Katalog

6 ŞİRİN TEKELİ Kasım 1983 seçimleri 6 seçim coğrafyasının altalışılagelen seçim kuıallaıının dışında yapıldı. Turkıye'de ust olmasına yol 6 KASIM'DM 25 >1\ltl A StYASET 84 açan hukuki vc siyası koşullarda yapılan çok sayıda scnm varsa da, bunlardan hiçbirinde "olağandışı" koşulların sayısı, 6 Kasım'da olduğu kadar çok olmadı. Halkın, temsilcilerini doğrudan, genel oy hakkından yararlanarak ve ilk seçim 1946'da yapıldı. Ancak o seçimdc dc dcmokrasinın yıne lormel kurallarından olan, tüm partilerin seçimlere eşit koşullar altında girebilmesi gereğı tam sağlanabilmiş değildi Demokrat Parti, yeterince örgütlenebılnıc ulanağını bulanıadan katıldığı bu seçimlerın meşruluğunu u/un süre sorguya çekti . Yakın bır gelecekte 40 yılını dolduracak olan seçimli demokıasi taıihimiz içinde istikrarlı bir seçim coğrafyasının or taya çıktığını savunnıak /ordur . Oysa Batılı topluınlarda, geııellıkle yarırn yu/ yılı asan sureler boyunca yapılan seçımlerdc, araya /aman zaman gırcn kazalara karşın, seçim coğrafyasının oldukça istikrarlı bir yapı kazandıgı bilinir Oıncğın I ransa'da araştırmalar, Vıehy rejımı>le 111 Cumhurıyet'ın yıkılmasına 1958 rejım bıınalımının IV. Cumhııriyet'e son veımesine, bu arada seçim sistemlerinde koklu değıyklikler vapılmasına ve eskı sivası paılı ve hareketleıden bazılarının or ladan kavbolup, ycrlerıne yenılerinin kuııılmasına karşı, dcrındc yatan siyası lercıhlcrın değismedığını oıtaya çıkarmıstır 1 Bu ıılkedv. 1800'lerin sonlarından bu yana yapılan seçımleıde, sosyalist, komunıst ve sol radıkal parlılen içine ulan sol siyası çı/gı ıle, katolık, tutucu, dc Gaulle' 6 Kasıııı'uı eoğrafvası jimınden sonra yapılan seçimlerde, daha önceki seçimleıe katılnıamış çok sayıda yenı siyasi paılı gırdı. Geçi> doneıninde eski partileı de önemlı değısmeler geçirnıışlerdı. Bu yenı siyasi tablo da yerlesik nıtelık ka/atidmadan kesıntiye uğradı. 1983 seçimlerine dc oyunun kurallarını ciddi bıçimde değıştiıen yeni biı anayasa, ye nı bır parüleı yasası ve yenı st\ını yasasıyla gidıldi. Bunlara ck olarakki, örneğin oy vermenın yasal zorunluluk halıne getirilmesi, baslı basına eski siyası eğilimleri önenılı ölçude değiştirebilecek bir faktordü askeri yöneticiler, 6 Kasım seçimlerine hangi partilerin ve hangı adayların katılabileceğini de doğıudan belırleyerek, fornıel demokra.sı kurallaıını çok degı^tııdilcr. Bu gıbı, seçim sonuçlarını çok deriııden etkileyen değişiklikler nedeniyle, Turkiye'de seçnıen tercihlerinin eoğrafyaya yansıyan bır düzenlilik göstermesini ummak bı nusunu oluşturan ve 1983 seçimlerine katılmasma ı/ın verıleıı partılerin, 1980 öncesınin siyası cğılımlerıyle, mekanda ızlencbılen bir sureklılık göstcnp göstermediği soru.su anlamlı bile bulunmayabilir nin oyları (ülke ortalaması "%3O,5) ve çok <7o63,6 (Tunceh) ile en a? <%5,2 (Bitlıs); Milliyetçi Demokrasi Partisi'nin oyları da (ülke ortalaması <%23,3) en çok %65,6 (Bitlis) ile en az °/o 9,5 (Malatya) arasında değismektedir. Bir başka deyişle, ANAP'm oylarında 50 puanlık, HP'nin oylarında 58,4 puanlık, MDP'nin oylarında da 56,1 puanlık bir değişkenlik vardır. Üç partının bölgelere göre aşağı yukarı aynı oranda oy sapmaları gösterdiğinigözönünde bulıındurarak bu partilerin herbır seçim çevresindc aldıklan oy oranlarını aynı 6 kademeli skalaya göre tdrdeşleştirmeyı uygun buldum. 1,2 ve 3 No'lu haritalar, üç partinin 1983 seçiminde aldıklan sonuçların dağılınıını göstermektedir ANAP'ın seçim haritası, bu partinin seçim çevrelerinin büyük bir bölümünde yoğun clestek göıdüğünu ortaya koynıaktadır. Ancak, ANAP'ın cn yoğun bıçimde destek gördüğü (%51'dcn l'azla oy aldığı) iller, coğrafi bakımdan bir toplulaşma gos termektedir. Bu iller, Bolu, Eski^ehir ve MDP'nin oy tabanı oynak ve geçici görünüyor; iki büyük partidençok, 1960'larda YTP, 1970'lerde MSP gibi, üçüncü partilerin destek bulduğu seçim çevrelerinde yuvalanıyor. Ancak 6 Kasım seçimlerine katılan partilerdcn hıç dcğılsc bırınin, Anavatan Partisinin, gerek seçim propagandası sırasında gerekse seçimden