Katalog

6 KASM'DAN 25 MARTA KRHAN KARAKSMKN oplumsal ıçındc "se< Tolay yokturolaylar vc tılsımına ım"ın ola ğanüstü gücUnc sahıp başka Dört (ya da beş) yılda bır, r küçuk pusulacıklar atılıyor bır sandığm de lığınden ve yırmıdört saat sonra tarıhın gıdışı değışebılıyor 6 Kdsım 1983 Genel Seçımının tanhın gencl akışını değıştırdığını sö lemek belkı aşırı bır sav nıtelığı taşıyabılır Ama demokrası tarıhımızdekı ılgınç bır toplumsal sınavın başarıyla geçıldığı bır gun olarak hatırlanatdktır yecanla ydtkın olınadığı bır dönemde, kla sık meydan toplantısı govdegösterılerının yerıne bır başka ıletışım bıçıınının geçme sı beklenebılır Partı yonetıcılerının televız yon seanslarının, bu bıçımlerden bırını oluşturduğu anlaşılmaktadır Öte yandan TV ve basın yoluyla toplu ma götürulen mesajların bır geçış dönemınde partıler arasında benzerlık göstermesı beklenebıltrdı Ancak bu statık duru mu bır partı adına daha da edılgenleştıren bır özel gelışmenın ortaya çıktığı görülmuş Yerel seci yonsuz tek başına ıktıdara getırmeyı kolaylaştıran özellıklerı ve yukarda sözü edılen davranış süreklılığı ANAP'ı 6 Kasım'da tek başına ıktıdara getırmıştır ANAP'ın temel güıünü bu geleneksel orta sağ ve sağ dayanaktan aldığını yukarıda dıle getırdık Orta soldan kararsız yüzer gezer orta göruş oylarının desteğını almış olabılır Ama ıller ayrıntısında seçım sonuçları ıncelen dığınde, bazı yazarların önemser gıbı gö/üktuğü bu yan desteğın büyuk kentler dı ştnda önemsenecek boyutta olmadığını gö rebılıyoruz Bu görüşün dayanağını oluşturan ıller düzeyındekı ıncelemenın bulgu larını bır harıta üzerınde şematık olarak özetlemekte yarar görülmüştür Bu harıtada seçım galıbı Anavatan Partısı'nın kendı Türkıye ortalaması olan % 45'lık oy oranına göre daha yüksek ve daha aşağıda ve ortalaına cıvannda oy aldığı ıller ısaretlcnmıştır Bu oy yüzdcsı dılımıne rastlıyan ve harıtada da ışaretlenmıs. olan ıller şunlardır Adana, Bahkesır, Bı lecık, Bıngöl, Bursa, Çanakkale, Çorum, Denızlı, Erzıncan, G Antep, Gıresun, Içel, tstanbul, Kastamonu, Kotaelı, Ordu, Sıvds, Uşak Bu ıllerın yakın geçmıştekı siyasal davranışları düşünüldüğündc, Adana, tstanbul ve Ordu dışındakı tümünde sağın bellı bır varlığa sahıp olduğu hatırlanmalıdır Sönük ve mesajsız sağ rakıbı karışsında, oy kutuplaşmasının ANAP'a doğru kaymenlerın sayısı belırlcnmıs ve geneldekı polıtık tercıh eğılımlermın nc olabılcceğı kestırılmeye çalışılmıştır 1970'ler boyunca bölgeler ve ıller dü/eyındekı polıtık eğılım belırlenmesıne etkımış olan fdktörler gözönünde tutulmuş bu aidda bazı ıllerde bır farkhsının oluşması ıhtımalı çok düşük olan oy dağılım konbınezonlarına ulaşılmıştır llçeler ayrıntısına gırılmedığı ıçın bır ölçüde fazlaca globallık ve hafıfçe yaklaşıklık ıçermekle bırlıkte, bu tıp bır sayısal yaklaşım mekanızması yukarıdakı genel yargıyı destekleyen bölümsel sonuçlar vermıştır Genel seçimde eski polit Degişik model 6 Kasım 1983 scçımlerı yenı bır seçım Kanunu'nun kurallarına ve gereğıne uyu larak yapıldı Yenı yasa ıle 1960'lardan bu yana toplumumuz ıçın klasıkleşmış model sayılabılen ve d'Hondl seçım sıstemı adıyla anılan sısteme bazı değışıklıkler getırılmış bulunuyordu Ulkemızde ötedcn berı uygular.mış olan sıstemın temel çızgılerı korunmuş ve değışıklıkler sadece ayrıntıda getırılnıış gıbı gözukmekle bırlıkte sayısal analızcı gözuyle bır ana felsefe değışıklığı yapılmış olduğunu duşünmek mümkün olabılıyordu Tarıhsel gdışmesı ıçınde yuzyıl dönuşumu Belçıkası'nda tek partı ıktıdarını zorlaştırıp koalısyon ıktıdarlarına yol açma gereğının sonucu olarak gelıştı rılen d'Hondt sıstemının ınte malematık dokusu, az ve tek sayıda mılletvekılı çıkdran scçım çcvrelerınde kuvvetlı partıyı