Katalog

12 C S TRATEJİ Bölge yeni bir parçalanma Balkanlar’da harita Gözde KILIÇ YAŞIN TUSAM Balkan Araştırmaları Masası [email protected] alkanlarda yeni bir devletin daha doğumu gerçekleşiyor. Aslında bu doğum aynı zamanda yeni bir ayrılmanın, yeni bir parçalanmanın hikâyesi. 1990’ların öldürücü milliyetçi akımlarından birisi olan "Büyük Sırbistan" hayali de böylece sona ermiş oluyor. Tito’nun 60 yıl önce kurduğu Güney Slavlarının birlikteliğini sağlayan Sosyalist Yugoslavya Federasyonu’nun son perdesi de kapandı. Makedonya Başbakanı Vlado Buckovski’nin dediği gibi ''Zamanında iyi niyetle oluşturulan Yugoslavya projesinin sonu'' oldu, Karadağ’da referandumla alınan ayrılık kararı. Sırbistan, Karadağ, BosnaHersek, Hırvatistan, Slovenya ve Makedonya cumhuriyetleri ile Kosova ve Voyvodina özerk bölgelerinden oluşuyordu Yugoslavya. Federasyonda, 90’ların başında kanlı çatışmalar neticesinde dağılma başlamıştı ve geriye 2003’te Yugoslav Parlamentosu’nun aldığı kararla kurulan Sırbistan ve Karadağ Devleti kalmıştı. Karadağ için bu birliktelik uluslararası toplumun baskısıyla kabul edilmiş bir zorunluluktu. Yoksa birlikten ayrılma isteği Sırplara uygulanan ambargolardan kendilerinin de zarar görmesi nedeniyle daha 1997’de oluşmaya başlamıştı. 14 Mart 2002 tarihli anlaşma ise Şubat 2006’dan önce bağımsızlık referandumu düzenlenmesine izin vermiyordu. Karadağ, düzenlenen referandumda aldığı ayrılık kararı ile kısa bir süre sonra BM’nin 193. üyesi olacak. Veriler yakında bu sayının daha da artacağını gösteriyor. Ne de olsa, Yugoslavya’dan arta kalan coğrafyada hala çözülememiş ciddi sorunlar varlığını koruyor. Diğer bir deyişle Yugoslavya merkezli kargaşa devam ediyor. Üstelik ne Sırp ne de Karadağ B Sırbistan ile Karadağ’ın ayrılığını getiren referandum, Balkanlarda yeni başlangıçlara da yol açacak gibi görünüyor. İki federal cumhuriyet arasındaki bölünme aynı zamanda özerk bölge Sancak’ın da bölünmesi sonucunu doğurdu. hükümetinin referandum sonrası için geliştirdikleri bir planının bulunmaması durumu daha da karmaşık hale getiriyor. Bu, ayrılmanın ayrıntıları belirsizliğini korurken çözülmemiş sorunlara yenilerinin ekleneceği anlamına geliyor. Ortak yürütülen savunma ve dışişleri dışında neredeyse tüm devlet kurumlarının birbirinden bağımsız hareket edecek şekilde oluşturulmuş olması, para birimlerinin dahi farklı olması, ayrılığı kolaylaştıracak ama hesaba katılmayan bir ayrıntı da baş ağrıtacak. Sırbistan ve Karadağ’ın ayrılması sonucu toprakları ikiye bölünen Sancak, sadece yeni iki devletin değil, aldığı kimi kararlarla ayrılık kararına gizli destek vermiş olan AB’nin de sorunu olacak. Görünürdeki beklentileri ise Sancak’ın tamamının Karadağ’a bağlanması ve bir konfederasyon oluşturulması. Sancak Halk Hareketi Genel Başkanı Cemail Suleviç’in sonuna kadar direnecekleri yönündeki sözleri, bölünmenin önüne geçmek için çatışmanın veya bir savaşın göze alınabileceğini gösteriyor. Batılı devletler özellikle de AB, iç savaşa varabilecek yeni bir çatışmalar silsilesinden korkar mı bilinmez ancak neredeyse Karadağ ile aynı yüzölçümüne ve nüfusa sahip bu bölgenin Balkanların yeni karın ağrısı olacağı kesin. Üstelik ortada Kosova gibi bilinenin aksine silahların sustuğu yerde sözlere sıra geldiğini ispatlayan bir örnek de var. İÇ İÇE GEÇEN BÖLÜNME Osmanlı döneminde Bosna’ya bağlanmış yedi sancaktan biri olan Sancak’ın toprakları, tarih boyunca uğradığı kayıplar sonucunda bugün 8687 kilometrekareye inmiş durumda. 