nın bölgedeki geleceğini zora sokabilecektir, ? Avrupa’dan giderek dışlanan Türkiye bu gelişmeler ışığında seçenek olarak Orta Asya ülkelerindeki olası gelişmelerden yararlanabilmeli ve bölgedeki gelişmelere paralel çok yönlü ekonomik ve siyasi işbirliğine dönük uzun vadeli planlar yapmalıdır, ? Türkiye’nin bu açıdan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin yanı sıra İran ve Rusya ile işbirliğine gitmesi ve böyle bir ittifaka, bölge barışı açısından ABD’nin de itiraz etmemesi herkes için yararlı olabilir, ? Hindistan’ın bir güç olarak Avrasya’ya girmesini Pakistan önleyecektir. Hindistan giderek doğal kaynak bağımlılığı nedeniyle Çin ile mücadeleye girecek ve Avrasya’ya önem verecektir, ? Yakın gelecekte, Rusya’nın özellikle son zamanlarda "enerjiyi ve doğal kaynakları" bir silah gibi kullanması nedeniyle ABD ile artan bir sürtüşmeye girme olasılığı, ABD’yi Avrasya coğrafyasında Çin ile daha yakın ilişkiler kurmaya zorlayabilecektir. ABD’nin tarihte, İngiltere, Rusya ve Japonya’nın aksine Çin ile hiçbir önemli çatışmaya girmemiş olması ve Çin’de gerçekleştirdiği önemli ölçülerdeki yatırımı, bu iki ülkenin özellikle Rusya’ya karşı daha rahat ikili ilişkiler yürütüp Avrasya coğrafyasında belli paylaşımlara gidebileceklerini söz konusu edebilir. TÜRKİYE’NİN ETKİSİ Görüldüğü üzere son derece karmaşık ve çok yönlü etnik, dini, kültürel ve tarihi olguları içeren Avrasya coğrafyasındaki toplumların geleceği ancak bölgede yaşayan halkların kültürlerinin ve kimliklerinin uzlaşmasına ve barışına bağlı olacaktır. Bu konuda dışarıdan gelebilecek müdahaleler bölge barışını bozacağı gibi sosyokültürel farklılıkların sürmesine ve bu bakımdan toplumlar arası birliğin, uzlaşının zor bir yola girmesine neden olacaktır. Bölgenin tarihi mirasçılarından Türkiye, Orta Asya ülkelerinin sosyokültürel gelişme sağlayabilmeleri için iletişim, eğitim, ulaştırma gibi konularda bu ülkelere yardımcı olabildiği diğer bir ifade ile "çözüm üreten devlet" olabildiği takdirde diğer ülkelere nazaran bir adım önde olacak ve bu şekilde kardeş ve komşu devletlere ve bunların halklarına yardımcı olabilecektir. Türkiye küreselleşmenin acımasız rekabet ortamında, enerji projeleri dâhil olmak üzere, ortak çıkarlarını, Karadeniz, Akdeniz ve Hazar havzasını içerecek şekilde harekete geçirerek bu yarışta yerini almalıdır. Bu bakımdan ülkemiz ancak, değişmekte olan yeni dünya düzeni içindeki gelişmeleri yeniden ve hızla analiz ederek etkinliğini arttırdığı oranda bölgenin oluşacak sosyokültürel yapısının şekillenmesinde söz sahibi olabilir. Bunun sağlanması için de ittifaklara girmenin ve kararlı adımlar atmanın bir devlet politikası haline getirilmesi gerekmektedir. Bölgedeki etkinlik yarışında uzun vadede en ümit vadeden galipler arasındaki işbirliğinde, coğrafi konum ve yakınlık avantajını kullanabilecek olan üç ülke vardır. Bunlar Türkiye, İran ve Rusya’dır. AVRASYA’NIN SİYASAL ÖZELLİKLERİ Rusya ve ABD gibi güçlerin bölgedeki etkinlik arayışında her zaman karşılarında Türkiye, İran, Almanya, Çin ve hatta Hindistan gibi bölgesel güçleri bulacak olmaları, bölgede hiçbir zaman kesin bir egemenliğe erişemeyeceklerinin göstergesidir. Ancak coğrafya ile ilgili şu gerçekçi tespitleri de yapmak yerinde olacaktır: ? Şu anda hiçbir ülke veya ülkeler birliği ABD’yi bir süre daha bölgeden tam anlamıyla çıkaramayacaktır, ? Bu bağlamda, doğuya doğru genişleyen bir Avrupa Birliği ve NATO muhtemelen ve geniş ölçüde ABD’nin Avrasya coğrafyasındaki çıkarlarına hizmet edebilecektir, ? Yakın gelecekte daha güçlü bir birleşme gösteremeyecek olan Avrupa, özellikle ABD baskısı altında ve ABD’den etkilenen yeni Doğu Avrupa ülkelerinin de etkisiyle parçalanmaya gidebilecek ve Avrasya coğrafyasındaki potansiyel gücünü kaybedebilecektir, ? Ancak AB’nin bugün beklenenin ötesinde bir nedenlerle bölgede hiçbir ülkenin yakın gelecekte tek başına egemen güç olamayacağı açıktır ve akılcı ittifaklar ile ülkelerin başarılı olacaklarını söylemek son derece gerçekçi bir yaklaşımdır. Bu yaklaşıma en uygun örnek başarılı adımlar atan ŞİÖ’dür, ? Rusya, kapasitesinin üzerinde bir kontrol gerektiren yüzölçümünün yanı sıra ekonomik açıdan giderek güçlenen Çin ve şimdilik dünyanın en güçlü ekonomisi olan ABD tarafından yakın bir gelecekte alan olarak erozyona uğratılabilecektir. Rusya’yı bekleyen ikinci bir parçalanma ihtimali de önümüzdeki yıllarda bölgede oluşacak veya oluşturulacak sosyokültürel alt yapı ile ilişkili olacaktır. Rusya’nın geleceği bu bakımdan bölge halklarının küresel güçlerce şekillendirilmesine geniş ölçüde bağlı olabilecektir. Bölgede zaman zaman gerçekleştirilen turuncu devrimler, Soros gibi güçlerin desteklediği sivil toplum kuruluş ve