ayrıcalıklı kaldığı halde, çıft sayıda temsılcı çıkaran ıllerde ktıçuk partılerın şansı artdbılıyoıdu Tek ya dd çıft olsun, çıkanlaeak temsıl cı sdyısının drttığı çevrelerde ıse küçük partı (ya da partılerın) şansını daha da çok arttırıyordu Geçtiğimiz genel seçimde hıçbır modeii, mesajı, çözum önerisi taşımayan bir siyasal görıiş mahkum edildi. tür Bunun partılerden bırının (MDP'nın) hıçbır mesa) gönderemeyışı olduğu düşu nülmelıdır Eskiden olsaydı Anavatan Partısı'nın toplam oy oranı olarak kesın ve tartışmasız bır seçım başarısı göstermış olduğu açıktır Ancak en Neye sahip çıkıldı Böylece yepyenı oluşumların mesaj kı sırlığının seçmenı 1950'lerden berı süregelen klasik ölçuler ıçinde davranmaya ıtmış olacağı düşunulmelıdır Aslında bu davranış btçımının bır sureklılık kazanmış oldu ğu da otuz yılık sosyopolıtık gözlemlerın bır ortak sonucu olarak ortaya çıkmış bu lunuyordu 6 kasım'da da genelde eskı polıtık tavır yoğunlaşması çızgılerının deva mı olan bır davranış bıçımı gösterılmış Bır olçude lıberallık ıçerdığı havası verılen ama kökünde eskı muhatazakârlıkların yanlısı olduğu hıssını daha kuvvetle veren bır sı yasal görüşün çoğunluk tarafından benım sendığı belgelenmıştır Turkıye'de yazılı yotuına döküluşünü çok ayrınlısıyla ızlıyemcdım Ama yabancı ülkeler basınında Turkıye'yı hangı ölçüde tanıdıkları kestı rılcmeyen, uzaktan bakışçıların ısrarla dıle getırdığı bır nokta şöyle özetlenebılır "Geçış yonetiminin yeşil ışık yaktıgı bır siyasal grubun benımsenıtıemış uluşu. Buna karşılık bir başka grubun meclıs çoğunlugunu elde etmesiyle Turk toplumu çok ıleri bir demokrasiye sahip çıkış ornegi yaratmıştır. Bu biraz da şaşırlıcı olmuştur." Toplumumuzdakı demokratık bılınç ol gunluğundan ve halk sağduyusundan zer rece kuşku duyrnamış bızler ıçın bu sonucun saşırtıulığı yoktur Demokrasiye sahıp çıkışın belgelenmesı olarak nıtelendmlebılecek olayın da yönetımın zımnı Hesteğı ne sahıp bır gruba tepkı gösterılmış olma sıyla ılgısını göremıyoruz Hıçbır modelı, mesajı, çözümleme önerısı taşımıyan bır siyasal görüşün mahkum cdılmesıdır, bu Tepkısel değıl, aksıne olgunca bır yargıla ma yapılmıştır Kıvanç verebılecek davra nış budur Bu olgunluğun hafıfçe eylemsızlık boyutu taşıyan bır özellığı olduğu da duşünülcbılır Artık kldsıkleşmış ve alışılmış orta bır sağ çızgısındekı yoğunlaşma çözülme mıştır Buna karşılık, siyasal davranış sıı reklığı gösterılmış olmasını memnunıyetle karşılamak gerekır Orta sağa olan sempatı yoğunlaşması sürmüştur Bu yıllar boyun ca daha sürmesını, ülkenın geleceğı ıçın kışıscl özlcmler bakış açısından temennı edıp etmemek mümkündür Ancak bunıı dıle mıyenlerın bıle çıkartması gereken bır ger çekçı sonuç vardır, ortada Sıyasal davramş süreklılığı ve sayısı ıkıye ındırgencbılecek görüş çevresınde benımseme yoğunlaşması öylesıne bır kıvama varmıştır kı, or ta sağ ve sağdan orta sola doğru bır bek leyış ve sempatı kayması buyük emek, ıs rarlı vaba gerektııet.ektır Yenı seçım kanununun en ırıyı koalıs ANAP BAKIŞ AÇISINDAN I Yeni siyasal oluşumların 6 Kasım öncesınde gösterdikleri mesaj ktsırlığı, seçmem 1950'lerden beri suren klasik ölçüler ıçinde davranmaya ıttı. Bunun anlamı, orta ve kııçuk partılerın sayısının çoğaldığı durumlarda, en büyük(,c parlının tek başına ıktıdarının zorlaşması ve koalısyonlara yol açılmasıdır Yenı kanunda getırılen değışıklık ıle seçım çevresı temsılcı sayısı 7 olmuştur öte yandan bır partının bır seçim çevresınde al dığı oy sayısının, toplam geçerlı oyların mıl lctvckılı sayısına böıünmesıyle elde edılen orandan büyük olması şartı getırılmıştır Bu, koalısyonları ıten, rahat bır tek partı ıktıdannı öngören bır yaklaşımdır Bu bır ornekle açıklanırsd, 6 Kasım 