sonra, ülke genelinde oyların %45,1'ini alarak 211 milletvekılı çıkarınasını ve hükumeti kurmasını izleyen dönemde, 1980 oncesinin " 4 siyasi egiliminin seçmen tabanından" oy aldığını ileri sürmesi, benim burada yapmaya çalıştığım türden bir çözümlemeyi gerektirmektedır. Dar anlamda bu sorunun yanıtının arandığı bu incelemede, seçim coğrafyasının vazgeçilmez aracı olan haritadan yararlanılmıştır. Yola, 6 Kasım seçimlerine katılan 3 partinin görece fazla oy topladıkları bölgclerde, eski eğilimlerden hangilerinin oy tabanından oy alınmış olabileceğinin saptanması amacıyla çıkıldığından, harıta yapımında 6 Kasım seçimlerinde partilerin aldıklan geçerli oyların dağılımı esas alınmıştır 1983 seçimlerinde ANAP'ın oyları değişik seçim çevrelerinde en çok %66,2 (Ispar'a) ileenaz <Vol6,l (Hakkâıi); Halkçı Parti'Kutahya'nın batısından, Afyonkarahisar, Isparta ve Burdur'u içıne alarak güneye, Antalya'ya ıncn bir çızginın ıçındc kalan, doğuda Niğde, Kırşehir ve Nevsehır'i dışarda bırakarak, Yozgat ve Kayseri'ye uzanan Orta Anadolu illeridir. ANAP'ın en yuksek oy oranına ulaştığı iki il, Isparta ve Afyonkarahisar bu bölgcdcdır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Karadeni/ ve Ege kıyı şeritleriyle Trakya, partinin Orta Anadolu'ya göıe daha az başarılı olduğu böl gelerdir. Bu bölgelerde ANAP genellikle kendi ülke oıtalamasımn altında oy alabılmıştır. Bu bölgelerde partının %51'ın ü/erinde oy topladığı ıller (Erzurum, Gümüşhanc, Malatya) tckıl adacıklar şcklındc dağılmıştır. Halkçı Parti'nin göreli guç alanları ise, ANAP'ınkinden farklı olarak coğrafi yönden toplulaşma eğilımı göstermez, dağınıktır. HP'nin kendi ülke ortalama.sının (yani "Vo31 'in) üzerinde oy aldığı iller üç gnıpta toplanabilir: Trakya, Aydın dışarda kalmak üzere 1/mir çevresınde yoğunlaşan Ege illeri ve Sivas'ı merkez alan, ANAP' ANAP'ın oylannı asıl olarak eski AP ve MHP tabanından aldığı görülüyor. îktidar partisine eski CHP ve MSP tabanından gelen oy desteği sınırlı. cu ve meıke/ sağ gibi paıtileıı içıne alan sağ siyası çı/ginin mekanda oldukça belırgın guç ve guçsuzlük alanlanna sahıp olduğu görülmektedır, Kuşkusu/, coğralyava yansıyan bu istikrarlı yapı, dcğişik bolgeleıın /aman içinde geçirdikleri değişimleıe kaışın korudukları sosyoekonomık yapılarm ve koklerı yer yer bııkaç yu/yıl oııcesıııe u/anan siyası geleneklerın ürunudür . Bu gıbı çok temel bclırleyıcılcrın yanında, ozellıkle mılletvekıli seçimleri gıbı adayın kişıliğindcn çok partı etıketinin önem ka/andığı seçimleıde, konjonkturel raktörlerın kuşkusu/ buyuk öncmı vardır ama, derınde yatan sıyasal tercihlerı bozabılecek yonde etkılcri sınırlı kalmaktadır. lıııkıye'dc seçinı çoğrafyası çalısmalan pek yaygın değildir. Bunda herhalde en onemlı etmen, zaman içinde istikrarlı siyası teıeıh yapılaıının oııaya çıkmasına olanak veıen eskı bir demokrasi deneyimi/in olmuyı>ıdıı. 195O'de, denıokrasinin formel kuıallaıının uygulaıımadığı yılların egcmeıı partısı C'umlıuııyet Halk Partisi'nin ülke genelındc seçimleri yıtırmesıylc ılk ke/ "allıısl olan" seçim coğralyası, daha sonra da 19601961, 19711972 ve 19801983 ara rejimlerinın olağandışı ko^ulları altında, birkaç ke/, a/ va da çok değişecekti. 1961 seçimlerine yenı bır anayasa, yenı bır siv.ısi paıtilet yasası ve yeni seçim sistemıyle gidıldi Ayıua 1960 oncesinin buyuk si yası puıiıleıınden bııisinın seçimleıe gırmcsı onlendı, boylece o partının oylaıının değısık paıtılcre dağılmasına tanık olundu. Izleyen seçimlerde yeni partilerin istikrarlı bir seçınen tabanıııa otunnalarına olanak bıılunamadan ıkınci aıa lejim geldı. 1973'tc olağan zamanında ama bir ara rcraz bosuııa görunebılır. Ayrıca, Turkıye'nın serbcst seçımlı döneme geçılen yıllarda oldukça hızlı bir ekonomik yapı dcğişimi surecine girmesi ve ekonomik gelişmenin bölgeden bolgeye onenıli farklılıklar gostermesı nedeniyle seçmen tercihlerinin bu yapı değişıkliğine koşut olarak önemli değişiklikler göstereceğini de varsaymak gerekır. Fiu durumda, bu kısa yazının ko HARİTA HARITA 5 CHP/1977 J