29 Mart 1975’de Sırbistan ve Karadağ arasında paylaşılmasından sonra 4188 kilometrekaresi Karadağ tarafında, 4499 kilometrekaresi de Sırbistan tarafında kaldı. Karadağ’ın 21 Mayıs tarihli referandumu ile de Sancak’ın ortasından dikenli teller geçirilmiş oldu. Yüzde 80’i Müslüman Boşnaklardan oluşan Sancak halkı, topraklarının bölünmesine ve ailelerinin parçalanmasına oldukça tepkililer. İstekleri topraklarının bütünlüğüne saygı gösterilmesi ve kendilerine de bir referandum hakkının tanınması. SIRA KOSOVA’DA MI? Karadağ’da çoğunluğun isteğiyle alınan SırbistanKaradağ birliğinden ayrılma kararı gözleri bir anda Kosova’ya çevirdi. Durumları ve birlik içindeki statüleri aynı olmasa da Kosova’nın nicedir süregelen "nihai statü" görüşmelerinin bu yıl içinde sonuçlanacak olması benzerlik kurulmasına neden oluyor. Genel görüş Kosova’nın "nihai statü"sünün bağımsızlık olacağı yönünde. Gerçekten de Kosovalı Arnavutların bu sonuca her zamankinden daha yakın olduğunu söylemek mümkün. Ne var ki Belgrat’ın Kosova’nın ayrılma arzusunu Karadağ’ın ki kadar kolay kabullenmesi mümkün değil. Nitekim Sırbistan Devlet Başkanı Boris Tadiç, Karadağ ve Sırbistan’ın eski Yugoslavya’yı oluşturan cumhuriyetlerden olduklarını bu nedenle de Karadağ’ın ayrılma konusuna kendilerinin karar vermesinin normal olduğunu belirtirken Kosova’nın ise özerk bir bölge statüsünde olduğunu ve bağımsızlığının dış etkenlerle kabul ettirilmeye çalışılmasının mümkün olamayacağını söylüyor. Sırbistan Kosova için oldukça genişletilmiş bir özerklik düşünüyor olsa da ABD ve AB’nin desteği, bağımsızlık dışında herhangi bir seçeneği kabul etmeyeceğini açıklayan Kosova Arnavutlarının arkasında. Ancak Batı’nın kastettiği "bağımsızlık" Arnavutların talep ettiği "bağımsızlık" ile çok da örtüşmüyor. Birkaç gün sonra altıncısı yapılacak olan Viyana görüşmelerinin gidişatı uluslararası örgütlerin Kosova için –Makedonların kendi ülkelerinde ellerini kollarını bağlayan Ohri Anlaşması benzeri bir uygulama düşünüldüğünü gösteriyor. Böylece "bağımsızlık" niyetine Arnavutlara sunulan da uluslararası örgütler vesayetindeki "çok kültürlü" bir "devletçik" oluyor. Bir başka deyişle Kosova sorununa toplam nüfusunun yüzde onundan az olan Sırpların azınlık hakları ve güvenlikleri bahane edilerek getirilen çözüm, bu kez Kosova içinden yükselecek yeni ayrılık taleplerini söz konusu edecektir. Halbuki, "yapıcı belirsizlik" yoluyla çok kültürlü toplumlar yaratma denemeleri Makedonya’da da, Bosna’da da başarısız olmuştu. Kaldı ki statü müzakereleri görüşmeleri sırasında ortaya çıkan Arnavutlar ve Sırplar arasında bölünmüş Mitroviça kentinin birbirinden tamamen ayrılacak iki