1983'te 3 mıl lctvckılı çıkaracak Artvın ılınde yaklaşık ve yuvarlak olarak ANAP 40 bın, MDP 30 bın ve HP 26 bın oy almışlardır bskı yıl ların klasik d'Hondt uygulamasına göre bu ılde her partı 1 mılletvekıllığı çıkarırdı Oy sa bızım mukayese ya da sınır oyu (40 000 i 30 000 + 26 000)/3 = 32 OOOolup, ıkı kuvük partı bu sınırın altında kaldığından, değerlendırmeye gırememış ve üç mılletvekılı de ANAP'tan seçılmıştır Bu olay ma tematık dılınde şekıl 2'de yer alan sınır doğru denklemını tanımldinaktadır 6 Kasımda "demokrasiye sahip çıkışın belgelenmesı" olarak nitelendirılebılecek olayın, yönetimin zımnî desteğine sahip bir gruba tepki gösterilmiş olmasıyla ilgisini göremiyoruz. mıs olması çok doğal karşılanınalıdır ts tanbul'un durumu aşağıda ayrıca ıncelenecektır Kimlcrin oyları Anavatan Partısı'nın ortalamasının çok üzerınde oy aldığı ıller Ankara, Bolu, Burdur, Çankırı, Elazığ, Erzurum, Eskışehır, dümüşhane, Isparta, Kayserı, Konya, Ma latya, Nevşehır, Sakaıya, Tokat, Trabzon, Yozgat olarak ortaya çıkmıştır Ankara dışında, bu ıllerın ortak özellığı, sadece genel bır sağ varlığının değıl, mıllıyetçıhk kalkanı aşırı seıtlık yanlısı uç sağın ve koyu dınsel tabanlı sağın varlığının Ulkede en güçlü bıçımde kendını hıssettırdığı ıller olusudur Geçerlı olduğunu düşündüğümüz bır bulguya şöylece ulaşabılıyoruz' "Anavatan Partisi orta soldan bile bir küçuk olçude oy aklarması yapmış olmayla açıklanması olanaksu gozuken seçim başarısını, daha buyuk olçude klasik orta sağın ve zafere goturucu katkısıyla da sertlık yanlısı ve koyu dinsel tabanlı uç sağın oylarının toparlanmasıyla elde etmiştir." Bu genel yargıya, matematık analız ay nntısı özetle aşağıdakı gıbı açıklanabılecek bır olgu da gözönünde tutularak varılmıstır " 6 Kasım'da son on yılın seçımlerıne orania % 20 kadar fazla bır seçmen sandık başına gıtmıştır 1983'un lOOseçmenıne, 1970'lerın yaklaşık 80 seçmenıne bü yük çoğıınlıığu ılk kez sandık başına gıden, yaklaşık 20 scçmenlık bır yenı grup daha katılmıştır Illerın tümunde bu yenı sc\ Kampanya basarısı Seçımı etkıleyecek bır dığer faktörün partılerın scçım kampanya başarı ya dd başarısızlıkları olduğu bılınmcktedır Toplıı mıın polıtıka tartışmaya ve ırdelemeye he yakın rakıbınden % 15 farkla ılerıye varan ov oranına karşın toplam mılletvekıl lığı sayısının belırlenmesınde bu başarımn ve farkın ötesınde seçım kanunundakı yenı değışıklıklerın buyuk partı lehıne yarattığı avantajlardan yararlanmış olduğu da hatırlatılmalıdır. ANAP, yenı sıstemın getırdığı kolaylıkların sonucu olarak Elazığ ve Isparta'da 4'er mılletvekıllığının tumünü, Nevşehır'de Artvın'de ve Samsun'un 2 seçım çevresın de 3'er mılletvekıllığının tümünü alabılmış tır tstanbul ve Ankara'nın tüm oylarının değerlendırılmesı yerıne ayrı seçım bölgelerı kuruluşu da lehıne çalışmış ve eskı klasık d'Hont sıstemı uygulamasına göre bu ıkı kentte ıkışer fazla mılletvekıllığı elde edılebılmıştır Seçım yasası değışıklığının koalısyon olasılığını azaltan ve büyük par tiyı tek başına ıktıdara ıten bu yapısımn önümüzdekı seçımlerde hangı partının lehıne çalışdcağını zaman ıçinde hep bırlıkte göreceğız Bu yenı arıtmetık düzenın henüz kamuoyumuzda tam algılanamadığını sandığımız yapısını yakın tarıhten bır küçük örnekle açıklamakta yarar görüyoruz Eskı Cumhurıyet Hdlk Partısı 1977 Genel Seçımlerınde, bu yenı yasa o zaman uygulanmıs olsaydı, büyük kentlerdekı ezı cı üstünlüğü dolayısıyla tam 221 mılletve kılı çıkarabılır ve % 41 3'lük oy oranına karşın tek başına ıktıdar olabılırdı MDP'nin durumu ANAP ıle ılgılı olarak elde edılen bölumsel sonuçların MDP'nın duıumunu da ırdelemekte yardrlı olduğu ayrıca görülmüştür. Mıllıyetçı Demokrası Partısı Türkıye